“Iltimos, gapiring — bu yerda inson taqdiri hal bo‘lyapti”. “Dok-1 Maks” ishi bo‘yicha 20-noyabrdagi sud tafsilotlari

“Dok-1 Maks” ishi bo‘yicha sud jarayoni 2023-yil 1-dekabrda bir oylik muddatga to‘xtatilgan edi. Jarayon bo‘yicha so‘nggi sud majlislari 20, 22-noyabr va 1-dekabr kunlari bo‘lib o‘tgan edi. “Gazeta.uz” 10-noyabrdagi majlisdan boshlab jarayonni to‘liq yoritgani uchun so‘nggi uchta sud majlisi tafsilotlarini ham bayon qiladi. Quyida 20-noyabrdagi sud tafsilotlari havola qilinadi.

Toshkent shahar sudida 20-noyabr kuni “Dok-1 Maks” ishi bo‘yicha so‘nggi sud majlislaridan biri bo‘lib o‘tgandi. Unda jinoyat ishi bo‘yicha ekspertiza ishlarida qatnashgan ikki ekspert ko‘rsatmasi tinglandi. Ekspertlar O‘zbekiston bozoriga sifatsiz dorilarning kirib kelishiga Farmatsevtika mahsulotlari xavfsizligi markazining Farmakologiya qo‘mitasi emas, balki Hindistondagi ishlab chiqaruvchi aybdor ekanligini ta’kidladi.

Ularning so‘zlariga ko‘ra, Hindistondagi ishlab chiqaruvchi “Dok-1 Maks” tarkibidagi yordamchi moddalarga o‘zgartirish kiritilgani, yordamchi modda sifatida ishlatiladigan propilenglikol moddasini yetkazib beruvchi zavod almashgani to‘g‘risida Farmqo‘mitaga ma’lumot bermagan. “Farmakopeya talabiga ko‘ra, avval ro‘yxatdan o‘tgan dorilar qayta kirib kelganda ularning tarkibidagi yordamchi moddalari tekshirilmaydi. Agar shu [o‘zgarishlar haqidagi] ma’lumotlar berilganida edi, Farmqo‘mita siropni xuddi yangi dorini qabul qilayotgandek tekshirardi”, dedi ekspertlardan biri.

Sudlanuvchilardan biri esa noto‘g‘ri ekspertiza xulosasi sabab qamoqda o‘tirganidan nolidi. Advokatlar ekspertlardan har bir xulosasini asoslab berishni so‘rab, ularni savollar yomg‘iri ostida qoldirdi.

Sud majlisi boshida sudlanuvchi, Farmatsevtika tarmog‘ini rivojlantirish agentligi sobiq direktori Sardor Kariyevning advokatlaridan biri Bektosh Hotamov iltimosnoma kiritdi.

Advokat Bektosh Hotamov: Kariyevga huquqiy yordam ko‘rsatish masalasida videoyozuvga ruxsat berishingizni so‘raymiz.

Sudya: Nimani videoyozuvga olishni so‘raysiz?

Advokat Bektosh Hotamov: Umuman, o‘zimizning jarayonni. Aynan OAV orqali emas, o‘zimiz uchun.

Sudya: Marhamat, hurmatli prokuror, fikringiz.

Prokuror: E’tirozim yo‘q.

Shundan so‘ng, amaldagi tartibga ko‘ra, advokatlar va sudlanuvchilar fikr bildirdi. Sud zalidagi advokatlarning bir qismi iltimosnomani qo‘llab-quvvatladi, yana bir qismi esa bu masalani sudga havola qildi. Sudlanuvchilar fikrida ham shunday bo‘linish kuzatildi.

Sudya: Ish bo‘yicha advokat Hotamov tomonidan kiritilgan iltimosnomani sud rad etdi. Birinchidan, sud tugash arafasida. Asosiy odamlar so‘roq qilib bo‘lindi. Ikkinchidan, sud jarayonining boshidan oxiriga qadar audioyozuv orqali ovozlar yozib borilyapti. Kim so‘roq qilingan bo‘lsa, agar tanishish istagidagilar bo‘lsa, ovozli yozuvlar taqdim etilishi mumkin. Uchinchidan, sudda OAV qatnashyapti, degan masala bor. OAV sudlanuvchilardan e’tiroz bo‘lgani sabab ularni videoyozuvga olmayapti. Tushunarli-a? Bo‘ldi, rad qilindi. Boshqa iltimosnomalar bormi?

Advokat Madaminov: Muhtaram raislik qiluvchi, [ekspert] Mezenseva masalasida iltimosnoma kiritilgandi. Harakat qilamiz, dedingiz. Lekin uning Toshkentda emasligini ham aytdingiz. Mezensevaning Toshkentda emasligi, mehnat ta’tilida ekani uni sudga kelish majburiyatidan ozod qilmaydi. Toshkentda bo‘lmasa, qayerda bo‘lsa ham, o‘sha yerdagi sud binosidan video-konferensaloqa orqali ko‘rsatuv berishi mumkin.

Fikrimcha, Mezenseva chaqirib, so‘roq qilishimiz maqsadga muvofiq edi. Shu jumladan, u tomonidan tuzilgan sud-kimyo ekspertizasi xulosalarida bir qator tushunmovchiliklar, noaniqliklar bor. Bu chigalliklarni yechmasak bo‘lmaydi. Jinoyat protsessual kodeksining 463-moddasining talabi shunday.

Jumladan, barcha sud-kimyo ekspertizalari, shu jumladan, Mezenseva tomonidan o‘tkazilgan sud-kimyo ekspertizasiga ilova qilingan suratlarda faqatgina ekspertiza o‘tkazishga tayyorgarlik jarayoni aks etgan, xolos. Ya’ni dori vositasi — ashyoviy dalilni ochib ko‘rish jarayoni suratga olingan. Sud-kimyo ekspertizasining bayon qismida esa [dori vositasi] kerakli konsistensiyaga keltirilishi uchun petri chashkasiga bir holatda uch kun, bir holatda 24 soat ushlab turilgani ta’kidlangan. Lekin o‘sha petri chashkasiga quyilib, “probapodgotovkasi” suratga olinmagan.

Qolaversa, o‘tgan safar so‘roq qilingan boshqa ekspert ham aytdi, ekspertiza o‘tkazish jarayonida foydalanilgan uskunalar bo‘yicha xulosa ilova qilinmayapti. Mana bu holatlarga aniqlik kiritmasak [bo‘lmaydi]. Xulosani asoslovchi dalillar yo‘q. Bu esa sud ekspertizasi to‘g‘risidagi qonunga [zid]. Chunki sud ekspertining xulosasi asosli bo‘lishi kerak. Asoslilik faqat bayon qilishdan iborat emas. Balki bayon qilish uchun asos bo‘lgan tegishli havolalar bo‘lishi kerak. Mazkur kamchiliklar [borligi uchun ham] Mezensevani muzokaraga o‘tishdan oldin chaqirsak [degandik].

Sud zalidagi sudlanuvchilar va advokatlar bu iltimosnomani qo‘llab-quvvatlashini bildirdi.

Sudya: Bu masala oldin ham ko‘tarilgandi. Biz taklif qilib ko‘ramiz, degandik. Taklif qildik. Mehnat ta’tilida ekanini, uzoqda ekanini aniqladik. Balki qaytgandir. Tushlikdan keyingi [jarayonda] bu masalani ko‘ramiz. Agar ishga chiqqan bo‘lsa, [ishtirokini] imkon qadar ta’minlashga harakat qilamiz. Tushunarli-a?

Kariyevning advokatlari tomonidan ishga aniqlik kiritish uchun iltimos qilingandi. Biz 12 ta holat bo‘yicha tegishli ish olib borgan ishchi guruhdagi ikki kishini chaqirganmiz. Aynan Farmatsevatika institutidan professor Rustam To‘laganovni va yana bir mutaxassis Abdurahmon Ashurovni taklif qilganmiz.

Ekspert Rustam To‘laganov ko‘rsatmasi

Ekspert Rustam To‘laganov 1955-yil Toshkent shahrida tug‘ilgan. Toshkent Farmatsevtika instituti Farmokologiya va klinik farmatsiya kafedrasi professori, biologiya fanlari doktori.

Ko‘rsatmadan oldingi shaxsga doir qisqa savol-javobdan:

Sudya: Sudlanuvchilarni taniysizmi?

Ekspert: Taniyman. Hammasini emas, lekin taniyman. Chunki men o‘sha qo‘mitada ishlaganman.

Sudya: Qarindoshlar bormi?

Ekspert: Ularning ichidami? Yo‘q.

Sudya: Agar sizga o‘tirib gapirish qulay bo‘lsa, o‘tirib olishingiz mumkin.

Ekspert: Mayli, o‘tirib gapiraman. Oyog‘im og‘riydi.

(Ekspert stulga o‘tiradi — tahr.)

Sudya: Rustam aka, o‘tkazgan tajribangizning hujjatlari tuzilgan. Lozim topsangiz, kerak bo‘lsa, shularni beraman.

Ekspert: Mayli, mayli. Chunki ancha bo‘ldi-da bunga.

Sudya: Foydalanib, ko‘rsatma berishingiz mumkin. Marhamat, nima holat bo‘lgan edi va nimalar aniqlangan?

(Ekspertga ekspertiza xulosasini keltirib berishadi — tahr).

Ekspert: Men gapirishim kerakmi?

Sudya: Marhamat.

Ekspert: Bizni chaqirishganida komissiya, ekspert [guruhini] tashkil qilishgan. Har xil sohadagilar. O‘zimning yo‘nalishimni yuqorida aytib o‘tdim — farmakologiya. Asosan laboratoriyada ishlaganman. “Registratsiya”, texnologiya, sifat nazoratini bilamanu, lekin mendan uzoqroq. Men asosan laboratoriyada ishlaganman. Va farmakologiya. Farmakologiyaning ham ikkitasi bor. Klinik va eksperimental farmakologiya. Sifat nazorati bo‘yicha kelgan dorilarni eksperimental laboratoriya tarkibidagi laboratoriya hayvonlari[da] tekshiriladi. Klinik farmakologiya esa Farmakologiya qo‘mitasining kompetensiyasiga kiradi. U yerda kengash a’zolari va mediklar bo‘ladi. Ular dorini klinikaga tatbiq etadi.

U yerda bizga kelgan dorini laboratoriyadan o‘tkazish kerakmi, kerak emasmi, ayniqsa, “pereregistratsiya” bo‘lgan paytda klinika bo‘lishi kerakmi, kerak emasligi haqida savollar berilgan edi. Biz hamma hujjatlarni ko‘rib chiqqanmiz. O‘z navbatida shunday xulosaga keldik: dori registratsiya paytida birinchi marta O‘zbekistonga kirib kelayotgan bo‘lsa, u, albatta, laboratoriyadan o‘tadi va klinikaga boradi. Klinikadan xulosa olingach, registratsiya qilinib, xalqqa beriladi.

Agar dori besh yil muddat o‘tgach “pereregistratsiya” qilinsa, “pereregistratsiya” paytida asosan Farmakopeya qo‘mitasi ko‘radi, Farmakologiya ham ko‘radi.

O‘z navbatida bu yerda yangi kelgan dorilar partiyasining sifat nazorati tekshiriladi. Va “pereregistratsiya” klinika qilinmay o‘tkaziladi. Endi bu yerda sertifikatsiya degan [jarayon] bor. Sertifikatsiya qo‘mitada ham qilinishi mumkin, boshqa sertifikatsiya organlarida ham. “Registratsiya” qilib bo‘lgandan keyin besh yil davomida dori qaysi partiya, qaysi “seriya"da kelishidan qat’i nazar, hamma “seriya"si alohida keladi. Ular sertifikatsiyadan o‘tadi, keyin boyagi joyda amaliyotga joriy qilinadi.

Sudya: Nima kamchilik aniqlangan? O‘sha bo‘yicha to‘xtalib o‘tsangiz.

Ekspert: Boyagi laboratoriyada registratsiya paytida hamma tahlillar qilingan. Faqat bu yerda bir narsa ketyapti, shuni to‘g‘ri tushunish kerak. “Dok-1 Maks"ning tarkibida ta’sir qiluvchi va yordamchi moddalar bo‘ladi. Aynan hozir biz to‘xtalayotganimizdek, etilenglikol zaharli modda[si] polietilenglikolga o‘xshash tartibda, faqat “strukturasi"da ozgina farq bor. Polietilenglikol oziq-ovqat sanoatida ham ishlatiladi.

Boyagi joyda hech qanaqa “analiz” qilinmaydigan bo‘lsa, boyagi yordamchi modda “analiz” hujjatida berilmaydi. Berilmagandan keyin bu narsa o‘z navbatida qilinmaydi. Va o‘z navbatida buni qilmasdan bular o‘tkazishgan. Demak, hujjatni to‘g‘ri qabul qilishgan. Chunki u hujjatga o‘zgartirish kiritib, o‘zlaricha analiz qilish mumkin bo‘lmaydi. Aniqlangandan keyin boyagi etilenglikol[ni] ximiklar xromatogrof[da] olib aniqlashadi. Aniqlaganda u yerda o‘zgarish ketgan.

Endi yana bitta tomoni bor: agar ishlab chiqaruvchi shu moddaning biror yordamchi moddasini o‘zgartirsa yoki texnologik tomondan boshqa firmadan olsa, albatta, u Farmqo‘mitaga axborot berishi kerak. Shu asosda jarayon xuddi yangi dorini ro‘yxatga olishdagi kabi davom etishi kerak. Va hatto bunda klinik tekshiruvlar ham bo‘lishi kerak. Asosiy tomonlari shu.

Sudya: Kamchilik nimadan iborat?

Ekspert: “Kuraraks” tabletkaning muddati 45 kundan o‘tib ketgan edi. Hujjatlar ko‘rganimizda Farmokologiya qo‘mitasi 7−10-oyda “zamechaniya” bergan. Hujjatga asosan 45 kun deyilgan, lekin bunda muddat o‘tib ketgan bo‘lgan. Muddatni o‘tkazish kerak emas.

Sudya: Muddatida buzilish bor. Yana nima bor, aka?

Ekspert: Bo‘ldi, biz faqat muddat buzilishini ko‘rdik.

Sudya: Prokurorimiz, savollar bormi?

Prokuror: Hozircha yo‘q.

Sudya: Marhamat, Kariyevning advokatlari, [savol bering]. [Ekspertimiz] sizlarning iltimoslaringiz bo‘yicha kelgan.

Advokat Xudoyberganov: Domla, faqat ekspertizadan olingan hujjatingizda muddatlari bo‘yicha kamchiliklarni aks ettirgansizlar, shundaymi?

Ekspert: Hozircha bu yerda asosan muddatlari. Undan keyin boshqa preparatga o‘tiladi. Har bir preparatni ko‘rganimizda o‘sha preparatda, tabletka formasida farmakopeya, farmakologiya, ikkita laboratoriya bo‘yicha muddatlar o‘tib ketgan. Boshqa kamchilik aniqlamadik.

Advokat: Ya’ni kamchiliklarni bartaraf qilishga berilgan muddati o‘tib ketgan.

Ekspert: O‘tib ketgan. Vaqtliroq bo‘lishi kerak edi.

Advokat: Oxir-oqibat dori vositasi baribir Ekspertlar kengashiga tavsiya bilan olib chiqilgan.

Ekspert: Olib chiqilgan.

Advokat: Odatda bu narsa kamchiliklar bartaraf qilinib olib chiqiladimi ?

Ekspert: Albatta, shunaqa bo‘lishi kerak.

Advokat: Ekspertlar kengashida, masalan, o‘sha Farmqo‘mitada ishlaganingizni aytdingiz. Qo‘mitalar Ekspertlar kengashiga “Bunga kamchiliklarni aniqlash uchun mana buncha [muddat] bergandik, shundan o‘tkazib yubordi, muddati o‘tib ketdi” degan axborot beradimi?

Ekspert: Endi baribir berilishi kerak. Chunki ilmiy kotibning qo‘lida har bir bo‘lim, farmakopeya, farmokologiya, ikkita laboratoriya bergan hamma hujjatlar bo‘lishi kerak. Hammasida muddat o‘tib ketgan.

Advokat: Yakuniy natijasidan kelib chiqib muddati o‘tib ketgan [deb] hisoblayapsizmi? Ya’ni, hozir o‘sha kamchiliklar bartaraf qilib berilgan muddatni aytyapsizmi?

Ekspert: Yo‘q. Biz hujjatni ko‘rganimizda qachon kelgani, qachon chiqqani [haqida ma’lumotlar] berilgan edi. Biz shunga qaradik. Undan keyingilari qilinmagan. Muddati o‘tib ketgan bo‘lsa ham, o‘sha preparatning o‘tkazilishi ham bo‘lishi kerak.

Advokat: Lekin kamchilikni bartaraf qilish muddatini ko‘rmadingiz?

Ekspert: Yo‘q, muddati yo‘q.

Advokat: Domla, mana shu ekspertizaga ekspert sifatida jalb qilinishdan oldin ham bu markazga mustaqil ekspert sifatida jalb qilinganmisiz?

Ekspert: Yo‘q, jalb qilinmaganman. Asosan Farmatsevtika institutida ishlayman. Farmakolog deyishgani uchun meni guruhga kiritishgan.

Advokat: Tushunarli. Bu hujjatni ekspertiza deb nomlagansizlar-a?

Ekspert: Biz nomlamaganmiz. Endi, biz u yerda aytishganini bajarganmiz-da. Ha, buni ekspertiza deb nomlab qo‘yibdi. Ekspertiza qilganmiz-da. Bizning boshqa ishimiz yo‘q. Ekspert deb taklif qilishgan-da.

Advokat: Tushunarli, bu hujjatning yaratilish tartibi qanday bo‘lgan? Hamma o‘zining qismini yozib berganmi yoki kimdir o‘tirib uni jamlaganmi?

