Халқаро валюта жамғармаси (ХВЖ) миссияси 11−19 декабрь кунлари Тошкентга ташрифи якунлари бўйича Ўзбекистоннинг 2024 йилда иқтисодий ривожланиш истиқболлари ва иқтисодий сиёсатининг устувор йўналишларини тақдим этди.
Миссия раҳбари Яссер Абдихнинг сўзларига кўра, Ўзбекистон иқтисодиёти «сўнгги глобал чақириқларга нисбатан фавқулодда чидамлилик»ни намойиш этди.
«Жорий йилда пул ўтказмалари Россиянинг Украинадаги урушидан олдинги тенденцияга тушиб қолган бўлса-да, фискал харажатларнинг катта ўсиши, шунингдек, иш ҳақи ва экспортнинг кучли ўсиши 2023 йилда ялпи ички маҳсулотнинг реал ўсишини 5,7 фоиз даражасида ушлаб туриши кутилмоқда», — деди у.
Унинг сўзларига кўра, импортнинг юқорилиги ва пул ўтказмаларининг камайиши жорий йилда ташқи жорий операциялар ҳисоби тақчиллигининг ошишига олиб келади. Халқаро захиралар етарлича бўлишда давом этиши ва 8,5 ойлик кутилаётган импорт қийматига тенг бўлиши прогноз қилинмоқда.
2023 йил охиригача 12 ойлик инфляция сурати ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 3 фоиз пунктдан кўпроққа (9 фоизгача) пасайиши кутилмоқда, бунга Марказий банкнинг юқори реал асосий ставкаси, қўшилган қиймат солиғи ставкасининг пасайиши, шунингдек, жаҳонда озиқ-овқат ва энергия нархларининг камайиши таъсир қилади.
Миссия 2024 йил учун ижобий прогнозини сақлаб қолмоқда, аммо ҳали ҳам сақланиб қолаётган рискларни кўрсатиб ўтган. Бюджет консолидациясини амалга ошириш зарурлигига қарамай, иқтисодий ўсиш 5 фоиздан юқори бўлиши кутилмоқда.
Олтин экспорти ҳукумат харажатларидаги чекловлар туфайли импортнинг секин ўсишини қоплайди ва тренд даражасигача пасаяди, шу сабабли ташқи жорий операциялар ҳисоби тақчиллиги бирозгина ошади.
Ташқи рисклар асосий савдо ҳамкори бўлган мамлакатларда (хусусан, Хитой ва Россияда) ўсиш суръатларининг секинлашиши мумкинлиги ва ташқи молиявий шароитларнинг янада қаттиқлашиши билан боғлиқ. Ички рискларга давлат молиявий ва номолиявий корхоналари (ДК) ва давлат-хусусий шерикчилик (ДХШ) корхоналарининг шартли мажбуриятлари киради.
«Макромолиявий барқарорликни сақлаш ва таркибий ислоҳотларни давом эттириш ҳозирги қийин глобал шароитда барқарорликни ошириш ва иқтисодий ўсишнинг юқори суратларини таъминлашнинг асосий омилидир», — деди Яссер Абдих.
2023 йилда олиб борилаётган кенгайтирувчи солиқ бюджет сиёсати бюджетни консолидациялаш (давлат қарзи ва бюджет тақчиллигини камайтириш учун даромадлар ёки харажатларни оптималлаштириш) билан алмаштирилиши керак. Ҳисоб-китобларга кўра, иш ҳақининг қўшимча оширилиши, шунингдек, ижтимоий нафақалар, энергия субсидиялари ва йўналтирилган кредитларнинг кўпайиши ҳисобига 2023 йилда консолидациялашган бюджет тақчиллиги мақсадли кўрсаткич ҳисобланган 3 фоиздан ошиб, ЯИМнинг 5,5 фоизини ташкил этиши кутилмоқда.
Ҳукумат консолидациялашган бюджет тақчиллигини 2024 йилда ялпи ички маҳсулотга нисбатан 4 фоизга, 2025 йилда эса 3 фоизга камайтириш бўйича тегишли чораларни кўрмоқчи. Бу потенциал шокларга реакция қайтариш учун бюджетнинг захира буферларини қайта тиклаши керак ва инфляцияни камайтиришга ёрдам беради. Инфляцияни камайтириш эса, айниқса, аҳолининг камбағал қатламига ижобий таъсир қилади.
Консолидацияга ижтимоий тўловларнинг манзиллилигини ошириш, йўналтирилган кредитлаш ва манзилли бўлмаган энергия субсидияларини қисқартириш, ижтимоий истеъмол нормасини жорий этиш орқали аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларини ҳимоя қилиш ҳисобига эришиш режалаштирилган.
Харажатларни оптималлаштириш чора-тадбирлари солиқ имтиёзларини бекор қилиш ва яширин иқтисодиётни камайтиришга қаратилган саъй-ҳаракатлар билан тўлдирилади.
Кутилмаларга кўра, бюджетни режалаштиришнинг такомиллаштирилгани камроқ ресурслар талаб қилган ҳолда яхши натижаларга эришиш ва бюджет мақсадларидан четланишларни минималлаштириш имконини беради. Чоралар бюджет календарига қатъий риоя этилишини таъминлаш, молиялаштириш манбаларидан қатъи назар инвестиция бюджетини унификация қилиш ва уни навбатдаги йиллик бюджет билан биргаликда тузиш, шунингдек, йил давомида ўзгаришлар частотасини чеклашни назарда тутади, чунки тез-тез юз берадиган ўзгаришлар бюджет ижросини мураккаблаштиради ва катта эҳтимол билан унинг натижаларини яхшиламайди.
