Норозиликларга нима сабаб бўлди?
27 июнь куни эрталаб Парижга туташ Нантер шаҳарчасида полициячилар келиб чиқиши жазоирлик бўлган 17 ёшли Наэл M.ни йўл ҳаракати қоидаларини бузгани учун отиб ўлдирди.
Нантер прокуратурасининг маълум қилишича, полиция автобуслар учун ажратилган чизиқда ҳаддан ташқари тезликда кетаётган Mercedes автомашинасини пайқаб қолган. Ўсмир полициячиларнинг тўхташ тўғрисидаги буйруғига эътибор бермай, қизил чироқда ҳаракатланишда давом этпди, бироқ тез орада тирбандлик туфайли тўхташга мажбур бўлади.
Ижтимоий тармоқларда тарқалаётган видеоларда икки полициячи ҳайдовчи томондан машинага яқинлашаётгани, кейин улардан бири Наэлни отиб ташлаганини кўриш мумкин. Ўқ унинг кўкрагига теккан.
Ўсмирни отган полициячининг сўзларига кўра, у ўзи ва ҳамкасбини машинасида уриб юбориши, шунингдек, бошқа одамларни ҳам босиб кетишидан чўчиган. Бироқ видеодан кўриниб турибдики, ўқ узган ходим хавф остида бўлмаган.
Полициячи қасддан одам ўлдиришда айбланиб, ҳибсга олинган.
Кейин нима бўлди?
Наэлнинг ўлимидан сўнг бутун Францияда оммавий норозилик намойишлари бошланиб, сўнгра тартибсизликлар ва полиция билан тўқнашувларга айланиб кетди. Намойишчилар «Наэл учун адолат» ёзуви ёзилган баннерларни кўтариб, «Полиция қотилдир» дея ҳайқирган.
Намойишчилар ахлат қутилари ва машиналарга ўт қўйиб, полициячиларга қарата пиротехника воситаларини улоқтирган. Полиция эса кўздан ёш оқизувчи газ ва шовқин чиқарувчи гранаталар билан жавоб берди. Тартибсизликлар фонида қатор шаҳарлар, жумладан Париждаги дўконларга вандаллик ҳаракатлари уюштирилиб, талон-торож қилинган.
Мамлакат бўйлаб жами 500 тагача бино зарар кўрган, 2000 та автомобиль ёниб кетган, 3800 дан ортиқ ёнғинлар қайд этилган.
Расмийлар бутун мамлакат бўйлаб тартибни сақлаш учун 40 мингдан ортиқ полициячини сафарбар қилган. Намойишлар бошланганидан бери камида 2000 киши ҳибсга олинган. 500 дан ортиқ полициячи ва жандарм яраланган.
Расмийларнинг муносабатлари
Франция президенти Эммануэл Макрон полициячининг ҳаракатларини дарҳол қоралаб, уларни «тушунтириб» ва «кечириб бўлмайдиган» деб атади.
30 июнь куни эрталаб Макрон Европа Иттифоқи саммитининг тугашини кутмасдан, Брюсселдан Парижга қайтди. 1 июль куни Елисей саройи Макроннинг Германияга уч кунлик ташрифи бекор қилинганини билдирди.
Франция раҳбари «ТикТок» ва «Снапчат» каби ижтимоий тармоқларни «энг нозик контент»ни олиб ташлашга ва «ижтимоий тармоқлардан тартибсизликларга чақириш ёки зўравонликни кучайтириш учун» фойдаланадиган фойдаланувчиларни топишга ёрдам беришга чақирди.
Бундан ташқари, у ҳибсга олинганларнинг кўпчилиги вояга етмаганлар эканлигига ишора қилиб, ота-оналарни фарзандларини кўчага чиқармасликка чақирди.
Макрон яқин кунларда Франция парламентининг ҳар икки палатаси раҳбарлари ва намойишлардан жабр кўрган 220 та шаҳар мэрлари билан учрашиши режалаштирилган.
Мухолифат талаб қилганидек, Макрон фавқулодда ҳолат жорий этишдан бош тортди.
Ҳукумат, шунингдек, бир қатор чекловчи чораларни киритди:
Франция шаҳарларида кўплаб автобус ва трамвай йўналишлари ҳаракатини тўхтатишга тўғри келди. Парижда автобуслар ва трамвайлар 21:00 да ҳаракатни тўхтатади ва Марселдаги барча жамоат транспорти соат 19:00 да тўхтайди;
Кўплаб байрам концертлари ва тадбирлари, жумладан Милен Фармер концерти ва Париж мода ҳафталиги намойишлари бекор қилинди.
Белгия ва Швейцарияда ҳам норозилик намойишлари
Сўнгги кунларда Наэлнинг ўлимига қарши намойишлар Францияга қўшни давлатлар — Белгия ва Швейцарияда ҳам бўлиб ўтди.
Швейцариянинг Лозанна шаҳрида намойишчилар билан полиция ўртасида тўқнашув юз берди. 100 га яқин намойишчи полицияга тош ва камида битта молотов коктейли улоқтирган. Бир қанча дўконлар бузиб ташланган.
Белгия пойтахти Брюсселда полиция 60 дан ортиқ одамни, жумладан 48 нафар вояга етмаганларни ҳибсга олди. Намойишчилар автобус бекатлари ойналарини синдириб, машиналарни ёқиб юборишган.
Франция полициясининг шафқатсизлиги ва ирқчилик бўйича баҳслар
Наэлнинг ўлими ва ундан кейинги тартибсизликлар Франция полиция тузилмалари ва амалиётларига яна эътиборни қаратди, деб ёзмоқда The Guardian.
БМТнинг Инсон ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари бошқармаси ушбу масалада баёнот берар экан, бу вазият «мамлакат учун ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларидаги ирқчилик ва ирқий камситишнинг чуқур муаммоларини жиддий ҳал қилиш учун бир лаҳзадир», дея маълум қилди.
«Биз [Франция] ҳукуматини намойишларда зўравонлик унсурларига қарши курашда полиция томонидан куч ишлатиш ҳар доим қонунийлик, зарурат, мутаносиблик, камситилмаслик, эҳтиёткорлик ва жавобгарлик тамойилларига мос келишини таъминлашга чақирамиз», — дейилади баёнотда.
2023 йил бошидан буён Францияда уч киши, 2022 йилда 13 киши, 2021 йилда 3 киши полиция қўлидан ҳалок бўлган. Бу ҳолатларнинг барчаси ҳайдовчиларнинг машинани тўхтатишдан бош тортгани билан боғлиқ.
Европадаги энг кучли қуролланганлардан бири ҳисобланган француз полицияси, айниқса норозилик намойишлари пайтида бир неча бор шафқатсизлик ва ҳаддан ташқари куч ишлатишда айбланган.
Франция полицияси ихтиёрида бўлган гранаталар, гранатомётлар, сув тўплари, квадроцикллар, тонфалар ва бошқа қуроллар намойишчиларнинг намойишлар пайтида кўп жароҳатланишининг асосий сабаби деб аталади.
2018 йил ноябрь ойидан бери «Сариқ жилетлилар» ҳаракатининг 600 дан ортиқ аъзоси «флешбол» деб номланувчи травматик қуролдан жароҳатланган, улардан 29 нафари тузатиб бўлмайдиган жароҳатларга эга.