Ekspert: Yo‘q, biz hammamiz har xil sohadan dedim-ku. Misol uchun, Farmatsevtikada registratsiya bo‘limiga javob bergan texnologlar bor. Nazorat qiladigan ximiklar, metrologlar, mikrobiologlar, farmakologlar bor. U yerda biz hamma narsani ko‘rdik.

Men registratsiya bilan shug‘ullanish, boshqa jarayonlarda laboratoriyalarnikini ko‘rdim. Masalan, ikkitasinikini (dori/preparat — tahr) qancha muddati o‘tib ketganini [ko‘rdim]. Bu yerda o‘zim ishlagan laboratoriyaga o‘xshagan laboratoriyaning xulosasi yo‘q. Chunki ularniki kelmagan. Testida bu narsa bo‘lmagan. Dorilarning sifat nazorati bo‘yicha farmatsevtlar va mikrobiologlar javob berishgan. Hammasi, ikkovida ham muddati o‘tib ketganligi ko‘rsatilgan.

Advokat: Bu hujjatda sana va joy ko‘rsatilamagan. Bu ekspertiza, tekshiruvlar qachon, qayerda o‘tkazilgan?

Ekspert: “Gvardeskiy” (DXXning Yunusobod tumani Chinobod ko‘chasidagi tergov hibsxonasi — tahr.)da o‘tkazdik.

Advokat: Idoraning o‘zida?

Ekspert: Ichida o‘tkazildi. Hujjatni olib kelishgan. Hozir yana ko‘raman. Taxminan aytaman — uch oycha bo‘ldi. Aprel yoki may oylarida edi.

Advokat: Shu [2023] yilmi?

Ekspert: Ha, shu yil. Ekspertlar guruhini o‘sha yerga taklif qilishgan. Borganmiz.

Advokat: Biz dori vositalarining doselarini o‘rgangansizlar, deb tushunyapmiz. U doselarni qayerdan olgansizlar, sizlarga kim taqdim qilgan?

Ekspert: Biz borganimizda u hujjatlar “Gvardeskiy"dagi xonada bo‘lgan. O‘sha xonaga kirib, hujjatlarni bizga tutqazishdi. Olib ko‘rdim.

Advokat: Bu yerda onlayn hujjatlarni o‘rganganlik to‘g‘risida ham fikrlar bor-da.

Ekspert: Yo‘q, biz onlayn o‘rganmaganmiz. Borganmiz, qatnashganmiz.

Advokat: Yo‘q, onlayn, elektron tartibdagi hujjatlarni ham ko‘rib chiqqanmisizlar?

Ekspert: Yo‘q, men ko‘rmaganman. Faqat oflayn bor.

Advokat: Xo‘p, aynan mana o‘sha hujjatning kompyuterga terilish qismida siz qatnashganmisiz? Rus tilida kim yozgan buni?

Ekspert: Yo‘q. Yanglishmasam, kompyuterda yozish uchun rus tilida [yozadigan] ilmiy kotib bor edi. Yigitning ismi esimdan chiqib qoldi. Menimcha, Umid bo‘lsa kerak, u yozib turgan. Hilola ismli rus tilini biladigan qizimiz tahrirlab, yonida o‘tirib, qarashgan. Qolganlar hujjatlarni ko‘rib, joylarini belgilab berganmiz.

Advokat: Tushunarli. Ekspertiza [deb] nomlagan hujjatinglarni tuzayotganda, unga fikr berayotganda bu ishni jinoyat ishi doirasida qilayotganlaringizni anglaganmisizlar?

Ekspert: Anglaganmiz.

Advokat: Buni aynan ekspertiza jarayonini tartibga soluvchi qanday normativ hujjat asosida shakllantirgansizlar? Kodeksga qaraganmisizlar yoki qanaqadir nizomdan foydalanganmisizlar?

Ekspert: Yo‘q, bu yerda bunday-da: “registratsiya” jarayonida nima ishlar qilinishi kerak, hujjatlar qay tartibda kelib tushishi kerak, laboratoriyada qanaqa “analiz"lar qilinishi kerak — shularning bajarilgan-bajarilmaganligini ham ko‘rib chiqqanmiz. Bu yerda farmakopeya maqolasi bor, uni ham ko‘rib chiqdik. O‘z navbatida mana bu dori bo‘yicha muddatlari, bajarilish vaqtlari chegaradan chiqib ketganligini aniqladik. Boshqa narsa ko‘rmadik.

Advokat: Aynan ekspert guruhi bo‘yicha ma’lumot kerak edi. Kimlar shu guruhga kirishini kim tanladi va bu bo‘yicha buyruq chiqqanmidi? Siz shu buyruq bilan tanishtirilganmisiz?

Ekspert: Buyruq chiqqan. Institutga kelgan, prorektorimiz menga berib, qatnasharkansiz degan.

Advokat: O‘zingiz buyruqning yozma variantini ko‘rganmisiz?

Ekspert: Ha, bor edi. Olib borib berishgan. Farminstitutdan bitta o‘zim bo‘lganman. Endi, menimcha guruhning boshida ko‘proq Umid kelib yurardi. SSVdan kelgan buyruq ularga berilgan bo‘lishi kerak. Keyin meni chaqirtirishgan.

Advokat: Mana shu ekspertizani o‘tkazishda bu jinoiy ish bo‘yicha o‘tkazilayotganligi sababli jinoyat-protsessual qonunchilik talablari bilan tanishtirilganmisizlar? Ya’ni, jinoyat qonunchiligining 238−240-moddalari bor. Ekspertlar da’vo xulosalar bermasa yoki ekspertiza berishdan bosh tortsa… (ekspert advokatning gapini bo‘ladi — tahr).

Ekspert: Yo‘q, men hujjatni ko‘rmaganman.

Advokat: Sizlar bu narsadan (qonunchilik talablaridan — tahr.) ogohlantirilmagansizlar-a?

Ekspert: Yo‘q.

Advokat: Bevosita aynan shu ekspertizada ko‘p uchrayotgan normativ hujjatlar, ya’ni Vazirlar Mahkamasining 213-sonli qarori bilan tasdiqlangan nizom, SSVning 104-sonli buyrug‘lari bilan to‘liq tanishsiz-a? Bu bo‘yicha savol bersak bo‘ladimi?

Ekspert: Yo‘q, men tanish emasman. Odatda men buyruqlar bilan [tanishmayman]. Aytganimdek, asosan farmakopeya maqolasi bo‘yicha laboratoriyani ko‘raman. Mutaxassisligim shu. Menga o‘sha laboratoriyani ko‘rib ber deyishgani uchun u yerga bordim.

Advokat: So‘rayotgan savollarimning sizga taalluqli qismi bo‘lmasa, menga taalluqli emas deganingizning o‘zi bizga yetarli bo‘lsa kerak.

Advokat: Ekspertiza [deb] nomlagan hujjatingizda amal qilish muddati 2021-yil 24-oktabrgacha bo‘lgan CPP sertifikatini litsenziyalash hujjati 2020-yil arizada ko‘rsatilgan muddat bilan to‘g‘ri kelmaydi, deb xulosa berilgan. Shu xulosani eslay olasizmi? Bu sizga taalluqli masalami?

Eskpert: Yo‘q, menga taalluqli emas.

Advokat: Bu bo‘yicha fikr bildirolmaysiz?

Ekspert: Yo‘q.

Advokat: Keyin ekspertizalar ham qism-qism o‘rganilgan-da. Biz bir xil joylarida qanday kamchilik ko‘rsatilganiga tushunmayapmiz. Tojikisitonda “Kuraraks” dorisi[ga] 2021-yil 10-dekabrdagi guvohnoma taqdim qilinganligini yozgansizlar. Bu holatni qaysi qoidabuzarlik bilan bog‘lamoqchi bo‘lganlaringiz tushunarsiz. Bu qoidabuzarlik deyilyaptimi yoki konstanta FAQmi?

Ekspert: Menimcha, u yerda konstanta FAQ qilib olganmiz.

Advokat: CPP[ning] amal qilish muddati ikki yildan uch yilga o‘zgartirilgan[ligi] bo‘yicha qo‘shimcha aniqlashtirish talab qilinadi, deb aytilgan. Bu kimning fikri? Bu yerda nima deb tushunish kerak?

Ekspert: Balki CPPlar bo‘yicha sertifikatsiyada ishlaganlar, Ashurov [gapirar]. To‘g‘risini aytsam, undan xabarim yo‘q.

Advokat: Tushunarli. Dorilarning hujjatlari yangi tashkil qilingan elektron tizim orqali elektron shaklda to‘liq topshirish tashkil qilinganligini bilgan holda muddatlar ko‘rilganini elektronda to‘g‘ri deyilyapti-da, qog‘oz variantdagi muddatlarga e’tiroz bildirilyapti.

Ekspert: Biz elektron variantini ko‘rmaganmiz, faqat qog‘oz ko‘rganmiz.

Advokat: Bu yerda ruschada “onlayn shaklda taqdim qilingan” deb yozilgan joylari bor-da.

Ekspert: Ularda bo‘lgan. Bizda bo‘lmagan. Bizning guruh faqat oflayn ishlagan.

Advokat: Qo‘lingizdagi xulosada [keltirilgan].

Ekspert: Qani, qayerda?

Advokat: Aynan onlayn holatga bog‘langaningizning sizga taalluqli joyini eslay olasizmi?

Ekspert: Yo‘q, umuman onlayn [ko‘rmaganmiz]. Menimcha, guruhning boshqa a’zolari ham bilishadi.

Advokat: “„Dok-1 Maks“ sirop dori vositasi bo‘yicha ro‘yxatga olish guvohnomasining amal qilish muddatini uzaytirishdan oldin uning guvohnomasiga o‘zgartirish kiritish amaliyotini o‘tkazish shart edi”, degan xulosa ko‘rsatilgan. Shu talab qaysi normativ hujjatdan olib yozilgan?

Ekspert: Uni men bilmadim.

Advokat: U ham sizga taalluqli emas-a?

Ekspert: Yo‘q.

Advokat: Xo‘p, xulosada “Dok-1 Maks” siropining eski GMP hisobotida “sirop” so‘zi ko‘rsatilmasdan, “ichish uchun suyuqlik” iborasi ishlatilgani, suyuqlikning esa turi aniqlashtirilmaganligini jiddiy kamchilik deb ko‘rsatilgan, GMP hujjatlarining haqqoniyligi shubha ostiga olingan. Vaholanki, 2010-yil 31-dekabrdagi yangi GMP sertifikati va uning hisobotlarida ichish uchun suyuqlik iborasi ishlatilib, unga shaxs sifatida bu sirop va suspenziya ekanligini ko‘rsatib o‘tilganligi inobatga olingan. Bu xulosani kim bergan?

Ekspert: Bizning guruh berganmi?

Advokat: Bitta ekspertizaning ichida ikki xil holatni ko‘rdik-da.

Ekspert: Bu [savol] sifat nazorati bo‘yicha bo‘lsa, sifat nazoratiga javob beradigan farm-ximiklar bor.

Advokat: Bu ham sizga taalluqli emas?

Ekspert: Yo‘q, taalluqli emas. Bu taxminan Hilola[ga taalluqli] bo‘lsa kerak. Chunki u farm-ximik.

Advokat: “Dori vositasining yo‘riqnomasi Hindistonda rus tilida tasdiqlanmagan, Hindiston „regulyatori“ tomonidan rus tilidagi varianti tasdiqlanmasdan taqdim qilingan”, deb e’tiroz bildirilgan. Bu xulosaga sizning aloqangiz bormi?

Ekspert: Buni men ko‘rmaganman. Men faqat laboratoriyani ko‘rib berganman.

Advokat: Hozir o‘zingiz muddatlar dedingiz-ku. Boshida shu savol berildi, muddatlarni ko‘rsatib yubordingiz. Yana aniqlashtirmoqchiman: “Ekspertiza jarayonida shu ekspertiza majlisida dori vositasini ro‘yxatdan o‘tkazish va muddatini uzaytirishga tavsiya bilan olib chiqqan qo‘mitalar, arizachilar kamchiliklarni bartaraf etish bo‘yicha muddatlarga rioya qilmaganlik holatlarini muhokamaga olib chiqqanligini aniqlaganmi”, desam, siz “Ha, ko‘rsatishi kerak”, dedingiz. Biz butun jinoyat ishi tergovi davomida bir narsani tushundikki, qo‘mitalar [prezidium]ni muhokama qilgandan keyin ekspertlar kengashiga jadvallarni olib chiqyapti. Faqat jadvalda tavsiyalar qilinyapti. Rad qilinishi ham, uzaytirish ham jadval qilinarkan. Lekin uning ichida Ekspertlar kengashiga siz aytgan[dek] “falon muddat o‘tdi” degan ma’lumot berilmaydi.

Ekspert: Bizga berilgan preparat bo‘yicha hujjatlar bor edi-ku, farmakopeyaning maqolasida, dosesida hujjat bor edi. Shuning uchun bu yoqda yozganmiz.

Advokat: Ekspertlar kengashi a’zolari dose emas, aynan o‘sha jadval asosida qo‘mitalarning tavsiyasi uchun ish olib boradi.

Ekspert: Yo‘q, Ekspertlar kengashining xulosasini men ko‘rmadim. Faqat jurnalni… (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.)

Advokat: Biror marta Eskpertlar kengashida qatnashmaganmisiz? Tavsiya bilan olib chiqmaganmisiz?

Eskpert: Yo‘q-yo‘q, qatnashmaganman.

Advokat: Tushunarli. “Ambronol”, “Nol-Gripp”, “Travamaks+”, “Dok-1 Maks”… dorilarining doselari o‘rganib chiqilganda, propilenglikol moddasiga nisbatan sifat ko‘rsatkichlari Britaniya farmakopeyasi bo‘yicha tekshirilishi belgilanganining guvohi bo‘ldik. Britaniya farmakopeyasi propilenglikolga tegishli xususiy farmakopeya maqolasining talablariga ko‘ra, dietilenglikol yoki boshqa moddalarni aniqlash tartibi belgilanmagan. Shu bilan birga teri uchun propilenglikol eritmasiga nisbatan belgilangan bo‘lib chiqdi. Bu siz aytayotgan xulosangizga berilgan.

Ekspert: Xulosada berilgan [teri uchun propilenglikol] tibbiy hisoblanadi. [Siz aytayotgan] narsa [bo‘yicha] farm hujjatida umuman “tibbiy ko‘rsatkich” yo‘q. Faqatgina kimyoviy “pokazatel"lar bor. Shuning uchun ham bular yanglishib ketgan, propilenglikolni aniqlamagan.

Advokat: Yanglishgan odam kim? Siz emasmi? Hozir xulosaga aniqlik kiritib [ketaylik].

Ekspert: Yo‘q, men xulosa qilmaganman. Lekin Britaniyanikini biz ko‘rmadik. Menimcha, u yerda yo‘q edi. Faqat Hindiston firmasining o‘zining hujjatini ko‘rdik.

Advokat: Aynan “Marion Biotech"ga tegishli dorilarda ham bu turdagi propilenglikol qo‘llanilmaydi-ku.

Ekspert: To‘g‘ri, misol uchun, agar “ssilka” qiladigan bo‘lsa, Britaniyaga oladi. Ko‘pgina holatlarda farmakopeya maqolasini yozganda o‘zinikini qo‘yadi-da. Hindiston farmakopeyasi bor-ku, o‘shandan foydalangan-da ular. Biz faqat shuni ko‘rdik.

Advokat: Qolgan qismlari bo‘yicha boshqa ekspert bo‘lsa yaxshi [edi], hurmatli raislik etuvchi.

Advokat Nabiyev: Hamkasbim Xudoyberganov savollarning ko‘pini berdilar. Mana, oldingizda ekspertiza xulosasi turibdi. Shaxsan ekspert sifatida o‘zingiz qanaqa kamchilik aniqladingiz? O‘sha kamchiliklar xulosaning qaysi bandida ko‘rsatilgan?

Ekspert: Mana boya bitta preparat misolida muddatlarini aytdik-ku.

Advokat: [Sizning xulosangiz] qaysi bandida ko‘rsatilgan. Shuni aytsangiz, o‘sha bo‘yicha savol beramiz.

Ekspert: Mana, birinchi qismida boyagi tabletka bo‘yicha aytganimizda muddati o‘tib ketgan deb aytdik. Aynan PTMning talabi bo‘yicha.

Advokat: Birinchi mazmunini o‘qib ko‘ring. Umuman, boshqa narsa yozilgan. Hali o‘qimadingiz ham-da. Birinchi bandini oldin yaxshiroq o‘qing.

Ekspert: “Dosesi ishonchliligiga shubha tug‘diradi”, deyilgan.

Advokat: O‘sha qaysi holat? O‘zingiz hamkasbimning savoliga “Muddatlarning o‘tganligi keyin bartaraf qilib, olib chiqiladi, uning muammosi yo‘q”, deb javob berdingiz. Muddatlari o‘tganligi, shu dori vositasini ro‘yxatga olish yoki qayta ro‘yxatdan o‘tkazishga monelik qiladimi, qilmaydimi? Agar monelik qilsa, qaysi holatda ko‘rsatilgan.

Ekspert: Misol uchun, boya 45 kun, 65 kun deb berilgan bo‘lsa, muddati o‘tib ketgan bo‘lsa, albatta [monelik qiladi]. Bekorga muddat belgilanmaydi-ku.

Advokat: Muddat o‘tgandan keyin olib chiqishga monelik qiladigan norma bormi?

Ekspert: Biz uni ko‘rmadik.

Advokat: Unda hozir qanday qilib “muddati o‘tgan” deyapsiz?

Ekspert: Biz boyagi joyda muddati o‘tib ketganini konstanta tartibda tasdiqladik.

