Butunjahon emlash haftaligi boshlandi, 24−30-aprel kunlari bo‘lib o‘tadi. Shu munosabat bilan YUNISEFning O‘zbekistondagi vakolatxonasi O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi BMTning mazkur jamg‘armasi ko‘magida rivojlantirayotgan bolalar va kattalarni emlash muvaffaqiyatlari haqida gapirdi.
O‘zbekistonda YUNISEFning Gavi vaksinalar alyansi, Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti va USAID bilan hamkorlikda ko‘rsatgan texnik yordami emlash xizmatlari va infratuzilmasini sezilarli darajada yaxshiladi, bu esa Milliy Emlash dasturi orqali 3,5 million bolaga yordam berdi, deya ta’kidladi YUNISEF.
Bu har yili 950 ming bolaga difteriya, qoqshol va ko‘kyo‘talga qarshi uch dozali vaksina olish imkonini beruvchi xavfsiz vaksinalarning barqaror ta’minlanishini o‘z ichiga oladi.
2023-yilda YUNISEF COVAX dasturi orqali 28,1 million doza muntazam emlash vaktsinalarini va 10 million doza COVID-19 vaksinalarini xarid qilishga yordam berdi. O‘zbekiston Sog‘liqni saqlash vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra, rejali emlashlar 96 foizni, COVID-19 ga qarshi birlamchi emlash seriyasining yakunlangani 54,1 foizni tashkil etmoqda. Bundan tashqari, aholining 47,3 foizi (16,1 million kishi) revaksinatsiya qilindi, vaksinalar taqchilligi kuzatilmadi.
YUNISEFning O‘zbekistondagi vakolatxonasi Sog‘liqni saqlash vazirligini YUNISEF ta’minot departamenti bilan hamkorlik orqali vaksinalarni xarid qilishda qo‘llab-quvvatlaydi, bu esa vaksinalarni yanada qulayroq qiladi va ularni arzon narxlarda sotib olish imkonini beradi, deya ta’kidladi tashkilotning mamlakatdagi vakolatxonasi.
Dunyodagi eng yirik vaksina xaridorlaridan biri sifatida YUNISEF dunyo bolalarining deyarli yarmini qamrab olish uchun mamlakatlar va hamkorlar nomidan har yili 2 milliarddan ortiq dozani sotib oladi. YUNISEF, shuningdek, emlash xizmatlaridan jamoalar cheklangan eng chekka joylarda vaksinalar bolalarga yetib borishini ta’minlash ustida ishlamoqda.
“Emlash tufayli ko‘proq bolalar besh yoshga to‘lgunga qadar omon qolmoqda va tarixdagi har qanday davrdagidan ham ko‘proq yaxshi rivojlanmoqda”, — dedi YUNISEF Ijrochi direktori Ketrin Rassel. “Ushbu ulkan yutuq bolalarni o‘limga olib keladigan kasalliklardan himoya qilish bo‘yicha hukumatlar, hamkorlar, olimlar, tibbiyot xodimlari, fuqarolik jamiyati, ko‘ngillilar va ota-onalarning birgalikdagi sa’y-harakatlari natijasidir. Biz bundan foydalanib, butun dunyoda har bir bola hayotini saqlab qoluvchi vaksinalardan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lishini ta’minlashimiz kerak”.
O‘zbekistonda YUNICYeF vaksinalarni saqlash va tarqatish sharoitlarini yaxshilashda yordam ko‘rsatdi, bu esa mamlakatning immunizatsiya dasturi samaradorligini oshirdi. Bunga sovuqlik zanjir infratuzilmasini mustahkamlash, barcha vaksinalar omborlarida haroratni baholashni xaritasini tuzish va barcha 221 ta vaksina omborlarida haroratni masofadan nazorat qilish tizimini joriy etish kiradi. Ushbu tizim real vaqt rejimida monitoring va optimal saqlash sharoitlarini saqlab qolish uchun o‘z vaqtida aralashuvni ta’minlaydi.
Bundan tashqari, YUNISEF O‘zbekistonni immunizatsiya tizimi va ta’minot zanjirini mustahkamlash uchun foydalaniladigan raqamli texnologiyalardan foydalanishda qo‘llab-quvvatlamoqda. YUNISEF boshqa tizimlar bilan mosligini ta’minlovchi Elektron emlash reyestrini (EER) ishlab chiqdi va joriy qildi.