Яссер Абдих маълумотларига кўра, инфляцияни янада пасайтиришни таъминлаш учун пул-кредит сиёсати қаттиқ бўлиб қолиши керак. Энергия манбаларининг тартибга солинадиган нархларининг зарурий ўсиши инфляциянинг ошишига олиб келиши кутилмоқда. Бироқ бу таъсир давом этаётган қатъий пул-кредит сиёсати ва бюджетнинг сезиларли консолидацияси билан қисман қопланади.
ХВЖ миссияси Ўзбекистон Марказий банкининг инфляция мақсадли даражагача (5 фоиз) секинлашгунга қадар нисбатан қатъий пул-кредит сиёсатини сақлаб қолишга, базавий инфляция кутилмаганда ўсишни бошласа эса асосий ставкани оширишга содиқлигини ижобий баҳолайди. Молиявий ҳамкорликнинг паст даражаси, юқори долларлашув даражаси ва йўналтирилган кредитлашнинг ҳали ҳам сезиларли бўлиб қолаётган ҳажмлари туфайли чекланганлигича қолаётган пул-кредит сиёсатининг трансмиссия механизми таъсирини кучайтириш бўйича саъй-ҳаракатларни давом эттириш зарур. Валюта курсининг мослашувчанлиги потенциал шокларни қабул қила олиш ва захираларни сақлаб қолиш учун муҳимдир.
Жамғарма барқарорликни сақлаш учун молия секторидаги ислоҳотларни давом эттириш зарурлигини қайд этган. Қаттиқ пул-кредит сиёсатига қарамай, кредитлаш даражаси ўсиши, айниқса, автокредитлаш, микрокредитлаш ва ипотека соҳаларида юқори бўлиб қолмоқда.
Марказий банк керакли тарзда кредит суммасининг гаров қийматига нисбатини кучайтирди ва банклар учун концентрация чегаралари жорий этди. Қўшимча назорат ва макропруденсиал чора-тадбирлар банкларнинг қарз олувчиларнинг кредит қобилиятини яхшироқ баҳолашини таъминлайди ва активлар сифатининг ёмонлашуви рискини чеклайди.
Расмий органлар кейинчалик ҳам корпоратив бошқарув тизимини кучайтириб бориши, давлат банклари фаолиятининг шаффофлигини ошириши ва йўналтирилган кредитлашни қисқартириши керак. Ушбу чора-тадбирлар банкларни хусусийлаштириш, бозор шароитларини тенглаштириш, молиявий ҳамкорликни чуқурлаштириш ва молиявий хизматлардан фойдаланиш имкониятларини кенгайтиришга хизмат қилади, дейилади ҳисоботда.
Ҳукумат давлат харидларида шаффофликни оширди, давлат корхоналарининг ҳисобот бериш ва корпоратив бошқарув жараёнларини кучайтирди, йирик банк ва бир қанча давлат корхоналарини хусусийлаштирди.
Корхоналар учун энергия тарифлари ошди ва октябрь ойида янгиланган «Рақобат тўғрисида»ги қонун кучга кирди. Сентябр ва октябрь ойларида кейинги ислоҳотлар, жумладан, энергетика сектори учун алоҳида регуляторни яратиш ва миллий темирйўл компаниясини функционал ажратиш эълон қилинди, шунингдек, иқлим ўзгаришига қарши курашиш чоралари эълон қилинди.
«Шунга қарамай, энергия тарифларини ҳеч бўлмаганда харажатларни қоплайдиган даражага кўтариш, корпоратив бошқарув ва шаффофликни (шу жумладан, давлат корхоналарида) такомиллаштириш, давлат улуши мавжуд корхоналарни таркибий қайта ташкил этиш ва хусусийлаштиришни давом эттириш, шунингдек, давлатнинг иқтисодиётдаги ролини камайтириш учун рақобат сиёсатини кучайтириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар зарур. Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлиш бўйича музокаралар ва қўшни давлатлар билан транспорт йўналишларини ривожлантириш бўйича ҳамкорликни жадаллаштириш транспорт харажатларини камайтиради ва Ўзбекистон маҳсулотлари учун янги бозорларни очади», — деди Яссер Абдих.
Прогнозлар
ХВЖ 2024 йилда Ўзбекистон иқтисодиётининг ўсиш суръатлари 5,2 фоизгача секинлашишини (2023 йилдаги 5,7 фоиздан) кутмоқда, Иқтисодиёт ва молия вазирлиги эса ЯИМ ўсиши 5,8 фоизни ташкил этишини прогноз қилмоқда.
Энергия тарифларини либераллаштиришни давом эттириш инфляцияни 11 фоизгача тезлаштириши кутилмоқда, бу Ўзбекистон ҳукумати кутаётган 8−10 фоизлик кўрсаткичдан юқори.
Жорий операциялар ҳисоби тақчиллиги ялпи ички маҳсулотга нисбатан 5,2 фоиз даражасида (2023 йилдаги -4,7 фоиз) прогноз қилинмоқда.