Advokat: Men boshqa savol beryapman. Aniq, tushunarli savol beryapman. Muddati o‘tganligi, o‘sha dori vositasining ro‘yxatdan o‘tkazishga monelik qilishi to‘g‘risida norma bormi, yo‘qmi? Bilasizmi, yo‘qmi?

Ekspert: Yo‘q, men buni tushunmadim.

Advokat: Unda qanaqa qilib [sizning aytishingiz bo‘yicha] bularning shubhaliligini ko‘rsatadi, deb aytish mumkin?

Ekspert: Yo‘q. Misol uchun, vaqtida bajarilmagandan keyin, albatta, talabga javob bermaydi. Bekorga muddat qo‘yib qo‘ymaydi-ku.

Advokat: Bu sizning so‘zingizmi yoki qonun talabimi? Qonunda shunaqa — “o‘tqazish mumkin emas”, degan joyi bormi?

Ekspert: Yo‘q, men qonunni bilmadim. Lekin qoida bekorga qo‘yilmagan.

Advokat: Qaysi qoida?

Ekspert: Yo‘q, o‘zi hamma narsaga ham vaqti bekorga qo‘yilmaydi-ku. Bo‘lmasa, nega vaqt qo‘yilgan?

Advokat: Xo‘p, unda oqibati bo‘lishi kerak-da.

Ekspert: Oqibati nima? Oqibati — boyagi xatoliklarga yo‘l qo‘yishgan, o‘tqazib yuborishgan.

Advokat: Qaysi xatoliklarga? Aynan-aynan sanab o‘ting. Faqat muddatni aytdingiz. Boshqa yana qanaqa xatolik topdingiz?

Ekspert: Yo‘q, misol uchun boyagi “registratsiya” jarayonida muddati o‘tib ketgan. Keyin uni “registratsiya” qilib yuborishgan.

Advokat: Mana, hozir siz Vazirlar Mahkamasining 213-nizomi bilan o‘zim tanish emasman dedingiz. Men sizga o‘qib beraman.

Advokat nizomni o‘qib beradi.

Advokat: Hozir siz o‘sha muddatlar bo‘yicha shu bandning qaysi qismida yozilganini aytib bera olasizmi?

Ekspert: Yo‘q, to‘g‘risi, men uni tushunmadim.

Advokat: O‘zingiz shu nizomning talablarini bilmasangiz, qanday qilib “bu monelik qiladi yoki monelik qilolmaydi”, deb aytishingiz mumkin?

Ekspert: Yo‘q, u yerda asosan laboratoriyaga javob berganman.

Advokat: Unda, iltimos, Rustam aka, shaxsiy xulosalaringizni dona-dona, qoida asosida ayting. Mana bu yerda uchinchi bandi bor ekan. O‘qiganimdan beri shu bandi qiziqtiradi. Shu bandini nima deb tushunish kerak? Qo‘mitaga nima aloqasi bor? “Ishlab chiqaruvchi tomonidan”, deb aytyapti. O‘shani tushuntirib bersangiz.

Ekspert: Laboratoriya hujjat bo‘yicha ishlaydi deb aytdim. O‘sha hujjatda “Marion Biotech” firmasida sifat nazorati to‘g‘risida hech narsa yozilmagan. Yozilmagandan keyin boyagi laboratoriya ham boyagi narsani (tekshiruvni — tahr.) [qoidasi] bo‘yicha qilmagan. Bunaqa bo‘lgandan keyin (bolalar zaharlanishi doridan ekani gumon qilingandan keyin — tahr.) xromatografiyasini ko‘rib, tekshirib ko‘rishganda, propilenglikolning o‘rniga etilenglikol borligi aniqlangan. Boshida qanchasi [o‘tgan], hech qaysini tekshirishmagan. Faqatgina mana bunaqa bo‘lib qolgandan keyin (bolalar zahalanishi doridan ekani gumon qilingandan keyin — tahr.) boyagini (dorini — tahr.) tekshirishga majbur bo‘lishgan. Chunki, yuqorida aytib o‘tganimdek, hujjatning talabi bo‘yicha yordamchi moddalar tekshirilmaydi. Farmakopeya maqolasida nima bo‘lsa, shu tekshiriladi. Chegaradan chiqish mumkin emas.

Advokat: Bu ishlab chiqaruvchining aybimi yoki Farmqo‘mitaning?

Ekspert: Ishlab chiqaruvchi [ma'lumotlarni] bermagandan keyin bu yerda Farmqo‘mitaning aybi yo‘q.

Advokat: Shuni so‘ramoqchi edim. Chunki uchinchi bandida ham [aybni] Farmqo‘mitaga aytmagan. “Hindistonlik ishlab chiqaruvchini tomonidan o‘tkazilmagan tegishli tekshiruvlar” deyapti, “yordamchi modda propilenglikol” deyapti.

Ekspert: Shu joyda aytib o‘taman: agar hind firmasi propilenglikolni bitta firmadan olayotgan bo‘lsa, u “registratsiya"dan ham, “pereregistratsiya"dan o‘tadi. Agar shundan keyin [hind firmasi propilenglikolni olish firmasini] o‘zgartirgan bo‘lsa, bu haqida [Farmqo‘mitaga] ma’lumot berishi shart. Agar ma’lumot berganida, buni [Farmqo‘mita xuddi yangi dorini qabul qilayotgandek] tekshirardi. Va o‘z navbatida ma’lumot berish jarayonida buning sertifikatsiyasiga o‘tishi kerak edi.

Advokat: Bu holatda mas’uliyat Farmqo‘mitaga o‘tyaptimi yoki ishlab chiqaruvchiga?

Ekspert: Ishlab chiqaruvchiga.

Advokat: Siz ish hujjatlarini, sizga taqdim qilingan doselarni ko‘rib chiqish davomida haqiqatni yetkazib beruvchi ishlab chiqaruvchiga shunaqa ma’lumot berib, lekin Farmqo‘mita shuni inobatga olganligini aniqlamadingizmi?

Ekspert: Yo‘q, unaqa ko‘rmadik.

Advokat: Masalan, bu ishlarni aynan Farmqo‘mita beparvolik yoki jinoiy sovuqqonlik bilan qilmaganmi?

Ekspert: Yo‘q, menimcha. Endi internetda ko‘rib turamiz-ku, ekspertiza qilganimizdan keyin yanglishmasam, Boltaboyeva ham shu yerdan turib: “Bizga laboratoriyaning boshlig‘i kelmagan, kelmagani uchun biz qilmaganmiz”, degan gapni aytdi. Buni aynan tasdiqlovchi hujjat deb hisoblayman.

Advokat: Siz aytayotgan narsalar 4-bandiga to‘g‘ri keladi-da. Sizdan uzr so‘ragan holda yana o‘sha savolimni qaytaraman: bu holat Farmqo‘mitaning kamchiligi hisoblanadimi yoki ishlab chiqaruvchining [ma'lumot] yetkazib bermaganligining oqibatimi?

Ekspert: Albatta, ishlab chiqaruvchi [ma'lumotni] yetkazib berganida, bunday holat bo‘lmasdi. Men shunday tushunaman.

Advokat: Xo‘p, 5-bandini o‘qib ko‘ring. Bu narsa sizga tegishlimi, yo‘qmi?

Ekspert xulosani o‘qiy ketdi.

Advokat: Sizga tegishlimi, yo‘qmi? Siz tekshirganmisiz, yo‘qmi? O‘z [taxminlaringizni aytsangiz], bu sudni ham, bizni ham yanglishtiradi.

Ekspert: Yo‘q. Men yuqorida ham aytib o‘tdim, hamma odam o‘zining kompetensiyasini aytishi kerak. Men o‘zimnikini aytyapman — farmakologiya laboratoriyasi [bilan] bog‘liq edi. Siz aytayotgan narsalar esa ximiklar, farmatsevtlarning ishi. Ular guruhimizda bor edi. Ulardan so‘rash mumkin.

Advokat: Kim edi? Biz ularni chaqirib so‘raymiz. Chunki “Dok-1 Maks"ning ahamiyatini bilasiz-ku. Shuning uchun shu bo‘limlar bo‘yicha, 5-band bo‘yicha o‘rganishni guruhingizdan kim o‘tkazgan?

Ekspert: Aytyapman-ku, guruhimizda farm-ximiklar bor edi. Keyin Farmqo‘mitaning o‘zidan ham Farhod degan yigit bor edi. U ham laboratoriya ishi bilan shug‘ullanadi. Shu — men biladigan ikki odam, bizning guruhdagilardan mana shunaqa savollarga javob berishi mumkin.

Advokat: Hozir ko‘rsatuvlaringizda muddat buzilganligini aniq ko‘rdim, dedingiz. Aynan o‘zingiz hujjatlar, doselarni ko‘rish davomida muddat buzilganlik holatidan tashqari yana qandaydir kamchiliklar aniqladingizmi? Esingizda qolgan bo‘lishi kerak-ku.

Ekspert: U yerda yozilganmidi? [Eslolmadim]. Laboratoriyalar analizlar qilishi kerak edi.

Advokat: Endi, shuni aniq aytsangiz. Chunki hozir bizni chalg‘itib qo‘yyapsiz-da.

Ekspert: Yo‘q, misol uchun, men tomonimdan, medik-biolog tomonidan hech narsa aniqlanmadi.

Advokat: Tushunarli. Bu ish bo‘yicha tekshirishga xat berilgan. Lekin hujjat “ekspertiza” deb nomlangan. Boya qisman javob berdingiz. Lekin men hali ham o‘sha savolimga javob ololmadim. Sizga tergovga borish to‘g‘risida kim topshiriq berdi?

Ekspert: Prorektorimiz aytdi.

Advokat: Ism-shariflari kim?

Ekspert: Zuhriddin. Hozir almashgan.

Advokat: Sizga nima deb aytdilar?

Ekspert: Sizning ism-familiyangizni berishibdi, idorasiga borarkansiz, deyishdi. U yerda familiyam borligi uchun qabul qilishdi. Bo‘lmasa qabul qilmaydi-ku.

Advokat: Siz borganingizda, borishingizdan oldin, boya aytdingizku, buyruq dedingiz. Buyruqni kim chiqargan edi? Va nima deb chiqarilgan edi? Sizda nusxasi bormi?

Advokat: Yo‘q, menda nusxasi yo‘q.

Advokat: Qanaqa buyruq edi? Mazmuni, shakli[ni ayting].

Ekspert: Yo‘q, men u buyruqni ko‘rganim yo‘q.

Advokat: Yanglishmasam, boya hamkasbim “Buyruqni ko‘rdingizmi” deganiga “ko‘rdim” dedingiz.

Ekspert: Yo‘q-yo‘q. Buyruqni institutda qo‘limga “mana buyruq”, deb [tutqazishgani] yo‘q. Sizni chaqirishyapti, borarkansiz, deb aytishdi.

Advokat: Og‘zakidan, Zuhriddin akaning so‘zlaridan tashqari nima asosida borganingizni bilasizmi? Sizga borishga asosli qandaydir hujjat berishdimi?

Ekspert: Yo‘q. Qo‘limda hujjat bo‘lmadi.

Advokat: Tergov idorasiga bordingiz? Kimga uchrashdingiz? Kim bo‘lgan? Tergovchining ismi nima?

Ekspert: Oybek. Familiyasi esimda yo‘q.

Advokat: Sizga nima deb tushuntirdi? Siz u joyga nimaga borgan ekansiz, nima qilishingiz kerak ekan?

Ekspert: Bizga shu “Dok-1 Maks” bo‘yicha hujjatlarni berishgan. “Shularni bir ekspertiza qilib berasizlar”, dedi. Bo‘ldi.

Advokat: Siz ekspert sifatida tanilganmisiz?

Ekspert: Yo‘q.

Advokat: Ekspertlik maqomingiz bormi?

Ekspert: Yo‘q.

Advokat: Shu ish bo‘yicha sizni ekspert deb topishdimi? Masalan, qaror chiqardimi?

Ekspert: Bilmadim, keyingi paytda institutga kelardim, yoshim katta bo‘lgani uchun [shunaqa ishlarga] har doim meni yozishardi. Men “Charchab ketdim, yoshim katta, 70 ga chiqyapti, [unaqa qilmanglar” derdim]. Buyruq chiqadi. To‘g‘risini aytib qo‘ya qolay-da. “Anistrumin"larga bordik, yana boshqalariga bordik.

Advokat: Rustam aka, aynan shu ishda sizni ekspert deb topish bo‘yicha aniq qaror bormi sizda?

Ekspert: Aytsangizlar, men olib keltirishim mumkin.

Advokat: Buni oxirida, xulosa qismida aytaman. Hozir esa sizdan so‘rayapman: sizni shu bo‘yicha tergov idorasiga borganingizda ekspert deb topishdimi? Qog‘oz chiqarishdimi? Xabaringiz bormi, yo‘qmi?

Ekspert: Yo‘q. O‘zi hech kimga… gruppamdan (advokat ekspertning gapini bo‘ladi- tahr.).

Advokat: Sizning javobingiz kerak. Agar boshqa odamga aytsak, boshqacha javob olishimiz mumkin-da. O‘zingiz haqingizda gapiring.

Ekspert: Menda yo‘q.

Advokat: Sizni ekspert deb topmagan.

Ekspert: “Topmagan” — qanaqa ma’noda? Og‘zaki “ko‘rib beringlar” deb aytdi. Lekin, “Mana, bu buyruq”, deb aytishgani yo‘q.

Advokat: Hamkasbimning savollariga ogohlantirilmaganingiz haqida aytdingiz. Matn terish bo‘yicha ham siz… (ekspert advokatning gapini bo‘ladi — tahr.).

Ekspert: Termaganman hech narsani.

Advokat: Buni aytdingiz. Necha kun davomida bordingiz? Va borishingiz har kunmidi yoki davriy borarmidingiz?

Ekspert: Yo‘q-yo‘q, davriy bo‘ldi. O‘rtada tanaffuslar bo‘ldi. Taxminan, borgan bo‘lsam, to‘rt-besh marta bordim.

Advokat: Aynan o‘z xulosalaringizni yozma ravishda qoralama qilibmi yoki kompyutergami [yozib], kimgadir, dosega berganmisiz-bermaganmisiz?

Ekspert: Yo‘q, bermaganmiz.

Advokat: Qonun talabiga ko‘ra, shu qoralamalar ham ekspertlar tomonidan topshirilishi kerak.

Ekspert: Hech qanaqa qo‘lyozma, boshqa [narsa] bermaganman.

Advokat: Ekspertiza tuzilayotgan bayonnoma ham tuzilishi shart. Hamma bayonnomalar e’lon qilinishi kerak. Sizlar tarafdan o‘sha ekspertizaga bayonnomalar tuzildimi? Siz bayonnomaga imzo chekdingizmi ?

Ekspert: Yo‘q, biz faqat mana bu ekspertizaga imzo chekdik.

Advokat: Hozirgi kunda qoralama mavjud bo‘lmasa, o‘zingiz matnga termagan bo‘lsangiz, aynan siz tomoningizdan kiritilgan xulosalar mana shu ekspertiza xulosasining qaysi qismida aks ettirilganligini biz qayerdan ko‘rsak bo‘ladi?

Ekspert: Aytdim-ku, men faqat muddati o‘tganini ko‘rib bergandim. Hozir yana bitta joyini men ko‘ray, agar [yana bo‘lsa], aytib beraman.

Advokat: 200-bet, tushuntirib bering, buni siz yozganmisiz?

Ekspert: Yo‘q-yo‘q, men yozmaganman. Bular yozayotganda ko‘rgan holatim. Lekin u yerda deyarli o‘zimning kompetensiyam [medik-biologik] bo‘yicha hech narsa yo‘q edi.

Advokat: Shuni so‘ramoqchi edim.

Ekspert: Faqatgina muddatlari, boshqalari bo‘lganda birgalashib, ko‘rib, guruhda bo‘lgani uchun yozganmiz.

Advokat: Rustam aka, shu javobingizdan kelib chiqib savol beraman, “Dok-1 Maks” bo‘yicha. Hozir bir nechta band, betdan iborat butun boshli ekspertiza xulosasi oldingizda turibdi. Barchasining tagida qolgan to‘rt shaxs bilan birgalikda sizning imzongiz [ham] turibdi. Siz hozir kompetensiyangiz bo‘yicha “Men deyarli nimadir aniqlamadim”, deyapsiz. Siz butun [ekspertizani] o‘zingiz o‘tkazmagan bo‘lsangiz, qolgan qismlarini, mana hozir aytib o‘tganingizni ham o‘zingiz tekshirmagansiz, boshqa mutaxassis yozgan. Hozir siz butun ekspertiza xulosasining mazmuniga, to‘g‘ri-noto‘g‘rililigi to‘g‘risida javob bera olasizmi?

Ekspert: Yo‘q, javob hammasiga berolmayman. Chunki ko‘p joyi mening kompetensiyamga kirmaydi-da. Guruhda bo‘lgani uchun yozganmiz.

Advokat: Agar sizdan sud so‘rasa, nima hujjatlarni taqdim qila olasiz? Boya olib kelishim mumkin dedingiz-ku.

Ekspert: Institutga mening familiyamga yozilgan xat bo‘lsa, olib kela olaman.

Advokat: Bormi?

Ekspert: Bor. Kelmasa, o‘zimdan-o‘zim bormaymanku.

Advokat: Yo‘q, sizdan faqat so‘rayapman [xolos], mening e’tirozim yo‘q. Faqat savol-javob qilyapman.

Advokat Rahmatov: Boya “oldin ham shu qo‘mitada ishlaganman”, dedingiz. Qaysi qo‘mitada ishlagansiz?

Ekspert: 1992-yildan 2012-yilgacha farmakotoksikolog laboratoriyada ishlaganman.

Advokat: Aynan “Dok-1 Maks” ilk bor 2012-yilda kirib kelgan.

Ekspert: Men fevral oyida ketganman.

