Ўзбекистонда энергетика бозорини тартибга солувчи орган — Вазирлар Маҳкамасига бўйсунадиган Энергетика бозорини ривожлантириш ва тартибга солиш агентлиги ташкил этилмоқда. Бу президентнинг 28 сентябрдаги «Энергетика соҳасини ислоҳ қилишнинг навбатдаги босқичини амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорида кўзда тутилган («Газета.uz»да ҳужжат нусхаси мавжуд).
Агентликнинг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:
- босқичма-босқич электр энергиясининг рақобатбардош улгуржи ва чакана бозорларини яратишни таъминлаш;
- электр энергияси бозорида рақобатни қўллаб-қувватлаш, бозорнинг жозибадорлигини ҳамда талаб ва таклиф мутаносиблигини таъминлаш;
- электр энергиясининг улгуржи ва чакана савдо бозорлари фаолиятининг барча иштирокчилари учун тенг ҳуқуқлилигини ҳамда рақобатбардошлигини таъминловчи қонун ҳужжатларига риоя этилиши устидан давлат назоратини амалга ошириш;
- электр энергиясининг улгуржи ва чакана савдо бозорларида қатнашчиларнинг рақобат асосидаги фаолиятини лицензиялаш, шунингдек уларнинг лицензия шартларига риоя этишини назорат қилиш;
- 2026 йилдан электр энергиясини етказиб бериш ва тақсимлаш тарифлари ва тўловларини тасдиқлаш;
- электр энергиясини узатиш ва тақсимлашда магистрал ва тақсимловчи электр тармоқларида электр энергиясининг йўл қўйиладиган технологик йўқотишлари меъёрларини тасдиқлаш;
- бозор конъюнктураси ва энергия ресурсларига бўлган эҳтиёждан келиб чиққан ҳолда ишлаб чиқариш ҳажмларини кўпайтиришни режалаштириш ва инфратузилмани яратишга қаратилган узоқ муддатли инвестиция сиёсатини шакллантириш ҳамда амалга оширишда иштирок этиш;
- энергетика соҳасида қурилиш-таъмирлаш ишларини амалга оширишда маҳаллий товарлар ва хизматларни харид қилишни рағбатлантириш механизмларини ишлаб чиқиш.
Агентлик томонидан ўз ваколатлари доирасида қабул қилинган қарорлар вазирликлар, идоралар, ҳокимликлар ва бошқа ташкилотлар, шунингдек мансабдор шахслар ва фуқаролар томонидан бажарилиши мажбурийдир.
Агентлик фаолияти тўғрисидаги низомни 2024 йил 1 январгача ишлаб чиқиш режалаштирилган.
Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Идоралараро тариф комиссиясига агентлик билан биргаликда 2024 йил 1 февралга қадар халқаро молия институтларининг техник кўмагида халқаро экспертларни жалб қилган ҳолда электр энергияси тарифларини белгилашнинг янги методологиясини ишлаб чиқиш ва ҳукуматга тасдиқлаш учун киритиш топширилди.
Президент қарори билан 2023−2030 йилларга мўлжалланган электр энергияси улгуржи ва чакана бозорлари механизмларига босқичма-босқич ўтиш концепцияси ҳам тасдиқланди.
Улгуржи бозор
Ўзбекистон 2025 йилга бориб уч босқичда рақобатбардош электр энергияси бозорига ўтиши режалаштирилган эди. Биринчи босқичда электр энергетикаси корхоналарини либераллаштириш ва электр энергиясини сотишни хоҳловчи хусусий корхоналар учун лицензиялар олиш назарда тутилди. Бундай бозор ёндашуви маҳсулот сифатини яхшилайди ва нархларни пасайтиради, деб тахмин қилинган эди.
Иккинчи босқичда электр энергиясини тақсимлаш тизими оператори яратилиши, истеъмолчиларга электр энергиясини сотиш функциялари босқичма-босқич етказиб берувчиларга ўтказилиши кутилган эди. Ушбу етказиб берувчиларга лицензия асосида истеъмолчиларга электр энергиясини сотиш ҳуқуқи берилиши мумкин.
Учинчи босқич — «Бир кунлик (соатлик) савдо». Соатлик электр энергиясини ишлаб чиқариш ва истеъмол қилишнинг ортиқча ёки тақчил ҳажмлари савдо майдончасида онлайн тарзда сотилади.
Энергетика вазирининг собиқ ўринбосари Шерзод Ходжаев 2022 йил июнь ойида янги концепцияга кўра, рақобатбардош электр энергияси бозорининг улгуржи ва чакана савдосига ўтиш учун тўрт босқич керак бўлишини маълум қилган эди. Унинг сўзларига кўра, президент бозорга кирмоқчи бўлган ҳар қандай тадбиркорлик субъектига лицензия берилиши, ўзининг ишлаб чиқаришини бошлаши мумкин бўлган тушунарли тартиблар белгиланишини кўзда тутган бозор қоидаларини тасдиқлашга рухсат берган.
2023 йилдан хусусий компаниялар учун электр энергиясини сотиш бозорини очиш режалаштирилган эди. 14 та туман ва шаҳарда улар юридик шахсларга электр энергиясини сотиш ҳуқуқини олишлари керак эди. Шунингдек, энергия бозорини бошқаришнинг янги тизимига ўтиш, энергияни улгуржи харид қилиш ва сотиш компанияси ҳамда соҳани тартибга солиш агентлигини ташкил этиш режалаштирилганди. Бироқ бу режалар ҳали амалга оширилгани йўқ.
Энергетика вазирининг биринчи ўринбосари Азим Ахмедхаджаев аввалроқ ««бозор асосида тарифларни ҳамда энергия ишлаб чиқарувчиси ва истеъмолчи ўртасидаги муносабатларни тартибга соладиган» алоҳида тартибга солувчи орган пайдо бўлиши кутилаётгани ҳақида маълум қилган эди.