Emlash xodimlari — 8000 kishi EER bilan ishlashga o‘qitildi va ularning ishi uchun 3000 ta planshet va kompyuterlar xarid qilindi. Ushbu tadbirlar fuqarolarga 2024-yilda yagona veb-portal orqali onlayn ravishda o‘zlarining emlash haqidagi ma’lumotlarini olish imkonini beradi.
“O‘zbekistondagi immunizatsiya tarixi insoniyat g‘alabasi tarixidir, — dedi YUNISEFning O‘zbekistondagi vakolatxonasi rahbari o‘rinbosari Djoffri Ijumba. “Barcha — onalar, patronaj hamshiralar, mobil emlash brigadalari vaksinatorlari, vaksinalar ombori menejerlari va haydovchilar — haqiqatan ham barchasi insoniyat qo‘lida ekanligini ko‘rsatadi”.
Global miqyosda, jumladan, O‘zbekistonda ham emlash dasturlari shuni ko‘rsatdiki, ko‘p tomonlar, jumladan, davlat rahbarlari, mintaqaviy va global sog‘liqni saqlash agentliklari, olimlar, xayriya tashkilotlari, yordam ko‘rsatish agentliklari, biznes va hamjamiyatlar birgalikda ishlaganda barcha narsa insoniyat qo‘lida bo‘ladi, deya qayd etdi BMT Bolalar jamg‘armasi.
Bugun JSST, YUNISEF, Gavi vaksinalar alyansi va Bill va Melinda Geyts jamg‘armasi har yili o‘tkaziladigan Butunjahon emlash haftaligini nishonlash uchun o‘zlarining qo‘shma “Inson tomonidan mumkin bo‘lgan” kampaniyasini boshlaydilar. U dunyo yetakchilarini insoniyatning eng katta yutuqlaridan birini nishonlash bilan birga sog‘liqni saqlashga sodiqligini yana bir bor tasdiqlab, hayotni saqlab qoladigan vaksinalar va emlash dasturlarini himoya qilish, qo‘llab-quvvatlash va moliyalashtirishga chaqiradi.
The Lancet tibbiy jurnali tomonidan chop etilgan tadqiqotga ko‘ra, global emlash harakatlari so‘nggi 50 yil ichida taxminan 154 million kishining hayotini saqlab qolgan. Bu har yili har daqiqada 6 kishining hayotini saqlab qolish degani. Asrab qolingan hayotlarning katta qismi 101 million chaqaloqqa to‘g‘ri keladi.
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, emlash bolalarning nafaqat birinchi tug‘ilgan kunigacha omon qolishi, balki balog‘at yoshiga etganida ham sog‘lom bo‘lib qolishini ta’minlash uchun sog‘liqni saqlashga qaratilgan eng katta hissadir.
Oxirgi 50 yil ichida 14 ta kasallikka (difteriya, гемофилия infeksiyasi B turi, gepatit B, yapon ensefaliti, qizamiq, meningit A, ko‘k yo‘tal, invaziv pnevmokok kasalligi, poliomielit, rotavirus, qizilcha, qoqshol, sil va sariq isitma) qarshi emlash amalga oshirildi. Bu esa dunyo bo‘ylab chaqaloqlar o‘limini 40 foizga qisqartirdi.
Poliomiyelitga qarshi emlash tufayli falaj bo‘lib qolishi mumkin bo‘lgan 20 milliondan ortiq odam endi yurishi mumkin. Bugungi kunda dunyo poliomielitni butunlay yo‘q qilish arafasida turibdi.
Bolalarning omon qolishi bo‘yicha erishilgan yutuqlar butun dunyo bo‘ylab emlash taraqqiyotini himoya qilish va pandemiya davrida bir yoki bir nechta vaksinalarni o‘tkazib yuborgan 67 million Bolani vaksinatsiya bilan qamrab olish uchun sa’y-harakatlarni jadallashtirish muhimligini ta’kidlaydi.
Tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, Emlash bo‘yicha kengaytirilgan dastur boshlanganda butun dunyo bo‘ylab chaqaloqlarning 5 foizdan kamrog‘ini muntazam emlash imkoniyati bor edi. Bugungi kunda chaqaloqlarning 84 foiz difteriya, qoqshol va ko‘kyo‘talga qarshi uch dozali vaksina bilan himoyalangan, bu emlash qamrovining global ko‘rsatkichidir.
Kengaytirilgan emlash dasturining keyingi 50 yili nafaqat emlanmagan bolalarni, balki keksalarni grippdan, onalarni qoqsholdan, o‘smirlarni odam papillomasi virusidan, barchani sil va boshqa ko‘plab yuqumli kasalliklardan himoya qilishni talab qiladi.