Advokat: Ko‘rsatmangizda aytib ketdingiz, yana bir marta [ayting], pereregistratsiya qilganda klinik tadqiqotlar o‘tkazilishi kerakmi, yo‘qmi?

Ekspert: Agar dori yangi kelgan bo‘lsa, klinik tadqiqotlar shart. “Perergistratsiya” bo‘layotgan paytda [esa] asosan laborator tahlil qilishadi. Agar tarkib o‘zgarmagan bo‘lsa, o‘tkazmaydi.

Advokat: Mana shu “Dok-1 Maks” bo‘yicha pereregistratsiya paytida klinik tadqiqotlar asal ta’mi qo‘shilganligi[ga] asos bo‘ladimi?

Ekspert: Yo‘q. Agar doriga asalli farmakopeya hujjati bo‘lmasa yoki me’yoriy hujjat bo‘lmasa, dori ularning ichiga qo‘shish mumkin emas. U “bad"ga qo‘shish mumkin. Lekin doriga hujjat bo‘lmagan narsani qo‘shmaydi.

Advokat: Javobingizni tushunmadim. Mikrofonda gapiring.

Ekspert: Asal qo‘shilgan deyapsiz… (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Asal ta’mi.

Ekspert: Asal ta’mi ham qanaqadir moddada bo‘lishi mumkin. Balki propilenglikolda bo‘lishi mumkin. Endi, uning nimada borligini bilmayman. Lekin birinchi navbatda asal ta’mi beradigan moddani bilish kerak. Agar shuning nomini aytsangiz, boyagi joyda hujjatga qo‘shish kerak bo‘lgani yoki qo‘shish kerak bo‘lmaganini aytishim mumkin.

Sudya: Domla, siz savolni tushunmadingiz. “Dok-1 Maks"ning limon ta’mlisi O‘zbekistonga kirib kelyapti. Asal ta’mlisi ham kirib kelyapti. [Asal ta’mlisi] yangi kombinatsiya hisoblanadimi?

Ekspert: Yangi kombinatsiya hisoblanadi. Chunki ta’mini boshqaga berdimi, bitta modda qo‘shilsa ham unga boshqatdan [tekshiruvlar] bo‘lishi kerak.

Advokat: Klinik tadqiqotlar o‘tkazilishi kerakmi? Shuni yangi dori vositasi sifatida registratsiyadan o‘tkazish kerakmi?

Ekspert: Agar yordamchi modda o‘zgarsa, “pereregistratsiya” paytida uni klinik tekshiruvdan o‘tkazish kerak.

Advokat: Hozircha savolim yo‘q.

Advokat Davron Ahmadov: Rustam aka, ikkita savolim bor edi. Birinchisi, “Dok-1 Maks” haqida gapiradigan bo‘lsak, normativ hujjat bor. O‘zbekistonda normativ hujjat bo‘yicha tekshiruvlar, “registratsiya”, “pereregistratsiya” qilingan. Va o‘sha normativ hujjat bo‘yicha markaz xodimlari, farmkomitet tekshirayotgan vaqtda [dorining] yordamchi vositalarini tekshirish kerakmidi yoki faqat asosiy vositani tekshirishi kerakmidi?

Ekspert: Umuman, qoida bo‘yicha registratsiya paytida agar qanday yordamchi modda bo‘lsa, “perergistratsiya” paytida ham xuddi shunaqa “identichniy” bo‘lsa yoki ishlab chiqaruvchi o‘zgarmagan bo‘lsa, tekshirmaydi.

Advokat: Faqat asosiy vositalar tekshiriladi, shundaymi?

Ekspert: To‘g‘ri, O‘zbekistonda [faqat] asosiy vositalar tekshiriladi. Chet davlatlarda [to‘laqonli tekshiruvlar ham] bor. Ba’zi moddalarning kimyoviy strukturasi bo‘yicha biror narsa o‘zgarsa ham, ["Dok-1 Maks"ga] o‘xshab, zaharli bo‘lib qolishi mumkin. Shuni hisobga olib, [yordamchi moddalar] tekshirilishi kerak deb [hisoblaniladi]… (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Tushundim, domla. Agar ish materiallarida ko‘rgan bo‘lsangiz, ekspertiza paytida “Marion Biotech” kompaniyasi qaysi farmakopeya bo‘yicha ishlab chiqarilganligini aniqlay oldingizmi yoki yo‘qmi?

Ekspert: Asosan Hindiston, o‘zining farmakopeyasi bo‘yicha.

Advokat: U yerda talab qanaqa?

Ekspert: To‘g‘risi, men farmakopeya talabini bilmayman. Lekin hujjatida farm-maqolasini berganda qaysi farmakopeyaligi yoziladi.

Advokat: Talablarini bilmaysiz-a?

Ekspert: Yo‘q, men talablarini bilmayman.

Advokat: Oxirgi savolim. Siz bugungi kunda shu sohadagi yetuk olimlardan birisiz. Qanaqa moddalar yoki biologik faol qo‘shimchalar oziq-ovqat mahsulotlari yoki boshqa biologik faol moddalarning parchalanishi natijasida odam organizmida oksalat tuzlari paydo bo‘lishi mumkin?

Ekspert: Oksalat tuzlari oksala kislota, yana boshqa moddalarning parchalanishidan hosil bo‘lishi mumkin. Bu yerda etilenglikoldan ham hosil bo‘ladi.

Advokat: Tushunarli. Etilenglikoldan tashqari qaysi boshqa moddalar, biologik faol qo‘shimchalar, oziq-ovqat mahsulotlarini sanab bera olasizmi?

Ekspert: Yo‘q, men boshqasini bilmayman. Chunki, boya aytganimdek, tarkibi bo‘yicha ximiklardan so‘rash kerak. Biz asosan farmakologik aktivligini ko‘ramiz. Shunga bog‘liqmi, bog‘liq emasmi — shunisini ko‘rib chiqamiz.

Advokat: Lekin etilenglikolni bilyapsiz-u.

Ekspert: Etilenglikol anchadan beri gapirib kelinyapti-ku. Analiz qilishdi, shuning uchun bilyapman. Men o‘zimcha… (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Etilenglikol natijasida oksalat tuzlari paydo bo‘lishini qaysi adabiyotda ko‘rgansiz?

Ekspert: Adabiyotda ko‘rmaganman.

Advokat: Unda qayerdan bildingiz?

Ekspert: Ximiklar gapiryapti.

Advokat: Boshqalarning fikridan bilgansiz?

Ekspert: Ha, boshqalarning fikridan.

Advokat: Unaqa ma’lumot o‘zingizda yo‘q?

Ekspert: Yo‘q, o‘zimda unday ma’lumot yo‘q. Chunki, boya siz aytganingizdek, metabolizmi, farmakokinetikasi soha bo‘yicha boshqalarning kompetensiyasi [hisoblanadi].

Advokat: Tushunarli.

Sudya: Domla, ro‘yxatdan o‘tkazish bilan qayta ro‘yxatdan o‘tkazishda dorilar tekshirilmaydi, degan narsani qayerdan olib aytyapsiz? Hujjatlarda bormi?

Ekspert: Dorilar tekshirilmaydi deganim yo‘q. Men aytyapmanki… (sudya ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Sudya: Laboratoriya tekshiruvidan o‘tkazilmaydi, deyapsiz.

Ekspert: Yo‘q-yo‘q. Agar birinchi marta kirib kelayotgan bo‘lsa, ro‘yxatdan o‘tkazish jarayoni bo‘ladigan bo‘lsa, oldin laboratoriyadan o‘tkaziladi. Uning ketidan klinik tekshiruvlardan o‘tkaziladi… (sudya ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Sudya: Men buni tushundim. Savol[ga javob bering]. Guvohnoma muddatini uzaytirish jarayonida tekshirilmaydi, degan narsani qayerdan olib [gapiryapsiz?].

Ekspert: Klinikadan o‘tmaydi, tekshirilmaydi emas. Tekshirish shart. Chunki boshqa seriyasi bilan qayta kelgandan keyin u laboratoriyada o‘tkaziladi. Chunki o‘sha olingan natija asosida uni farmakopeya qo‘mitasining yig‘ilishiga olib chiqish kerak.

Sudya: Mayli. Klinik tadqiqot laboratoriyasidan kelgan namuna ["pereregistratsiya"da] tekshiruvidan o‘tishi shartmi-yo‘qmi?

Ekspert: O‘tishi kerak.

Sudya: Shart-a?

Eskpert: Albatta, o‘tishi kerak. “Peregistratsiya” paytida faqat asosan shunga urg‘u beriladi. U klinika bo‘lmaydi.

Advokatlardan biri: Rustam aka, mana hozir raislik qiluvchining savoliga javob berdingiz. “Qayta registratsiyada ham laboratoriya o‘tkaziladi”, dedingiz. Qaysi moddalar o‘tkaziladi? Qayerda ko‘rsatilgan? Boya javob berdingiz. Yana ta’kidlab keting.

Ekspert: Me’yoriy hujjatida ko‘rsatilgani bo‘yicha farmakopeya maqolasida nima bo‘lsa, o‘shani qilish kerak.

Advokat: Endi yordamchi moddada… (ekspert advokatning bo‘ladi — tahr.).

Ekspert: Agar yordamchi modda texnologiyasi o‘zgartir[il]sa, agar shu… (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Misol uchun, etilenglikol deb bersa.

Ekspert: Yo‘q-yo‘q, etilenglikol deb bermaydi.

Advokat: Xo‘p.

Ekspert: Propilenglikol deb beradi. “Oldin mana bu firmadan olganmiz, endi [esa] mana bundan olyapmiz”, deydi. Firmaning bergan sertifikatini qo‘shib, boyagi hujjatga beradi va buni tasdiqlaydi.

Advokat: O‘shanda bular tekshiradi?

Ekspert: Tekshiradi. Agar birga bir [bir xil] chiqsa, demak… (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Bizning holatimiz bo‘yicha… (ekspert advokatning gapini bo‘ladi — tahr.).

Eskpert: Bermagan uni. Bergan bo‘lganida, menimcha… (sudya ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Sudya: Marhamat, N.Sh.

Sudlanuvchi N.Sh.: Doselarni tekshirganda o‘sha 12 ta preparatning dosesida siz klinikoldi va klinik tadqiqotlarning hisoblarini ko‘rdingizmi, tekshirdingizmi?

Eskpert: U yerda doselarni tekshirganda klinikalar, ayniqsa, “do” klinikalar (klinik oldi tekshiruvlar — tahr.) yo‘q. O‘zbekistonga, umuman O‘zbekiston emas, boshqa yoqlarga ham kelayotgan dorilar “registratsiya” jarayonida, “do” klinika ishlarni deyarli berishmaydi. Bu aniq. “Do” klinika boshqa, u yerdagi “analiz” boshqa. Lekin klinika hujjatlari bo‘lishi kerak.

Sudlanuvchi N.Sh.: Klinikoldi va klinik tadqiqotlar (ekspert sudlanuvchining gapini bo‘ladi — tahr.).

Ekspert: Klinikoldi yo‘q, bo‘lmaydi deyapman. Faqat klinika hujjatli bo‘ladi.

Sudlanuvchi N.Sh.: Yo‘q, “registratsiya” qilinayotgan paytda ekspert sudlanuvchining gapini bo‘ladi — tahr.).

Eskpert: “Registratsiya” qilinayotgan paytda ham klinikoldi hujjatlarni hamma firmalar deyarli bermaydi. Bu qoida bo‘yicha ham “do” klinikani olishmaydi. Chunki o‘zida, boshqa davlatlarda “registratsiya” qilish jarayonida “do” klinika berilgan, bo‘ldi.

Sudya: Domla, o‘shani to‘ldirib o‘ting. Shu gapni qayerdan olib aytyapsiz?

Eskpert: Nima deysiz?

Sudya: O‘sha gapni qayerdan olib aytyapsiz ?

Eskpert: Hujjatlarining o‘zida qopga keladiyu dosesi (sudya ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Sudya: Siz “Klinik tadqiqot o‘tkazilmaydi” degan gapni aytyapsiz.

Ekspert: Yo‘q. Yangi kelayotgan, “registratsiya” bo‘layotgan bo‘lsa, klinika o‘tkaziladi.

Sudya: Yangisi emas, qayta registratsiyada.

Ekspert: Qayta [registratsiya] kliningga o‘tkazilmaydi deyapman.

Sudya: O‘shani qayerdan olib aytyapsiz?

Ekspert: Farmakologiya qo‘mitasining talablari bo‘yicha (sudya ekspertning gaplarini bo‘ladi — tahr.).

Sudya: Shukrullayeva Vazirlar Mahkamasining qarorini aytmoqchi. Unda bir xil tartib — registratsiyami, registratsiya emasmi, bir xil tartib.

Ekspert: U nechinchi yilda chiqqan?

Sudya: 2018-yil.

Eskpert: 2018-yil bo‘lsa, men o‘zim ishlagan davrda o‘tkazmas edik. Yo‘q, hozir unda men noto‘g‘ri aytdim, 2018-yil bo‘lsa, men ko‘rmaganman.

Sudlanuvchi N.Sh.: Siz komissiya bilan birga o‘tirib doselarni tekshirgansizku. O‘shanda dosening ichidagi klinikoldi va klinik tadqiqot[ga] tegishli hisobotlarga ko‘zingiz tushdimi?

Ekspert: Yo‘q, klinikoldi [tadqiqot]ga yo‘q edi.

Sudlanuvchi N.Sh.: Klinik bormidi? O‘sha tadqiqotlarning hisobotini siz hisobot deb qabul qila olasizmi? Ular tasdiqlanganmidi? Bu klinik tadqiqotni kim o‘tkazgan? Yoki klinikoldi tadqiqotchisi kim? Kim tasdiqlagan? Bu hisobot ko‘rinishidami yoki shunchaki bir yozma, maqolaga o‘xshagan narsadamidi?

Ekspert: Yo‘q, maqola emas, hujjatning ichida bor edi. Alohida papkada yo‘q edi. O‘sha hujjatining ichida klinik tadqiqotlar bor, hammasida ham emas edi. Hozir qaysida bor, qaysida yo‘qligini eslay olmayman.

Sudlanuvchi N.Sh.: O‘sha paytda klinik tadqiqotlar kim tomonidan qanaqa tasdiqlangan edi? Hisobot deb tasdiqlanganmidi?

Ekspert: Klinik tadqiqotlar Farmakologiya qo‘mitasi tomonidan tasdiqlanadida.

Sudlanuvchi N.Sh.: Yo‘q, “Marion"nikini? O‘zbekiston o‘tkazmaganku kilinik tadqiqotlarni.

Ekspert: O‘zbekiston pereregistratsiya bo‘lgani uchun o‘tkazmagan. “Marion"nikini hujjatlarda, menimcha, eslay olmadim uni. Ular hujjatining ichiga qo‘ygan, lekin kim tasdiqlaganini bilmadim.

Sudlanuvchi N.Sh.: Umuman, ichida tasdiqlangan hujjat bormidi? Qo‘l-pechat turgan, tadqiqot o‘tkazgan o‘sha klinikaning tasdiqlab bergan hisobini siz ko‘rganmidingiz, ko‘zingiz tushganmidi

Eskpert: Yo‘q, unga ko‘zim tushmagan.

Sudlanuvchi N.Sh.: Umuman, tasdiqlanmagan hujjatlarni siz hisobot deb qabul qila olasizmi?

Ekspert: Tasdiqlanmaganda, to‘g‘ri.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Mana, ekspertiza davomida hujjatlarda kamchilik aniqlangan. Lekin adashmasam, elektron dashbordda ham kamchilik bor deb aytilgan. Agar xabaringiz bo‘lsa, 2016-yildan keyin muhtaram prezidentimizning 20−30 raqamlashtirish qarorlari bor. Bundan kelib chiqadiki, hurmatli prezidentimiz qarorlarini ham inobatga olgan holda bizning tadbirkorlarning hamma ishlari raqamlashtirishga o‘tgan.

Tergov mobaynida ko‘rib chiqilgan hamma [qog‘oz] hujjatlarning elektroni bo‘lgan. Ya’ni bu yerda aytilgan kamchiliklar asosiz aytilgan kamchiliklar demoqchiman. G[M]P sertifikati yo‘qligi, hujjatlar to‘liqmasligi va keyin yana substansiyasini tekshirilish uchun hujjatlar yozilgan. Har bitta yuklangan hujjatlar dashbordda sekundigacha belgilab qo‘yiladi. Hozir ko‘rsatmadan sizlar hujjatning qog‘oz variantini ko‘rdim deyapsizlar. Lekin tergov mobaynida “elektron berilgan”, deb aytgansiz. Hujjatlarning kamchiligiga nimani asos qilib olgansizlar?

Iltimos sizdan aytishingizni so‘rayman, bu yerda odamlarning taqdiri hal qilinyaptida. Masalan, elementar GMP sertifikati deb aytilgan. GMP sertifikati ekspertizaga chiqishdan oldin tadbirkor tomonidan taqdim etilgan. Lekin ayblov xulosasida GMP sertifikati tasdiqlanmagan, berilmagan, yo‘q va falon-falon kamchiliklar yozilgan. Mana bu kamchiliklarni kimdan so‘rasak bo‘ladi? Kim yozib bergan buni? Asosan mana shu narsa bo‘yicha jinoiy ish ochilgan. Qayerdan olib yozgansizlar?

Mana, dekabrda GMP sertifikatini olib kelib beryapti, yanvarda pul tushyaptiyu, qo‘mitaga chiqyapti. Xabaringiz bor, qo‘mitalar pul tushgandan keyin ekspertiza qiladi. Bu shartnoma shot faktura berilganda ikkiyu to‘rt punktida ham yozib qo‘yilgan. Agar markaz ikkiyu, olti punktida ekspertiza qilinmagancha javob berilmasligi ko‘rsatilgan bo‘lsa, hujjatlar qalbakiligi, ariza beruvchiga javobgarligi yozilgan bo‘lsa, sizlar sertifikatda yo‘qligini qanday bildilaringiz? Sizlarga GMP sertifikati material “zayavleniya” berilganmi? Siz hozir ekspertiza qilganmiz deyapsiz, to‘g‘rimi?

