Олий Мажлиснинг қонунчилик палатаси депутати, ЎзЛиДеП фракцияси аъзоси Расул Кушербаев ўзининг Telegram-каналида нега автомашина сотиб олишда UzAuto Motors билан тузиладиган шартномада умумий қийматининг камида 85%ини олдиндан тўлаш талаблари кўрсатилган деган саволни ўртага қўйди.
Депутатнинг таъкидлашича, «монополистнинг истеъмолчига диктовкаси шу қадар кучлики, ҳеч ким нега 85% олдиндан тўлов қилишим керак ўзи деб сўраб ҳам ўтирмайди».
«Машина пули тўлангач, миниб кетилса-ку, майли, лекин пули тўлангач, ойлаб машина чиқишини кутсанг ҳам 85% пул тўлаш қайси ақлга сиғади?», — дея сўради у.
Расул Кушербаевнинг айтишича, амалдаги қонунчиликка кўра, шартнома шартлари кучга кириши учун 15% олдиндан тўлов кифоя. 1995 йил 25 май ойидаги президент фармонида келтирилишича, «устав капиталида давлат улуши 50 фоиз ва ундан ортиқ бўлган хўжалик юритувчи субъектлар истеъмолчилар ва харидорларга ўз нархининг камида 15 фоизини тўламаган тақдирда маҳсулот юбориш, ишларни бажариш ва хизматлар кўрсатиши тақиқланади».
Депутат, шунингдек, олдиндан тўловнинг энг кам миқдори 50% ҳам, 85% ҳам, ҳатто 100% ҳам бўлиши мумкинлиги ҳақида айтди. «Ҳа, шундай, лекин қонунга кўра бу томонларнинг ўзаро келишувига кўра белгиланади».
Таъкидланишича, истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунга кўра товар (иш, хизмат)лар учун ҳақ тўлаш шакли ҳамда тартиби истеъмолчи билан сотувчи (ишлаб чиқарувчи, ижрочи) ўртасидаги келишувга биноан белгиланади. Томонлар ўртасида шартнома нарсаси, миқдор, нарх ва бошқа муҳим шартлар тўғрисида келишувга эришилса, истеъмолчи билан ишлаб чиқарувчи (ижрочи, сотувчи) ўртасида шартнома тузилган ҳисобланади.
«Лекин сиз UzAuto Motors билан 15% олдиндан тўлов шартларида автомашина сотиб олиш учун шартнома тузишга уриниб кўринг. Қонун бўйича бунга ҳақли бўлсангиз ҳам асло бунинг иложи йўқ, чунки улар монополист диктовкаси билан тузилган шартноманинг битта ҳарфини ҳам ўзгартиришмайди. Нега? Чунки у монополист», — дея таъкидлайди депутат.
Мисол сифатида у Labo русумли кичик юк машиналарини сотиб олиш шартномасини тузиш жараёнини келтирди. Айтишича, 85% тўлов қилган харидор машинани 8 ой кутади (яна 30 кун ҳам қўшилиши мумкин).
«76 млн сўмлик Labo нинг 85 фоизи 65 млн сўм бўлади. Ваҳоланки, харидор Labo олишга шартнома тузиш учун 65 млн сўм эмас, 11 млн сўм тўлашга тўла ҳақли. Йўқ, UzAuto Motors монопол шартларини тиқиштириб, бунга асло рози бўлмайди. Натижада харидорнинг 54 млн сўм пули 8 ойга музлайди, Агар шу пулни харидор энг паст ставка йиллик 14% устама билан банк депозитида 8 ой сақласа, камида 5 млн сўм қўшимча даромадга эга бўлган бўларди. Бу дегани ўша 76 млн сўмлик Labo харидорга, 76 млн сўм эмас, камида 81 млн сўмга тушаяпти дегани», — тушунтирди Расул Кушербаев.
Депутат Монополияга қарши кураш қўмитасини UzAuto Motors автомашиналари таннархини ҳисоблаганида харидорлардан 85%лик тўлов ҳисобига йиғилган маблағларни қонунчиликка тўғри келиш-келмаслигини текшириб кўришга чақирди. Шунингдек, компаниянинг 2011 йилга қадар ҳам 15% олдиндан тўлов шартларида шартномалар тузиб келгани ҳақида айтиб ўтди.
Эслатиб ўтамиз, октябрь ойининг охирида Тошкент шаҳар маъмурий суди UzAuto Motors АЖнинг Монополияга қарши курашиш қўмитаси қарорини ҳақиқий эмас деб топиш тўғрисидаги шикоят аризасини қаноатлантирди. Қўмитага автомобиль ишлаб чиқарувчисига етказилган моддий зарарни қоплаш тўғрисида буйруқ берилди. Расул Кушербаев суд қарорини «эски Ўзбекистоннинг янги устидан ғалабаси» деб атади.
Шунингдек, бир гуруҳ депутатлар Бош прокуратурага UzAuto Motors фаолиятидаги қонун ҳужжатларининг бузилиши, истеъмолчилар ҳуқуқлари ва коррупция белгиларини ўрганиш тўғрисида сўров юборди. Текширув натижалари бўйича жиноят содир этилмаганлиги сабабли жиноят иши рад этилди.
