O‘zbekistonda 10 mln nafardan ortiq fuqaro o‘z yashash sharoitlarini yaxshilashdan manfaatdor. So‘nggi bir yil ichida ular ko‘chmas mulk tanlash jarayonini sezilarli darajada saralamoqda. Bu haqda Realting.uz ko‘chmas mulk platformasi rahbari Andrey Sodiqov “CaEX Bizning uylar 2024” ko‘rgazmasi sessiyalaridan birida aytib o‘tdi.
Commonwealth Partnership Uzbekistan (CMWP) xalqaro xususiy ko‘chmas mulk konsalting kompaniyasi bosh direktori Denis Sokolovning so‘zlariga ko‘ra, rivojlangan mamlakatlarda ko‘chmas mulk bilan bog‘liq operatsiyalar YAIMning o‘rtacha 15 foizini tashkil qiladi. Gap nafaqat savdo, balki tranzaksiyalar paytida ko‘rsatiladigan marketing, sug‘urta, yuridik, arxitektura, bank va rieltorlik xizmatlari haqida ketmoqda.
“O‘zbekistonda bu ko‘rsatkichning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi hozircha o‘z aksini topmagan. Agar bu sektor bugun shartli 0 dan 15−16 foizgacha o‘ssa, menimcha, bu mamlakat iqtisodiyotiga juda yaxshi hissa bo‘ladi”, — dedi Denis Sokolov.
Uning so‘zlariga ko‘ra, hozircha investorlar — ko‘chmas mulk xaridorlari — bozorga ehtiyotkor munosabatda. Bu shuningdek, quruvchi tashkilotlardagi firibgarlik xavfi va odatda obyektning shartnoma shartlariga mos bo‘lib chiqmasligi bilan bog‘liq bo‘lib, biz avvalroq ayni mavzu, ko‘chmas mulkni sotib olishda nimalarga e’tiborli bo‘lish kerakligi haqida maqola e’lon qilgandik.
Safronova Project Studio arxitektura byurosi asoschisi Lyubov Safronovaning ta’kidlashicha, investorlar bildiradigan asosiy noroziliklaridan biri turar joy majmualari va quruvchi tashkilotning qurilishning dastlabki bosqichlarida xaridorlarga taqdim etayotgan loyihalari bir-biriga mos kelmasligidir.
“Men har doim buyurtmachilarga loyihani birga-bir mos qilib amalga oshirish juda muhimligini aytaman. Agar siz binoning vizualizatsiyasi, maket, videosini ko‘rsatgan bo‘lsangiz — bu sizning va’dangizdir. Barcha quruvchilarni qurilishdan oldin ham pullarini ko‘chmas mulkka investitsiya qilib kiritganlar ya’ni loyiha subinvestorlari qiziqtiradi. Biz qurilish xandag‘ini (kotlovan) sotdikmi, demak havoni sotgan bo‘lamiz. Shuning uchun loyihaning nafaqat ideologiyasi va go‘zalligini yaratish, tijoriy maydonchasi va potensiali bor investor yashashni xohlaydigan tasvirni ko‘rsatish, balki bu loyihani yakkama-yakka amalga oshirish ham muhim”, — deydi Lyubov Safronova.
Buning uchun arxitektor quruvchi tashkilotga tayyor konsepsiya uchun joy topish yoki ma’lum bir yerdan foydalanishning eng yaxshi usulini izlashdan boshlashni tavsiya qiladi.
“Keyin konsepsiyani ishlab chiqishni boshlasa bo‘ladi, lekin hali arxitektura dizaynini emas. Har bir developer beton va g‘ishtni sotishi sababli, birinchi navbatda yer uchastkasini tahlil qilish va ma’lum bir auditoriya uchun mos konsepsiyani tanlash kerak. Bu hali loyiha emas, balki konsepsiya va texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlar tanlovidir. Aynan shu bosqichda quruvchi barcha tavakkalchiliklarni o‘ylab ko‘rishi, hamma narsani hisoblab chiqishi, bu sarmoya kiritishga arziydimi qolaversa, va’daga mos bo‘ladimi yoki yo‘qligini hal qilishi kerak”.
Lyubov Safronovaning so‘zlariga ko‘ra, quruvchilar ko‘pincha qurilishga ruxsat beruvchi hujjatlar hali tayyor bo‘lmasa ham, marketing kampaniyasini, bino maketini yaratib, savdo ofislarini ochadi.
“Loyiha ishlab chiqilgan, ekspertizadan o‘tgan, ishchi hujjatlari bor, hujjatlar hammasi joyida bo‘lsa, va’dalar haqida gapirish, savdo ofisini ochish va marketing kampaniyasini o‘tkazsa bo‘ladi. Agar bungacha hali yetib kelinmasa, dissonans ya’ni bir-biriga zid g‘oyalar paydo bo‘ladi. Menimcha, aynan mana shu kamchiliklar tufayli arxitektura sifati yomonlashadi, amalga esa va’dalarga to‘g‘ri kelmaydi”, — dedi u.
Loyihaning ekspertizadan o‘tishini ta’minlash uchun Lyubov Safronova mamlakatning normativ-huquqiy bazasi xorijiy standartlardan farq qilgani uchun quruvchi tashkilotga loyihalarni tugatgan va me’morlari O‘zbekistonda ish tajribasiga ega bo‘lgan dizayn byurolariga murojaat qilishni tavsiya qildi.
“Shu bilan birga, arxitektorlar xalqaro standartlar asosida ishlab chiqilgan loyihalarni O‘zbekistonda amalga oshirishda muammolarga duch kelmoqda”, — deydi Lyubov Safronova.
“Agar xalqaro kompaniyalar tomonidan amalga oshiriladigan loyihalarda bizning davlatimizda belgilanmagan lekin xalqaro normalar o‘rnatilgan bo‘lsa, ular osonlikcha realizatsiya qilinadi va muvofiqlashtiriladi. Ammo qurilish tugagach, developerlarning obyektga davlat tomonidan ruxsat berilmasligi kabi holatlarga duch kelamiz. Bu O‘zbekistonda ushbu normalarning belgilanmagani bilan izohlanadi. Ya’ni, xalqaro kompaniya ilg‘or standartlar asosida loyiha ishlab chiqadi, davlat ekspertizadan o‘tkazadi, lekin yakunda bino qabul qilinmaydi. Balki bunda normativ-huquqiy bazani qayta ko‘rib chiqish zarurati bordir”, — deya xulosa qildi Lyubov Safronova.