Ekspert: Biz ko‘rmagandik. Men ko‘rmagandimda.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Yo‘q, jinoiy ishda hujjat berilgan, turibdi. Agar iltimos qilsak, uni taqdim qilamiz. E’tibor beringda, sizlar “GMP sertifikati yo‘q edi, eskisi bor edi”, deyapsizlar. Lekin jinoyat ishi davomida dekabrda dashbordga topshirilgani (gapini tugatmaydi — tahr.). Qaytarib o‘taman, 20−30 [raqamli] prezident qarori bilan raqamlashtirilish qarori chiqarilgan. Qog‘oz hujjatlar vaqtinchalik sinov tariqasida bo‘lganligi uchun, qog‘oz varianti ham “chasticha” topshirishga aytilgan. Ya’ni faqatgina notarial “zaverlangan” joylari topshirishi kerak deb aytilgan.

Mana, hozir to‘rt oydan beri sud bo‘layotgan bo‘lsa, bu yerdagi hamma biladi, elektron dashbordda tadbirkor klyuch bilan tasdiqlaydi. Bu degani muhr ham, imzo ham o‘sha. Dashbord tasdiqlanadi. ECP (Elektron raqamli imzo — tahr.) klyuch bilan tasdiqlangandan keyin tadbirkor o‘zining yuridik “klyuch"i bilan tasdiqlab beryapti. Siz ekspertiza qilayotganingizda GMP sertifikati Farmakologiya farmakopeyaga topshirilgan. Buni tasdiqlash uchun xohlasangiz, qo‘mita raisidan ham so‘rasangiz bo‘ladi. Yoki ekspertiza qilgan xodim ham o‘tiribdi. Bular bilmagan, bularga ekspertiza bo‘lmaganda GMP sertifikati taqdim etilgan. Sizlar Vazirlar Mahkamasining 210-raqamli qarori bo‘yicha ishlaganman deyapsiz. Vaholanki, farmatsevtika toksikologik [yo‘nalishi] bo‘yicha ishlagan bo‘lsangiz, siz tabletka, sirop bilan ishlamagansiz, to‘g‘rimi?

Ekspert: To‘g‘ri.

Sudlanuvchi Sh.Sh: Vakolatingizda bo‘lmasa, “praktika"ngizda bo‘lmasa, sirop bilan ishlamagan bo‘lsangiz, tekshirmagan bo‘lsangiz, kapsulada ham tekshirmagan bo‘lsangiz, bitta savol, bundan oldin farmatika-toksikologiya bo‘limida ishlaganingizda, sirop bilan kapsulalar tekshirganmisiz?

Ekspert: Yo‘q, tekshirilmagan.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Sizning vakolatingizga kiradimi?

Ekspert: Yo‘q.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: GMP sertifikati yo‘qligini nima asosda bergansiz? “Prosta” asoslab bering, bo‘ldi.

Ekspert: Bo‘ldi, tushundim. Boyagini mana yonimdagi [boshqa] ekspertlardan ham so‘rashingiz mumkin, faqat hujjat (sudlanuvchi ekspertning gapni bo‘ladi — tahr.).

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Rustam aka, agar siz ishlamagan bo‘lsangiz, hujjatni hurmatli sudimizdan so‘rashimiz mumkin. Iltimos, odamning taqdiri hal bo‘lyapti bu yerda. Siz tekshirgan, yozgan hujjatga qo‘l qo‘ygansiz, to‘g‘rimi? Siz shu qo‘lingiz bilan javobgarsiz, rad ayta olmaysiz. Yoki “Men ko‘rdim, yo‘q edi”, deng, yoki agar yo‘q bo‘lsa, hozir taqdim qilishingizni iltimos qilamiz. Qo‘mitalalarga sertifikatlar bor deb kim tekshirib aytgan? S.A. aka ekspertiza qilgan. agar hurmatli rais etuvchi yo‘q demasa, [so‘rasam]. S.A. aka, sizlarga puli tushib topshirilgandan keyin GMP sertifikati bo‘lganmi? Keyin Farmakologiya bor. Iltimos S.A. aka, shuni yo bor, yo yo‘q deb ayting.

Sudlanuvchi S.A.: Bo‘lgan, bu dashbord orqali “zagrojen” bo‘lgan, qilingan

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Ekspertizada yozilgan kamchiliklarda Vazirlar Mahkamasining 210-qarori bo‘yicha “GMP sertifikati topshirilmagan, muddati o‘tgan”, deyilgan. Shuni nima asosida yozgansiz?

Ekspert: Buni ekspertlar kengashi a’zolari bilan birga mana bu “dokument"larda qog‘oz formasini ko‘rib yozganmiz.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Rustam aka, hozir raislik etuvchidan iltimos qilaman, xohlasangiz, ko‘rib chiqasiz. Hujjatlar topshirilgan.

Ekspert: Mayli, biz uni ko‘rmagan bo‘lganimiz uchun yozganmiz. Agar ko‘rgan bo‘lganimizda teskarisini yozmaymizu.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Mayli, buni hozir hurmatli rais etuvchiga iltimos qilamiz.

Sudya: Rustam aka, dashbordni ko‘rganmisiz?

Ekspert: Yo‘q, uni ko‘rmaganmiz. Men ko‘rmaganman. Faqat (sudlanuvchi ekspertning gapini bo‘ladi).

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Yaxshi, mayli. Shu bilan birga Farmatsevtika litsenziyasi haqida ekspertiza “zaklyucheniya” bergansiz. Rustam aka, faqat qaror bilan gaplashaylik. Bu yerda, masalan, hozir oddiy institutda o‘qish [kerak] bo‘ladigan bo‘lsa, men Farmatsevtika doktoranturasini tugatganman. Siz aytayotgan hujjatlarda GMP ham, GXP ham, GDP ham sertifikatlari [bor]. U standartni ham o‘qishni tugatganman. Shunchaki bitta savolimga javob bering, 21[3] bo‘yicha Farmatsevtika litenziyasi so‘ralganmi? “Perichin” bo‘yicha taqdim qilinishi belgilanganmi? Litsenziyasida taqdim qilinmagan deb yozilgan, to‘g‘rimi?

Ekspert: Ha.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Mana, 21[5] da taqdim qilinmagan. Administrativ “chast” bo‘yicha tasdiqlangan. Mana, Farmakologiya noto‘g‘ri ishlayapti, Farmakopeya noto‘g‘ri ishlayapti. Keltirilgan hujjatlar bor, ko‘rsatib bering, iltimos. Farmatsevtika litsenziyasi taqdim qilinishi haqida. Adminstrativ “chast” so‘ralgan joyda, Rustam aka.

Ekspert: Men bu yerda ko‘rmadim.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Asoslab berolmaysizmi?

Ekspert: Yo‘q. Men bu yerda ko‘rmadim.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Rustam aka, o‘zingizning kamchiligingiz bo‘yicha savol beraylik. 45 kun o‘tib ketgan dedingiz. 45 kun o‘tib ketganda to‘xtatilishi kerakligini asoslantirib berolmadingiz. Yo asoslantirib bera olasizmi? 45 kunda o‘tib ketgan deganingizga aytmoqchiman, dashbordni ochib ko‘rsangiz, dashbordda 45 kundan o‘tmagan.

Ekspert: Yo‘q, uni ko‘rmadik-da biz.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Rustam aka, ko‘rmaganingizni tasdiqlaysizmi?

Ekspert: Ha.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Sizga qo‘shimcha qilib aytib keraman, 45 kundan o‘tmagan. 45 kunda taqdim qilingandan keyin tadbirkor elektronda to‘ldirmaganligi uchun yana qayta [papka kelgan]. Bu siz yozgan 45 kuningiz asosga ega emas degani. Men buni sudga havola qilaman. Faqat ekspertizani qaysi qo‘mitalar qiladi, eslatib yubora olasizmi?

Ekspert: Nima deysiz?

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Ekspertizani kim qiladi?

Ekspert: Ekspertizani hujjati bor odam qiladi demoqchisiz-da.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Hujjati bor odam. Yo‘q, puli tushdi. (Eskpert sudlanuvchining gapini bo‘ladi — tahr.).

Ekspert: Menda hech qanaqa hujjat yo‘q.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Yo‘q. Ekspertizani markazga, ekspertizaga tushgan qaysi qo‘mitalar qiladi?

Ekspert: Dori tushgandan keyin ekspertizanimi?

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Ha. Siz 1992-yildan beri ishlab kelyapsiz. Pul tushdi, men ishga chiqardim. Hujjatni kim ekspertiza qiladi?

Ekspert: Misol uchun, laboratoriya o‘zinikini qiladi (sudlanuvchi ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Xo‘p, kamchilik xatini kim yozadi? Ekspertiza qilgan odam yozadimi?

Ekspert: Har bittasi beradi. Keyin umumlashtirib yozishadi.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Rustam aka, 1992-yilda ishlagan bo‘lsangiz, 2022-yil avgust oyigacha [bo‘lgan] amalga o‘tish [hujjatini] taqdim qila olsizlarmi? “Pereregistratsiya” davrida namunalar ko‘rib chiqilishini.

Ekspert: Savolingizni tushunmadim?

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Laboratoriya sinovlari o‘tkazilishi 2022-yil avgust oyigacha, oktabrigacha. Mana, sentabr ham bo‘lishi mumkin. Asoslab bera olasizmi?

Ekspert: Laboratoriya sinovlarining nimasini?

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Hozir laboratoriya sinovlaridan o‘tkazilishi kerak dedingizku.

Ekspert: Men 2018-yilnikini ko‘rmasdan boyagi joyda “pereregsitratsiya” (sudlanuvchi ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Sizning [davringizda] “pereregstratsiya” paytida laboratoriya sinovidan o‘tganmi, yo‘qmi?

Ekspert: Laboratoriya o‘tgan. Laboratoriya o‘tardi.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Sizning davringizda?

Ekspert: Ha, “perergistratsiya” paytida olib kelgan anaqasi (dori/preparat — tahr.) hech ham shundoqligicha “pereregistratsiya” qilinmasdi.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: G. opa, qayta ro‘yxatdan o‘tkazish davrida o‘tkazilganmi?

Sudya: Sh. Sh., bo‘ldi. Javob bergan. “Pereregistratsiya” paytida laboratoriyaga tushmaydi degan. Biz, bilamiz. Savol bering, bo‘ldi.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Qolgan hujjatlarni yana kim tekshirgan. Shuni aytib keting. Shuni shaxsan o‘zim iltimos qilmoqchi edim. Chunki bu yerda keltirilgan kamchiliklar bo‘yicha savolim bor edi.

Ekspert: U yerda Ashurov kelganlar, “Minzdrav"dan Hilola kelgan, undan keyin “Farmkomitet"ning o‘zidan Umid Temirov, Farhod Mamatmusayevlar kelgan.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Hurmatli raislik qiluvchi, Hilola G‘aniyevani sudga chaqirishingizni qo‘shimcha iltimos qilardim. Ayblov xulosasidagi kamchiliklarni shunchaki asoslab berishlari uchun. Menga haqiqat kerak. Birortasini shunchaki asoslab berishsa bo‘ldi. Chunki bu yerda 12 marta [etilgan/aytilgan] deyilgan (sudya sudlanuvchini gapirishdan to‘xtatadi — tahr.).

Sudya: Sh. Sh., bu yerda yana bitta mutaxassis kelgan. Eshitaylik, keyin ham shu fikringizda qolsangiz, iltimosnomangizni kiritasiz, xo‘p?

Advokatlardan biri: Boya hamkasbim so‘raganda birinchi “chast” menga taalluqli dedingiz, to‘g‘rimi?

Ekspert: Menga taalluqli emas, shuni birgalikda ko‘rganman. Menga faqat laboratoriya taalluqli deyapman.

Advokat: Xo‘p. Muddat bo‘yicha siz xulosa bergansiz?

Ekspert: Men xulosa bermaganman, hammamiz birgalikda berganmiz. Boshqalarning ham fikrini eshitishingiz mumkin.

Advokat: Unda taxminan siz “213” bilan tanish emassiz.

Ekspert: Yo‘q.

Advokat: Va siz “213” bilan tanish bo‘lmagan holatda qo‘l qo‘ygansiz?

Ekspert: Balki ekspert a’zolari, boshqalar, “komitet"dan kelganlar tanishdir. Lekin men o‘zim ko‘rganim yo‘q.

Advokat: Demak, tanishmassiz?

Ekspert: Tanish emasman.

Sudya: Tanishmasman deb aytdiyu, savol berdim. Boshqa savollar bormi? (Jimlik — tahr.). Bo‘ldi, rahmat, domla. Domla, faqat shu yerda o‘tirib turasiz. Ashurov ko‘rsatma berayotgan paytda aniqlik kiritish uchun parallel savollar bo‘lib qolishi mumkin.

Bitta narsani tushuntirib o‘taman, bu yerda aynan farm yo‘nalishida ishlagan mutaxassislar o‘tiribdi-da. Bularning ish yurituvi shunaqa ekan. Men ham birinchi ishni ko‘rgan paytim paytim hayron qolganman-da. Farmakopeya, Farmakologiyaning mutaxassislari birlamchi hujjatlarni o‘rganishi mumkin. [Bu] ularning tilida ekspertiza deb yuritiladi. Hujjatni o‘rganish ekspertiza deb ataladi. G. S., shunaqami, hujjatlarni o‘rganish sizlarda ekspertiza deb nomlanadimi?

Sudlanuvchi G. S.: Shunaqa.

Ekspert Ashurov Abdurahmon ko‘rsatmasi

Ashurov Abdurahmon Toshkent vaksina va zardoblar ilmiy tadqiqot instituti direktori. 1961-yil Andijon viloyatida tug‘ilgan.

Sudya: Domla, o‘tirib gapirishingizga ruxsat beramiz. Yoshingiz ulug‘ ekan.

Ekspert o‘tiradi.

Sudya: Domla, yoningizga jinoyat ishidagi ekspertizani qo‘ydik. Oradan shuncha vaqt o‘tdi, agar son bilan bog‘liq yoki eslash kerak bo‘lgan ma’lumotlar bo‘lsa, tanishib, aytishingiz mumkin. Tekshirish jarayonida holatni o‘rgangansizlar, kamchiliklar aniqlangan. Aynan sizning yo‘nalishingiz[da] o‘zingiz shaxsan nima aniqlagansiz, marhamat.

(Ekspert bir necha daqiqa davomida hujjatlarni ko‘zdan kechiradi tanishib — tahr.).

Sudya: Domla, ko‘rib chiqdingizmi?

Ekspert: Ha, bir qator qarab oldim. Bu yerda bizni ishchi guruhga jalb qilishdi. Men bu institutda direktor bo‘lib ishlayman. Avvaldan o‘sha “Farmkomitet"da ishlaganimni inobatga olgan holda taklif qilishdi. Bu yerda ishchi guruh bilan birgalikda ko‘rib chiqib, o‘rgangan ishlarimiz. Taqdim etilgan hujjatlar to‘plamining ichidagi hujjatlarning talab darajasida ekanligi va u yerda o‘tkazilishi kerak bo‘lgan jarayonlarning to‘g‘ri o‘tkazilganligi to‘g‘risida qarab, o‘rganish o‘tkazdik.

Asosan “Dok-1 Maks” preparati avvaldan registratsiyadan o‘tgan va qayta registratsiya jarayoniga taqdim etilgan. [Ekspertizada] Hindiston[dagi] ishlab chiqaruvchi bu preparatning tarkibiga, yordamchi moddalariga o‘zgartirish kiritilganligi, yordamchi modda — propilenglikol sotib olayotgan zavodini almashtirilgani to‘g‘risida (Farmqo‘mitaga — tahr.) ma’lumot berilmagani, agar shu ma’lumot berilganida o‘rganuvchi, ya’ni ro‘yxatdan o‘tkazuvchi tashkilot tomonidan bu narsaga jiddiyroq qaralardi degan fikrga kelindi.

Sudya: Domla, umumiy gaplar gapirildi. Bizga siz o‘rgangan yo‘nalishingiz bo‘yicha [fikrlar kerak]. Masalan, Rustam aka laboratoriyani o‘rganganliklarini aytdilar. Marhamat, siz qaysi yo‘nalishni o‘rgangansiz?

Ekspert: Men shu topshirilgan hujjatlarning har bir “zayavka"da belgilangan tartibda topshirilgan-topshirilmaganligi [ni] xulosalab berganman. [Xulosada]"Tarireks” tabletkasi “registratsiya"ga topshirilayotganda “Kuraraks” [nomiga] o‘zgartirilgani va “zayavka” belgilangan tartib berilmagani, ya’ni proyekt, upakovka o‘zbekcha, ruscha instruksiyalarni tasdiqlamagan holda taqdim qilingani, CPP sertifikatini bergan paytda uni uch yil deb ko‘rsatilgani, lekin ko‘p holatlarda bu sertifikat ikki yilga berilayotganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar [bor edi]. Boshqa preparatlarda ham shu kabi kamchiliklar aniqlanganini ko‘rib bergan[man].

Sudya: Shaxsan o‘zingiz aniqlagan kamchilik shumi?

Ekspert: Ha, endi bu yerda gruppa bo‘lib ishladik. Asosan “registratsion” dose bilan. Bu yerda ximiklar qatnashdi.

Sudya: Domla, siz qaysi yo‘nalishni o‘rgangansiz?

Ekspert: Men o‘zi hozir ilmiy tadqiqot institutida ishlayman. Shu yerda doseni ko‘rib berish, “registratsiya” topshirilgan hujjatlarning to‘liq-to‘liq emasligi va muddatlarini qarab berishda ishlaganman.

Advokat Nabiyev: Birinchi savolim, hozir raislik qiluvchi oldingi guvoh bo‘yicha aytganlaridan keyin, ekspertizada hujjat tuzilgan deyilgan. Xabaringiz bora? Buni nimaga ekspertiza deb nomlagansizlar?

Ekspert: Ekspertiza ko‘rinishida yoziladi deyildi. Ekspertiza yozdik.

Advokat: Kim aytdi?

Ekspert: Ishchi guruh bilan o‘tirganimizda ekspertiza deb (advokat ekspertni gapirishdan to‘xtatadi — tahr.).

Advokat: Kim aytdi? Siz aytdingizmi yoki boshqa odam aytdimi? Iltimos, eslab ko‘rmasangiz, bo‘lmaydi. Chunki bizga muhim. Kim aytdi?

(Eskpert oldidagi ekspertiza xulosasini varaqlay ketdi — tahr.).

Advokat: Savolimni tushundingizmi?

Ekspert: Tushundim. Yodimda yo‘q.

Advokat: Xo‘p. Hujjatlarni tekshirish qachon, qayerda yozilgan?

Ekspert: Hujjatlarni tekshirishning aniq vaqti yodimda yo‘q. Shu, bahorlarda.

Advokat: Qaysi oyligini eslay olasizmi?

Ekspert: Eslolmadim.

Advokat: Tekshiruv qancha vaqt davom etgan?

Ekspert: 15−20 kuncha.

Advokat: Siz har kun borarmidingiz, qanday edi?

Ekspert: Yo‘q. Har kuni to‘liq bora olmadim, ora-chalarda bordim.

Advokat: O‘zingiz qo‘lda yoki kompyuterda qoralamalar ham yozganmisiz?

Ekspert: Yo‘q. Biz u yerda ko‘rib chiqqanmiz. Kompyuter berishgan edi, kompyuterga ko‘rib-ko‘rib, to‘g‘rilab-to‘g‘rila, yozib (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Siz o‘zingiz qanaqadir matn yozganmisiz?

Ekspert: Yo‘q, men matn yozmaganman.

Advokat: Qo‘lda qoralama ham, kompyuterda ham yozmagansiz?

Ekspert: Yo‘q, qoralama ham yo‘q.

Advokat: Kim yozgan uni? Matnni kim tergan?

Ekspert: Har xil holat bo‘ldiyu. Tegishli guruh ishladi.

Advokat: Mana, siz termadingiz. Kim terdi? Eslay olasizmi?

(Ekspert yana xulosani varaqlay ketdi — tahr.).

Advokat: Savolimga javob bermadingiz.

Ekspert: Rus tilida bo‘lganligi uchun G‘aniyeva Hilola rus tilidan yaxshi bilardilar.

Advokat: Yaxshi. Keyingi savolim, hozir raislik qiluvchi savol berdilar. Yana qaytaraman, siz o‘zingiz tarafingizdan qaysidir kamchiliklar aniqlanganmi, aniqlanmaganmi? Agar aniqlangan bo‘lsa, ekspertiza xulosa qismining qaysi bandiga to‘g‘ri keladi?

(Ekspert yana xulosani varaqlay ketdi — tahr.).

Ekspert: Ko‘rgan xulosalarim ichida birinchi va uchinchi xulosalar.

Advokat: Birinchisini bo‘yicha bu yerda yozilgan ekan. Birinchi savolim, Vazirlar Mahkamasining 213-sonli tasdiqlangan nizomi bor ekan. Mazmuni, hamma bandlari bilan to‘liq tanishmisiz?

Ekspert: Tanishman, tanishman. O‘sha paytda ham tanishdik.

Advokat: O‘sha paytda tanishdingizmi yoki mazmunini bilarmidingiz?

Ekspert: Men endi boshqa ishda ishlayotganim uchun oradan ancha uzilish bo‘lgandi. Lekin borganda tanishdik.

Advokat: Demak, bu bilan tergov davrida tanishdingiza?

Ekspert: Tanishdik, borini ham sal esga tushirdik.

Advokat: Hozir ham mazmunni to‘liq bilasizmi, yoki yodingizdami yo‘qmi?

Ekspert: To‘liq yodimda yo‘q, qisman bilaman.

Advokat: Unda aytingchi, siz tomoningizdan o‘sha nizomining qaysi bandlari buzilganligi aniqlandi?

Ekspert: Masalan, “Kuraraks” bo‘yicha nizomning 1.3.3. punkti bilan “instruksiya"ning “kopiya"lari taqdim qilinishi kerak edi. 190-bet, oxirgi “abzats”

Advokat: Xo‘p, bu yerda nima deyilgan ekan?

Ekspert: Rus tilida, davlat tilida taqdim qilinishi kerak bo‘lgan. Bu narsa ishlab chiqarish tomonidan belgilangan tartibda taqdim etilmagan. Faqat rus tilida berishgan.

Advokat: Xo‘p, shunaqa deyilgan ekan. Siz bilasizmi, bu qanaqa tadbiq qilinadi? Chunki “Marion Biotech"dan tashqari, boshqa chet davlatlari Hindiston[ning boshqa kompaniyalari], Angliya, boshqa g‘arb davlatlarda ham dorilar kiradi-da. Xabaringiz bormi, boshqa dorilar bo‘yicha ham rus tilida aniq taqdim qilinadimi, qilinmaydimi?

Ekspert: Boshqa dorilar to‘g‘risida xabarim yo‘q.

Advokat: Xabaringiz yo‘q? Bizda bor. Ular ham rus tilida taqdim qilmaydi. Chunki ularda rus tili ishlamaydi. Faqat sobiq SSR hududida ishlaydi. Demak, boshqa [davrlar/dorilar] bo‘yicha ham, hammasi bo‘yicha [shunday] kamchilik yo‘l qo‘yilganini topsa bo‘ladimi?

Ekspert: Endi mana bu punktda shu talab etilgan.

Advokat: Bu talab oqibatlari nimaga olib keladi? Qanaqa chora ko‘rish kerak edi? Mana olmadi, rus tilida taqdim qilmadi, misol uchun, ingliz tilida taqdim qildi, hammasi bor, tasdiqlangan. Rad qilish kerakmi, nima qilish kerak edi?

Ekspert: Buni talab qilib olish kerak edi. O‘zbekistondagisini. So‘ng tegishli bo‘limlar ko‘rib chiqib, keyin tasdiqlov berishlari kerak edi.

Advokat: Bu qo‘mitaning qaysi bo‘limiga tegishli, bilasizmi?

Ekspert: Bu “instruksiya"lar asosan Farmakologiya qo‘mitasiga tegishli.

Advokat: Yana qanaqa kamchilik aniqlagansizlar?

(Ekspert yana xulosani varaqlay ketadi — tahr.).

Ekspert: Keyin “Kuraraks” o‘rnida ham shunga o‘xshagan holat bo‘lgan.

Advokat: Betini aytib yuborsangiz.

Ekspert: 193-bet.

Advokat: Qaysi joyi?

Ekspert: “Tarireks o‘rni” preparati[da] bir necha qobiqdagi tabletkalardan iborat “zayavka “berilgan va bu yerda ham o‘sha “instruksiy” belgilangan tartibda tasdiqlab berilmagan. O‘zi ko‘p holatlarda ikki yilga beriladigan CPP sertifikati bu yerda ham uch yil deb ko‘rsatilgan. Mana bu holatda “Bir alohida ko‘z bilan qarash kerak edi” degan fikr bo‘lgan.

Advokat: Xo‘p oqibaticha, oqibati bormi, yo‘qmi? Rad qilish kerakmidi, kerak emasmidi?

Ekspert: Oqibati, bu yerda ko‘p holatlarni ish yuritishda mana shu yetishmagan kamchiliklar[ni] to‘g‘rilash bo‘yicha xat chiqarilib, ulardan talab etiladi. Hamma hujjatlar to‘lib bo‘lgandan keyin keyingi “etap"dagi ishlarga o‘tilishi kerak.

Advokat: Onlayn tarzda ham hujjatlar ko‘rganmisiz? Chunki xulosangizda onlayn hujjatlarni ham ko‘rganmiz deyilgan-da.

Ekspert: Diskda qisman ko‘rsatishdi, keyin dashbordni ulab berishdi. Bu yerda ham o‘sha dashbordni tushunadigan mutaxassislarimiz ko‘rib chiqishdi.

Advokat: Siz ko‘rdingizmi, ko‘rmadingizmi?

Ekspert: Yo‘q, men dashbord bilan ishlamaganman.

Advokat: Dashbord ko‘rmagan bo‘lsangiz, bu kamchilik balki aniqlangan, bartaraf qilingan bo‘lsachi?

Eskpert: Bu savollar berilganda yigitlar o‘sha dashbordga yigitlar qarab, bor yoki yo‘qligini ishchi guruh o‘zaro qarab chiqqanmiz.

Advokat: Lekin o‘zingiz qaramagansiz, ularning so‘zidan yozgansiza?

Eskpert: Qarab, ochib qarab.

Advokat: Kim qarab bergan?

Ekspert: Umid Temirov degan yigitimiz bor edi.

Advokat: Siz tomoningizdan yana qanaqa kamchilik aniqlangan?

Ekspert: Asosan shu “registratsiya” dosesidagi va CPP sertifikati.

Advokat: Ikkita holatmi?

Ekspert: Ikkita holat.

Advokat: “Dok-1 Maks” bo‘yicha siz tomoningizdan nimadir aniqlandimi?

Ekspert: Hozir men ochib qaraychi.

(Ekspert yana qog‘ozlarni varaqlay ketadi — tahr.).

Ekspert: Yana bu yerda ham “registratsion” dose berilgan paytda “Dok-1 Maks” siropi[ning] limon va asal ta’mlilari taqdim etilyapti. “Registratsiya” paytida esa faqat limon ta’mlisi “registratsiya” bo‘lgan. Asalligini qo‘shimcha taqdim etishyapti. Bu holatda mana shu asal ko‘rinishdagisi nima deydi, mana shu… “izmeneniya” bo‘yicha hujjatlar taqdim qilinishi kerak edi.

Advokat: Keyin taqdim qilinibdimi, qilinmabdimi?

(Ekspert yana xulosani varaqlaydi — tahr.).

Eskpert: Bu holatda “zayavka"ga shu asalligini inobatga organ holda laboratoriya tekshiruvlari o‘tkazish va uning muddatini cho‘zish bo‘yicha hujjatlar taqdim qilinishi kerak edi.

Advokat: Buni qaysi joyda yozgansiz?

Ekspert: 198-bet. 1−2-qismlar. Asal qo‘shilgan ta’mlisiga to‘liq “izmineniya"ning hujjatlarini topshirib, laboratoriya tekshiruviga namuna berishi kerak edi.

Advokat: Buni laboratoriya tekshiruvlarini inobatga olgan holda topshirishi kerak edi deyapti. Buni o‘mita o‘tkazishi kerakmidi, “zayavka zayevitel” berishi kerakmidi?

Eskpert: “Zayavka” olayotgan paytda “zayevitel"dan topshirilmagan bo‘lsa, shuni so‘rash kerak edi. “Sizlarda asal qismi yo‘q edi, asal bo‘yicha biz alohida “ispitaniya"dan o‘tkazishimiz kerak. Mana bu hujjatlarni bergin, “enbe"ni bergin, kerakli miqdorda namuna bergin” deb so‘rash kerak edi.

Advokat: Bu qaysi bo‘limga tegishli bo‘lgan kamchilik?

Ekspert: Ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limiga.

Advokat: [198-betning] ikkinchi [qismi]da nima deyilgan?

Ekspert: Asosiy dori vositasi uchun “registarsion udastereniya” bo‘lishi kerak edi. Ro‘yxatdan o‘tgani uchun qo‘shimchaga emas.

Advokat: Bo‘ldimi aniqlaganingiz shumi?

Ekspert: Asosan shu. Har bitta preparatlar bo‘yicha shu ikkita qismni qarab chiqdim.

Advokat: Mana, Vazirlar Mahkamaning 213-sonli nizomiga asosan o‘zi 12 ta preparat tekshirish belgilangan-da. Uchtasini sanab o‘tdingiz. Qolganlari bo‘yicha ham o‘tkazganmisiz?

Ekspert: O‘tkazganman, ha. Ma’lumot uchun aytib o‘tishim mumkin.

Advokat: Aytib o‘ting.

Ekspert: 201-betda “Breva flora” kapsula. Mana bu hujjat bo‘yicha “zayavka” topshirilgan. “Zayavka” qabul qilingan. GMP sertifikat esa bu yerda muddati o‘tgan [deb] ko‘rsatilyapti. [Ploshadka] esa bu yerda B48 sektor, 67 ko‘rsatilgan. Ikkalasidagi adreslar bir-biriga (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: O‘sha ko‘rsatilgan manzilni xarita bo‘yicha ko‘rdingizlarmi? Biz xarita bo‘yicha ko‘rdik-da.

Ekspert: Yo‘q, biz xarita bo‘yicha ko‘rmadik.

Advokat: Faqat soni bo‘yichaa?

Ekspert: Faqat soni bo‘yicha, berilgan hujjatlar bo‘yicha.

Advokat: Lekin, xaritasini ko‘rsangiz, B48 ham B49 ham “Marion biotech"ga tegishli ekan-da. Agar u korpusda emas, bu korpusda yozgan bo‘lsa, lekin ikkalasi [ham “Marion Biotech"ga tegishli bo‘lsa nima [farqi] bor.

Eskpert: Bunga tegishli bo‘ladi. Lekin GMP sertifikati “konkret” sexga, “konkret” dori ishlab chiqaruvchi uchastkaga beriladi. Shuning uchun bu yerda “ploshadka” ahamiyatli.

Advokat: Biz o‘qiganimizda “GMP sertifikat hamda GMP hisobot ko‘rinishidagi uchta alohida hujjatda „Marion biotech“ korxonasida ishlab chiqarish maydonchasining manzilini har xil berilgan”, deb izohlagan ekansizlar-da. Hujjatlarning qonuniyligi ham shubha ostiga olingan. Vaholanki, arizada binoning raqami B49, sektor 67 deyilgan-da. Davlatning nomi ham Hindiston, Utter Prodesh. GMP sertifikati ham binoning B44, sektor 67 [qismida], Hindiston. Keyin, mana 48 hisobida 67-sektorda joylashgan “Marion Biotech” korxonasining B48 va B49 raqamli binolarining bir hududda, yonma-yon turganligini ko‘rsatadi. Hozir sizda ma’lumot bormi, shu sirop ishlab chiqarilgan liniya 48 dami, 49 dami? Yoki ikkalasida ham borligi to‘g‘risida sizda aniq ma’lumot bormi?

Eskpert: Yo‘q, menda aniq ma’lumot yo‘q. Lekin bu yerda hujjatlar bo‘yicha ko‘rganimizda shu “razniechiteniye” borligi uchun biz (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Yo‘q, men sizga bizda ma’lumot bor, ikkalasida bitta bino ekan deyapman. Ikkalasida ham shu sex bor ekan. Buni qanaqa qilib ajratadi? Sizning ma’lumotingiz[da] faqat soni bo‘yicha ajratib qo‘yibsiz-da. Vaholanki, bir tekshirib ham ko‘rmagansiz. Manzilni hatto google’dan ham ko‘rmagansiz.

Ekspert: Yo‘q, e’tibor qaratsangiz, GMP sertifikatning nusxasi tagida 48 sektor 67 da “aral povder”, ya’ni aralis [deb yozilgan. Aralisda ichki ichiladigan suvlar chiqaradi.

Advokat: “49” dachi?

Ekspert: “49” lik bo‘yicha ma’lumotni ko‘ray.

Advokat: Ko‘ring, mana, “48” to‘g‘ri. “49” da nimada yozilgan aniqladizmi? Sizga savolimni yana beraman. Sizda bir ma’lumot bo‘lmay turib, sirop ishlab chiqarmasligi mumkin, yoki u yerda bo‘lmasligi mumkin deyapsiz. Aniq ma’lumotingiz yo‘qmi? Shu ma’lumotni nega tekshirib yozmadingiz?

Ekspert: Bizga taqdim etilgan hujjat bo‘yicha qarab, ikkalasining bir-biriga to‘g‘ri kelmaganligini ko‘rsatdik.

Advokat: Demak, sizda B49 da nima borligini to‘g‘risida aniq ma’lumot yo‘qa? Tekshirib ham ko‘rmagansiza?

Ekspert: Yo‘q, bizga berilgan hujjatlarda bu narsa taqdim etilmagan.

Advokat: Faqatgina raqamlarni farqlash to‘g‘risida qildiz.

Ekspert: Taqdim etilgan hujjatlar ekspertizasi asosida yozdik.

Advokat: Men aytmoqchimanki, faqatgina raqamlarning soni bo‘yicha kamchilik topgansiz?

Ekspert: Mana, GMP sertifikati va unga berilgan ilova “otchyot” hisoboti asosida bir-birini solishtirib yozganmiz.

Advokat: Sizni tushundim, savolimga javob bermayapsiz. Men aytyapmanki, faqat raqamlar farqlaridagi kamchiliklarni topganmisiz?

Ekspert: Men yana takror aytaman, sertifikatda ko‘rsatilgan manzil bilan hisobotda ko‘rsatilgan manzil bir-biriga to‘g‘ri kelmagan.

Advokat: Men sizga aytaman, ikkalasi bitta joyda ko‘rsatilgan. Chunki ikkalasi ham 67-sektor. Mana qarasangiz, Noida degan joy, Hindiston, Utter Prodesh shtati. 20, 1301. Masalan, bittasi Dehlida bo‘lib, bittasi Utter Prodeshda bo‘lsa, nimadir desa bo‘lardi. 48−49 yonma-yon. Ikkalasi ham “Marion Biotech"ga tegishli.

Ekspert: Bir tomoning ostida bo‘lishi mumkin, lekin ikkita sex bo‘lishi mumkin emas.

Advokat: Bitta sexligi to‘g‘risida sizda ma’lumot bormi, yoki bu taxminmi?

Ekspert: “Otchyot” bilan sertifikat to‘g‘ri keldi (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Savolimga javob bermadingiz?

Ekspert: Yo‘q, menda “49” bo‘yicha ma’lumot yo‘q.

Advokat: Keyingi kamchilik?

Ekspert: Keyin hujjatlar to‘plamida Tojikiston, Turkmaniston va Qirg‘izistonning “registratsion” doselarining nusxalari ilova qilingan. Lekin ular “mana shularda o‘tgan” deb berilgan. Mana, Tojikistonda “kopiya notarial zaverniy registratsion” doselar berilmagan. Turkmanistonda ham berilmagan. Qirg‘izistonniki esa bu dori vositasi emas, “bat” ekanligi ko‘rsatilmagan. Bu bo‘yicha bo‘ldi.

Keyingisi, “Nol Gripp Junior” bo‘yicha. Bu yerda ham Tojikiston, Qirg‘iziston, Turkmaniston, Gruziya, Komboja, Nigeriya taqdim etilgan “registratsion dostaverenniya registratsiya” qilingan degan. Bularda notarial “zaverniy registratsion” doselar taqdim etilmagan. Tojikiston, Turkmaniston va Nigeriyaning registratsiyalari muddati o‘tib ketgan.

Advokat: Yana?

Ekspert: Bu yerda ham o‘sha “zayavka"dagi B49 sektor 67, B48 sektor, 67. O‘sha bergan sertifikatdagi unga ilova qilingan “otchyot"da “ploshadka"lar to‘g‘ri kelmasligi [bor].

Advokat: Aytib o‘ting.

Ekspert: Demak, bu sertifikatda B49, sektor 67 ga beryapman deb ko‘rsatilgan. Lekin “otchyot"ida esa B48, sektor 67 ga beryapman deyilgan (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Men o‘sha savolimni yana qaytaraman, siz B48 ni ichki suyuqlik chiqaradigan deb aytdingiz. Sizda B49 da qanaqa sex borligi to‘g‘risida ma’lumot bormi?

Ekspert: Taqdim etilgan hujjatlar bilan ishladik. “Nol Gripp Plus” bo‘yicha ham o‘sha kamchilik (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Nima kamchilik ekanini aytib o‘ting ?

Ekspert: O‘sha ishlab chiqarish “ploshadka"sining bir-biriga to‘g‘ri kelmasligi (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Bunda sal boshqacharoq. O‘zingizning so‘zlaringizni aytib o‘tsangiz.

Ekspert: GMP sertifikat manzilni 48−49 deb yozyapti, ikkita sektorni bir-biriga birlashtirgan. Bu yerda ham “otchyot"da faqat 49 sertifikatini 49 ga beryapti, “otchyot"ida 48−49.

Advokat: Boshqa tafovut yo‘qmi?

Ekspert: Keyingisi, bu yerda ham shu, Tojikistondan berilgan “registration” “udasteriniya"ning muddati o‘tib ketganligi va notarial “zaver"ning bo‘lmaganligi.

Advokat: Boshqalarda ham bo‘lganmi?

Ekspert: Yo‘q, bu yerda faqat Tojikiston[ni] yozibmiz.

Advokat: U yerda kamchiligi bo‘lmagan davlatniki ham bormidi demoqchi edim. Chunki kamchiligi borini yozgansiz-da. Bir nechta bo‘lganmi, bitta bo‘lganmi?

Ekspert: Qolaganini eslolmadim.

Advokat: Keyingisi?

Ekspert: Keyingisi — “Sinepar Kid”.

Advokat: Asosan shu kabi kamchiliklar topilganmi?

Ekspert: Ha, asosan shu kabi kamchiliklar topilgan. Manzili, muddati.

Advokat: Boshqa topilmagan?

Ekspert: Men tomonimdan ko‘rilgan hujjatlarda shu edi.

Advokat: Endi xulosa qismiga tushamiz. Yanglishmasam, boya “bir” bilan “uch"ga taalluqli dedingiz. “Bir"ni boya bildikki, raqami o‘rtasidagi tafovut 48−49.

Ekspert: Bir xil davlatlardan berilgan “registratsion udastereniya"larning muddati o‘tganligi, notarial tasdiqlanmaganligi. Birinchisida GMP sertifikati bilan uning “otchyoti” orasidagi tafovut.

Advokat: Tafovut “adres” deydimi, nima deydi?

Ekspert: “Adres” deydi.

Advokat: “Adres"ni, muddati o‘tganlik holatlarini aytib o‘tdikku. Boshqa davlatlardan berilgan, shunaqami?

Ekspert: Ha. Birinchisida GMP sertifikati bilan uning hisobotidagi tafovut. Chunki “otchyot"ga qarab sertifikat yoziladi.

Advokat: O‘sha raqammi?

Ekspert: Ha, raqam.

Advokat: Faqat shu?

Ekspert: Ha.

Advokat: Xo‘p, endi bu yerda boshqa ekspertlar ham bo‘lishi mumkin-da. Aynan sizniki to‘g‘risida mulohaza qilamiz. Masalan, B48, B49 birga ko‘rsatilganligi, bittasida B49, bittasida B48ni ko‘rsatilganligi, lekin shtat, hudud, raqamlar, indekslar to‘g‘ri kelishini hisobga olgan holda yoki hisobga olmagan holda, misol uchun, bu kamchiliklar, shu hujjatlarni shubhali deb ko‘rishga keladimi? Agar kelsa, sizning fikringiz bo‘yicha bu qaysi normativ hujjatda o‘z aksini topgan? Agar topmagan bo‘lsa, uni aytib o‘ting. Faqat shaxsiy fikringiz bo‘lsa, shuni aytib o‘tsangiz.

Ekspert: Mana shu hujjatlar bir-biriga to‘g‘ri kelmayotganligini inobatga olgan holda aniqlik kiritish maqsadida ishlab chiqaruvchiga xat berib, javob olish kerak edi deb hisoblayman.

Advokat: Faqat shu xulosa[mi]?

Ekspert: Shunda bunga aniqlik kiritilardi.

Advokat: Keyingisi, uchinchi bandini tushuntirib bersangiz.

Ekspert: Hammamiz bilamizki, har bitta mahsulotning sifatiga, bezararligiga ishlab chiqaruvchi kafolat beradi. Mana bu dori vositasini ishlab chiqaruvchi korxona “Marion Biotech” o‘zi ishlab chiqargan mahsulotning sifatiga mas’ul. Mahsulotni ishlab chiqarishdan oldin unga qo‘shilayotgan har bir ingredientni kirish “kontrol"idan o‘tkazishi shart va o‘sha paytda mana bu kamchiliklar aniqlangan bo‘lishi kerak edi. Shu ishlar ular tomonidan yo olib borilmagan yoki bu narsaga sovuqqollik bilan qaralgan. Natijada sifatsiz dori vositasi bitta bizning respublika emas, boshqa-boshqa respublikalar ham kirib kelganini shohidi bo‘ldik. Demak, mana bu korxona kirish “kontrol"larini qilmagan, qolaversa, buni ustiga o‘sha davrda ular propilenglikolni bir necha yillardan beri olib ishlatib kelayotgan korxonasini almashtirgan. Ular bu o‘zgartirish to‘g‘risida ham registratsiyasi bo‘lgan mamlakatlarga xabar berishi kerak edi. [O‘z o‘rnida] bizning tegishli [tashkilotlar], farmatsevtika mahsulot xavfsizlik korxonasi tomonidan bu narsa o‘rganilardi, qaralardi, natijada bu narsaning oldi olingan bo‘lardi. Ishlab chiqaruvchining kamchiligi [juda katta] [va] bu narsaga sabab bo‘lgan. Bizning ishchi guruhning fikri, birinchidan, bu to‘g‘risida ma’lumot berishmagan, ikkinchidan, kirish “kontrol"ini o‘tkazmagan yoki to‘g‘ri o‘tkazmagan. Chunki mana shu propilenglikol tarkibida ham dietilenglikolning qanchadir foiz qismi bo‘lishi me’yoriy hujjatlarda ko‘zda tutilgan bo‘lishi mumkin.

Advokat: Demak, ekspertizada buni ta’kidlab o‘tganmisizlar?

Ekspert: Ha. Biz ishlab chiqaruvchining ma’suliyatini ta’kidlab o‘tdikki, ishlab chiqaruvchi o‘zi ishlatgan mahsulotlarni to‘liq “kontrol” qilish kerak edi. U-bu joyda o‘zgartirish bo‘ldimi, qaysi mamlakatda “registrasiya” o‘tkazgan bo‘lsa, hammasiga o‘zgartirish to‘g‘risida xabar berish kerak edi. Bu esa qilinmagan.

Advokat: Hozir o‘qigan uchinchi bandingizda qo‘mita to‘g‘risida gap yo‘qmi?

Ekspert: Bu yerda faqat ishlab chiqarish to‘g‘risida [gap ketgan]. Chunki qo‘mita bu narsani xabardor bo‘lganda buni shunday o‘tkazib qo‘ymasdi, albatta, hujjatlarni nazoratdan o‘tkazardi. Propilenglikolga bu narsa qilindi deyilsa, albatta, to‘xtatilardi.

Sudya: Menimcha, endi hech kimda savol bo‘lmasa kerak. (Sudya biroz kulgan ohangda gapiradi. Zaldagilar ham kulib yuboradi — tahr.).

Sudya: Savollar bormi? Marhamat.

Advokat Davron Ahmadov (Quramax Medical kompaniyasi direktori S.R.P.ning advokati): Domla, savol-da. Rostini ayting, tekshiruv vaqtida obyektga necha marta bordingiz? Birinchi savol, tekshiruv qayerda bo‘ldi?

Ekspert: Tekshiruv “Gvardinskiy"da bo‘ldi.

Advokat: Xo‘p, necha marta bordingiz?

Ekspert: Men ikki marta borolmadim. Lekin ikki martadan tashqari to‘liq qatnashdik. Yanglishmasam, bir 10−15 marta bordik.

Advokat: Yuqorida savol berilganda “Aksariyat holatda borolmadim”, deb aytdingiz.

Ekspert: Aksariyat holatda [ham] qanaqa? “Obet"gacha borolmagan paytim bo‘lgan, “obed"dan keyin borgan paytim bo‘lgan. Shuning uchun “aksariyat” dedim.

Advokat: Tekshiruvga aksariyat holatda borolmagansiz, to‘g‘rimi?

Ekspert: O‘sha ikki-uch marotaba va bir ikki-uch marotabadan keyin “obet"gacha.

Advokat: Qarang, sizga keyingi savolim. Xulosada “Marion Biotech” kompaniyasi “postavshik"ni o‘zgartirgan deb yozgan ekansiz-da. Qaysi hujjatlar, omillar, dalillarga tayanib bunday xulosa qildingiz?

Ekspert: Bizga taqdim etilgan hujjatlarning ichida oldingi “registratsiya” paytidagi hujjatlarning ichidagi “postavshik” bilan oxirgi “pereregistratsiya” paytida taqdim etgan hujjatlarning ichidagi “postavshik” boshqa ekanligi aniqlangan.

Advokat: Nomi boshqa ekanligimi?

Ekspert: Ha, ishlab chiqaruvchisi boshqa ekanligi.

Advokat: Lekin qarang, siz, nomiga qarab xulosa qildingizmi?

Ekspert: Ishlab chiqaruvchining nomiga qarab.

Advokat: “Postavshik” o‘zgarganini xomashyoni ishlab chiqaruvchining nomiga qarab xulosa qildingiz. To‘g‘rimi, yo‘qmi?

Ekspert: Albatta.

Advokat: “Albatta” bo‘lsa, endi qarang. Siz Hindistonga, “Marion Biotech” kompaniyasiga “postavshig"i o‘zgarganmi yoki yo‘qligini [so‘rab] so‘rov yubordingizmi?

Ekspert: Yo‘q, bu mening vakolatimda emas. Buni “Ro‘yxatdan o‘tkazish” bo‘limni berishi kerak edi.

Advokat: Mana shu masala bo‘yicha siz xulosa beryapsizku. Nega vakolatingizga kirmas ekan?

Ekspert: U yerda bizga taqdim etilgan hujjatlarni ekspertiza qildik. Biz hujjatlar bilan o‘sha joyda tanishdik, o‘sha joyda ishladik boshqa bizga (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Keyingi savol, demak, siz ber[il]gan hujjatlar bo‘yicha xulosa qilgansiz.

Ekspert: Ha.

Advokat: Xomashyo yetkazib beruvchi haqiqatdan yangi yetkazib beruvchi ekanligi to‘g‘risida aniqlik kiritish uchun so‘rovnoma yubordingizmi?

Ekspert: Yo‘q, unisi bizning vakolatimizga kirmaydi.

Advokat: Qarangda, bu sizning vakolatingizga kirmagan, tergov vakolatga kirmagan, mutaxassis vakolatga kirmagan. Lekin amaldagi qonunchilik bo‘yicha “reorganizatsiya” degan narsa borda. [Unga ko‘rsa] har qanday yuridik shaxs o‘zini qayta tashkil qilishi, nomini o‘zgartirishi mumkin. Balki o‘sha o‘sha firma bo‘lib, faqat nomini o‘zgartirgandir. Siz qiziqmadingizmi?

Ekspert: Yo‘q.

Advokat: Aniqlamadingiz?

Ekspert: Yo‘q, bu bo‘yicha bizning vakolatimiz yo‘q.

Advokat: Keyingi savolim, “Marion Biotech” zavodi qaysi farmakopeya bo‘yicha ishlashini aniqladingizmi?

Ekspert: Yo‘q, bu mening vakolatimga kirmaydi. Ximiklar qiladi.

Advokat: Qarang, bu vakolatingizga kirmasa, nega xulosada siz aytyapsizki, hozirgina og‘zaki ham aytib o‘tdingiz ular “vxodnoy” kontrolni amalga oshirmagan, ya’ni xomashyolarni zavodga qabul qilinishi, kirim qilinishi holatida o‘sha kirish nazoratini amalga oshirirmagan deyapsiz. Agar siz zavod qaysi farmakopeya bilan ishlashini bilmasangiz qanday qilib bu narsa xulosa qildingiz.

Ekspert: Yo‘q, buni yana qayta aytaman: “O‘tmagan bo‘lishi mumkin” dedik. Ishchi guruhida ximiklar, farmakologlar, farmakopeyachilar bor. Birgalikda o‘tirib shu xulosani yozganmiz. Bu mening shaxsiy xulosam emas.

Advokat: Uzr, kechirasiz, hurmatli domla. Hozir sizga hamkasbim “O‘zingiz qismingizga javob bering”, deb aytdi. Faqat o‘zingizning qismingizga javob berayotgan edingiz. Endi ko‘rsatuvingizni o‘zgartirib, “Men emas, ximiklar” deyapsiz. Bu xatni to‘g‘ridan-to‘g‘ri kontrol amalga oshirmaganligingiz uchun og‘zaki gapirdingiz. Shundan keyin menda savol paydo bo‘ldi. Siz farmakopeyani aniqlamasdan turib — Britaniya farmakopeyasimi, Hindiston farmakopeyasimi, Yevropa farmakopeyasimi, bilmasdan turib “Xatni “kontrol” qilmagan deysiz. Har bir farmakopeyada “kontrol” har xil. Birida bor, birida yo‘q. Qaysi bo‘yicha ishlaganligini siz bilmas ekansiz?

Sudya: Marhamat, savol.

Advokat: Savol berdim, javob bersin.

Ekspert: Qaysi farmakopeyaligini aniqlamadim. Lekin bu yerda ishchi guruh bilan ko‘rib chiqib, shunday bo‘lishi mumkin degan (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Demak, hozirgi ko‘rsatuvingiz noto‘g‘ri ekanda? “Vxodnoy kontrol” amalga oshirilmagan degan ko‘rsatuvingiz, to‘g‘rimi? Aniq emas, to‘g‘rimi?

Ekspert: Aniq emas.

Advokat: Aniq emas. Keyingisi, Hindistondan zavodning qaysi farmakopeya bilan ishlashi bo‘yicha ma’lumot so‘radingizmi?

Ekspert: Yo‘q, bizning vakolatda emas. Men ishlamadim.

Advokat: Siz yuqorida “Zavodning sertifikatsiya muddati o‘tgan ekan” deb aytib o‘tdingiz. Qaysi asosga ko‘ra bunday xulosa qildingiz?

Ekspert: Bizga taqdim etilgan hujjatlarning ichida shu muddat o‘tgan edi.

Advokat: Sizga qanaqa hujjat taqdim qilingan edi? Bizga o‘sha hujjat nomini aytib ko‘rsating. Chunki sud tergovi davrida muddat o‘tmaganligi aniqlandi. Biz hujjatlarni taqdim qildik. Zavodning sertifikati muddati o‘tmagin ekan. Birortasining ham. Siz “Muddati o‘tgan” deb xulosa qilgan ekansiz? Bizga shu hujjatni taqdim qilingchi?

Ekspert: Qaysi band, qaysi punkt?

Advokat: Uni siz bilasiz?

Ekspert: Bizga 12 ta hujjatlar to‘plami berishdi.

Advokat: Muddati o‘tganligini qaysi javob bo‘yicha aytdingiz?

Ekspert: Nimaning muddati o‘tganini?

Advokat: Sertifikatning muddati o‘tganini? “Zavodning sertifikatini muddati o‘tgan”, dedingizku.

Sudya: Zavodning sertifikati emas, litsenziya.

Advokat: Sertifikat deb aytdi.

Sudya: Xato aytdi-da.

Advokat: Unda litsenziyasi. Hurmatli raislik etuvchi, o‘zining gapidan kelib chiqib savol berdim-da. Sertifikat deb bir necha marotaba aytdi. Litsenziyami, sertifikatmi, qaysi birining muddati o‘tgan edi? Bizga shuni aniqlab bering.

Ekspert: Qaysi [preparat] haqida gapiryapsiz?

Advokat: Zavod to‘g‘risida gapiryapman. Hozir “Marion Biotech” zavodining qaysi sertifikatsiya muddati sertifikati yoki litsenziyasi muddati o‘tgan deb ko‘rsatuv berdingiz? Zavodning qaysi sertifikat yoki litsenziyasi muddati o‘tgan ekan? Sertifikat va litsenziya zavodga beriladi, doriga berilmaydi, dorni so‘ramayapman.

Ekspert: Mana bu yerda “Ambronol” bo‘yicha aytibdim. Qozog‘iston, Turkmaniston, Gonduras va Kambodja mamlakatlarining “registratsion udastroyenniyalari kopiyalari” taqdim etilgan. Shularning ichidan Qozog‘iston bilan Gondurasning “registratsion udastrayenniya"si muddati o‘tganligi (advokat ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Advokat: Qozog‘iston va Gondurasda ro‘yxatdan o‘tganligi to‘g‘risidagi sertifikatning muddati o‘tganligi?

Ekspert: “Registratsiya udastroyenniya"sining muddati o‘tganligi.

Advokat: Demak, zavodning sertifikati (ekspert advokatning gapini bo‘ladi — tahr.).

Ekspert: Yo‘q-yo‘q, zavod to‘g‘risida gap ketgani yo‘q.

Advokat: Zavodning sertifikat muddati o‘tmagana?

Ekspert: Yo‘q, zavod to‘g‘risida gap ketgani yo‘q.

Advokat: Tushunarli, rahmat.

Sudya: Marhamat, G. S.

Sudlanuvchi G. S.: Davom ettiraman. Ayblov xulosasida ishchi guruh tomonidan amalga oshirilgan o‘rganishlarda ishlab chiqaruvchi zavod tekshiruvidan o‘tkazilganligi va faoliyat uchun berilgan litsenziya muddati o‘tib ketganligi yozilgan. Litsenziyani, ham sertifikatning ham muddati o‘tib ketgan deb belgilgansizlar, o‘rganib chiqqansizlar. (ekspert sudlanuvchining gapini bo‘ladi — tahr.).

Ekspert: Qaysi bandida?

Sudlanuvchi G. S.: Ayblov xulosasida. Xo‘p, unda hozirgi savollarini davom ettiraman. Qaysidir davlatlarni sanab o‘tdingiz, qaysidirlarining muddati o‘tgan deba? “Boshqa davlatlardan o‘tgan holati bormi” deb bular ham savol bersalar, javob bera olmadingiz. Shunaqa holat bo‘ladi, 3−4 ta davlatnikini beradi, bittasiniki o‘tib ketgan bo‘lishi mumkin, lekin 3−4 tasiniki “deystvyushiy” bo‘lishi mumkin. Bu bir. Klinik tadqiqotlar o‘tqizilmasligi asos bo‘ladi. (Sudya sudlanuvchining gapini bo‘ladi — tahr.).

Sudya: Borib ko‘rganmisiz? “Registratsiya” boshqa davlatda amalda bo‘lganmi?

Ekspert: Hozir o‘qib bergan holatimizda beshta mamlakat. Shulardan ikkitasi o‘tib ketgan, uchtasiniki o‘tmagan.

Sudlanuvchi G. S.: O‘tib ketganligi hech qanaqa (gapini davom ettirmaydi — tahr.). Bu faqat qo‘shimcha hujjat hisoblanadi.

Sudya: Fikringizni bildirasiz, savolingizni bering.

Sudlanuvchi G. S.: Yuqorida “CPPni uch yilga berilgan, oxirgi paytda ikki yilga beriladi” deb aytib o‘tdingiz. O‘sha belgilangan normativ hujjat bormi? Taqdim eta olasizmi? Yoki har bitta davlatning o‘zidan kelib chiqib bu muddat belgilanadimi? Agar sizda hujjat bo‘lmasa, qanaqa qilib [shubha] bo‘lishi bo‘lishi mumkin? Uch yildagi narsa hozir ikki yilda bo‘ldi degan gapni qayerdan oldingiz?

Ekspert: Mana, “Kuraraks” tabletkasi bo‘yicha CPPni ko‘rganimizda 2016 — 2017-yil uchun uch yilga berilgan. Keyingi berilgan esa ikki yilga berilgan. Birinchisida uch yilga, keyingisida ikki yilga berilgan.

Sudlanuvchi G. S.: Xo‘p, xabaringiz bor, xalqaro tajribadan kelib chiqib, GMP sertifikati ham besh yilga berilardi. Keyin uch yilga o‘zgartirildi. Bizning ham guvohnomamiz besh yilga [edi], keyin muddati tushib ketdi, muddatsiz bo‘lib ketdi. Nimaga boshida uch yilga berilgan, keyin ikki yilga o‘tgan ? u muddatni tahlil qilib ko‘rmadingizmi? Nima uchun shubhaga bordingiz? Normativ hujjat bormi?

Ekspert: Shuning uchun biz mana “Shu joyida aniqlik kiritish kerak edi”, degan xulosa berganmiz.

Sudlanuvchi G. S.: Aniqlik kim kiritishi kerak? Davlat markazimi?

Ekspert: Ha, Davlat markazi.

Sudlanuvchi G. S.: Davlat markazi qaysi normativ hujjatga asoslanib aniqlik kiritishni talab eta oladi?

Ekspert: Oldingi yillari uch yil ekan. Endi nega ikki yil bo‘lib qolganligi to‘g‘risida ma’lumotga ega bo‘lish kerak.

Sudlanuvchi G. S.: Agar [Vazirlar Mahkamasining 213-[qarori]dan xabaringiz bo‘lsa, 10-bandida kerakli zarur hujjatlar topshirilishi ro‘yxat[i] keltirilgan. 11-bandida “10-bandda nazarda tutilmagan narsa talab qilinishiga yo‘l qo‘yilmaydi” deyiladi. Bundan xabaringiz bormi? Men Davlat Markazi sifatida bu narsani qaysi normativ hujjatdan kelib chiqib so‘rashim mumkin? (Ekspert yana xulosani varaqlay ketadi — tahr.).

Sudlanuvchi G. S.: Fikringizni qaysi hujjatga asoslanib aytyapsiz?

Sudya: Savol berildi, javob bersin.

Sudlanuvchi G. S.: Bularda faqat taxmin.

Ekspert: Shunga aniqlik kiritish kerak edi deb taklif berildi [dedimku]. (Sudlanuvchi ekspertning gapini bo‘ladi — tahr.).

Sudlanuvchi G. S.: Qaysi normativ hujjatdan kelib chiqib? Aniqlik kiritish kerak-da.

Ekspert: Javobim yo‘q.

Sudlanuvchi G. S.: Rahmat.

Sudya: Sh. Sh., marhamat.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Aytingchi, siz Farmakologiyaga bo‘lim boshlig‘i bo‘lganmisiz?

Ekspert: Tibbiy texnika, tibbiy laboratoriya mudiri bo‘lganman.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Ekspertiza xulosasida ““pereregistratsiya"da namuna topshirish kerak edi” deb yozgansiz. Boya ham shuni ta’kidlab o‘tdingiz. Siz laboratoriya bo‘limi boshlig‘i bo‘lganingizda “peregistratsiya"da namuna qabul qilganmiz? Yoki ekspertizadan keyin siz bo‘lim boshlig‘i bo‘lib turib, ekspert kengash a’zosi bo‘lgansiz, shuni ta’kidlab chiqqanmisiz?

Ekspert: Biz ishlagan davrda agar qandaydir o‘zgartirish kiritilgan bo‘lsa, limon va asal to‘g‘risidagi fikrni aytdik. Asal bizda “registratsiya"da bo‘lmaganligi uchun uni “pereregistratsiya"da topshirayotgan qo‘shimcha hujjatlar — tahr.).

Sudlanuvchi Sh. Sh.: O‘zingiz laboratoriya bo‘lim boshlig‘i bo‘lib ishlaganingizda ro‘yxatdan o‘tkazishning muddatini uzaytirish davrida “peregistratsiya"da namuna qabul qilganmisiz? “Ha” yoki “yo‘q” shuni ayting, bo‘ldi.

Ekspert: Yo‘q.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Ekspertlar kengashi a’zosi bo‘lib turib, biror marta e’tiroz kiritganmisiz?

Ekspert: Yo‘q, bizda bunaqa holat bo‘lmagan.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Siz “vakolatim” deyapsiz. Ro‘yxatdan o‘tkazish bo‘limiga boshqa narsani asoslab bera olmayapsiz. Siz aytayotgan xulosa — asossiz xulosa. E’tibor bering, men asossiz xulosa uchun o‘tiribman. Hozir “instruksiya” bo‘yicha ham sizga oddiy misol beraman. “Instruksiya” tasdiqlanmagan deyapsiz, “instruksiya” dashbordga topshirilgan. Dashbord muhtaram prezidentimizni 20−30 raqamlashtirish qarorlari bilan chiqqan. Siz qarorga qarshimisiz? Dashbord ECP kaliti bilan tasdiqlanadi. Bu “instruksiya"ni tasdiqlab “proyekt"ini berdi degani. “Proyekt"ini Farmakologiya qo‘mitasi “prezium"dan keyin tasdiqlaydi. Sizni gapirgan gapingiz mantiqsiz bo‘lib chiqyapti.

Sudya: Sud baho beradi. Marhamat, savolning javobini bering.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Yetarli, rahmat.

Sudya: Marhamat, N.Sh.

Sudlanuvchi N.Sh.: Vazirlar Mahkamasinining 213-son qarori tasdiqlangan nizomning 22-bandida guvohnomani berishni rad etish uchun asos bo‘lishi mumkin. Ikkita punkti bor: birinchisi guvohnoma berish uchun zarur bo‘lgan hujjatlarning va boshqa talab qilingan materiallarning ariza beruvchi tomonidan to‘liq bo‘lmagan hajm taqdim etilishi, ikkinchisi ariza beruvchi tomonidan tadbiq etilgan hujjatlar[da] ishonchsiz va buzib ko‘rsatilgan ma’lumotlarning mavjudligi deyilgan. Aytingcha, yuqorida siz aytib o‘tgan yuqorida shubhali ma’lumotlarning mavjudligini hisobga olib, bu arizani rad etish mumkinmidi yoki yo‘qmidi? Mana shu arizani rad etish uchun asos bo‘lishi mumkinmidi?

Ekspert: Bunaqa holatlarda buyurtmachidan amaliyotda qo‘shimcha ma’lumot so‘raladi. Agar o‘sha qo‘shimcha ma’lumotlar[ni] yetarli darajada taqdim etmasa, unda asos bo‘ladi.

Sudlanuvchi N.Sh.: 10-band bo‘yicha men ortiqcha hujjat so‘rashga haqqim yo‘q deb aytdilar. Haqqingiz bo‘lmasa, tasdiqlash mumkinmidi?

Eskpert: Bu bitta holat bo‘yicha.

Sudlanuvchi N.Sh.: Rahmat, boshqa savolim yo‘q.

Sudya: Savollar yo‘qmi?

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Prezident qarori bo‘yicha investitsiya kiritilishi bo‘yicha yozilganda byurokratik to‘siq degan narsasi borda. Hozir siz bergan mana shu asossiz ko‘rsatmalar bilan men tadbirkorga byurokratik to‘siq qilib berishim kerakmi?

Prokuror: O‘tkazaverish kerak unda nimani topshirsa, hamma dorini (kesatgan ohangda — tahr.).

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Hurmatli prokuror, hammasi “chotkiy” o‘tgan.

Sudya: Aniq savol bering.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Hujjatda so‘ralmaydigan hujjatlarimni so‘rashga sizda asos bormi?

Ekspert: Biz bu yerda qayerda so‘ralganini aytyapmiz.

Sudlanuvchi Sh. Sh.: Siz yozgan asoslaringizni asoslab bera olasizmi?

Ekspert: Asoslab? Men asoslar berdim, aytdim. “213” bo‘yicha punktlarni ko‘rsatib, yozib qo‘ydim. U yog‘i sudga havola.

Advokat Davron Ahmadov: Ko‘rsatuvingizdan kelib chiqib savolim bor edi-da. Hozir zavodning birorta joy[i]da ishlab chiqarish sexlarining, boshqalarining manzilini topmaganligingiz, manzili yo‘qligini ko‘rsatma berdingiz, to‘g‘rimi?

Ekspert: Taqdim etilgan hujjatlar bo‘yicha ko‘rib chiqdik. Biz boshqa hech qanday harakat qilganimiz yo‘q. Qaytarib o‘taman, GMP sertifikati bilan GMP sertifikat berishga asos bo‘lgan “otchyot"da, [manzillar] to‘g‘ri kelmaganligini ko‘rsatdik. GMP sertifikati hisobot asosida yoziladi. Adresi ham, ishlab chiqarish “ploshadka"si ham. Biz shuni ko‘rsatdik.

Advokat: Siz GMP sertifikatini berishga asos bo‘lgan hisobotni ko‘rdingizmi?

Ekspert: Mana, mana shu kopiyasini ham qo‘ydik.

Advokat: O‘sha hisobotda “adres” ko‘rsatilganmikan?

Ekspert: Mana “adres” turibdi. Ko‘rsatilgan. O‘sha ikkalasi bir-biriga to‘g‘ri kelmaganligi uchun [ham] biz buni yozdik.

Advokat: Qaysi biri bir-biriga to‘g‘ri kelmayapti?

Ekspert: GMP sertifikatida “Biotech pvt ltd 49 sektor 67 noida” deb yozyaoti, lekin hisobotda “48 b48 sektor 67” deb yozilgan. Mana shu ikkalasi bir-biriga aynan bo‘lishi kerak.

Advokat: Mana qarang, qo‘shma inspeksiya xulosasi. Qarang, ishlab chiqaruvchining manzili va “kontrakt registr"i degan grafa bor. O‘sha yerda “B48−49, sektor 67 noida, Utter Pradesh” deb ko‘rsatilgan. Qayeri to‘g‘ri kelmayapti?

Ekspert: Mana bu sertifikat nusxasi. Tagida esa unga berilgan hisobot, GMP hisobotida qayerlarda, qaysi manzillarda o‘tkazilganini ko‘rsatyapti. Ikkalasini “adres"i to‘g‘ri kelmaydi. B48 “uchastka"ni sertifikatda 49 yozyapti. Qabul qilayotgan paytda shu narsaga qarab bunga aniqlik kiritish kerak edi.

Advokat: Nimasi? Bu shunchaki sizning fikringizmi?

Ekspert: Mening fikrim hujjat asosida ko‘rsatilgan. GMP sertifikati ishlab chiqarish “uchastka"siga berilganda, o‘sha “adres”, qaysi joyga berilgani.

aniq ko‘rsatiladi.

Advokat: Hurmatli domla, siz hisobotga yozganingizni ko‘ryapmiz. Hisobotingizni o‘qib bermang. Siz, o‘sha hujjatni ko‘rsating. “49” ning o‘zi qayerda yozilgan? Mening qo‘limda qo‘shma inspeksiya xulosasi turibdi. Hamma joyda “48−49” ko‘rsatilgan. Faqat “49” degan so‘zni qayerdan oldingiz?

Ekspert: Bizga taqdim etilgan doseni o‘rganganimizda. Men boshqa hujjatlar ko‘rganim yo‘q.

Advokat: Men shu hujjatni sizga ko‘rsataymi?

Sudya: 49B deyapsiz, to‘g‘rimi?

Ekspert: B49.

Advokat: B48−49. Ikkita binoda inspeksiyadan o‘tgan, B48 ham B49 ham. Qo‘limda qo‘shma inspeksiya xulosasi qo‘limda turibdi. Bu yerda B48−49ni inspeksiya qilganligi bor. Mana, “drug” inspektor deb Protesh, Kumar, direktor, jami uchta odam qo‘l qo‘yib, tekshirganligini tasdiqlaydigan original [hujjat] turibdi.

Ekspert: Bu yerda bizga har bitta dori vositasi uchun alohida hujjatlar to‘plami taqdim etilgan edi. 201-betdagi “Briva flora” kapsulasida mana shu sertifikat bilan “otchyot'ida ikalasining ishlab chiqarish uchastkasi to‘g‘ri kelmayotganligini yozdik. Boshqa bir preparatda siz aytgan[dek] 48−49 ga berilganini ham ko‘rdik. Biz o‘zimizdan “zamechaniya” yozganimiz yo‘q.

Advokat: Qarang, jinoyat ish materiallarini 213-betida inspeksiyada “otchyot” turibdi. Bu yerda 48−49 ko‘rsatilyapti. Buni sudga taqdim qilamiz. Noto‘g‘ri yozilgan. Man bu yerda sertifikat 48−49 ga berilyapti, inspeksiyada 48 ko‘rsatilyapti. Yo har bir preparat uchun alohida berilyapti.

Advokat: Qaysi dori bo‘yicha bu?

Ekspert: Siz aytganingiz “Anasepgel” bo‘yicha. Men ikkalasi bir-biriga to‘g‘ri kelmaydi deganim 202-betdagi “Briva flora” bo‘yicha [edi].

20-noyabrdagi sud majlisining tushlikka bo‘lgan qismi shu nuqtada to‘xtadi. Sudlov hay’ati tushlikdan keyin sud majlisi bo‘lib o‘tishi so‘roq ostida ekani, agar javobi aniq bo‘lsa, tomonlar va OAVga bildirishini aytgan edi. O‘sha kuni tushlikdan keyin sud jarayoni davom etmadi.