Май ойи охирида Тошкентда жамоат транспортида нақд пулда тўланадиган йўл ҳақи картада тўланган суммадан кўра қимматлашиши керак эди. Янги тизимда бир транспортдан бошқасига ўтиш учун янги тарифлар пайдо бўлиши режалаштирилганди. Унда бир соат ичида карта орқали тўлаб «пересадка» қиладиган бўлсангиз, иккинчи транспортда чипта нархи арзонга тушиши айтилганди. Ўзгартиришлар Ўзбекистон президентининг февралдаги жамоат транспорти тизимини ислоҳ қилиш тўғрисидаги қарорида кўзда тутилган, бироқ ўзгаришни баҳордан кузга кўчиришга қарор қилинди.
Тошкент шаҳар Кенгаши депутати Хусниддин Эргашевнинг «Газета.uz»га маълум қилишича, айрим депутатлар «тарифлар оширилишига кескин қарши». «Йўл ҳақи 1 августгача ошмайди. Аммо 1 августда ошади», — деди у.
Бу ўзгаришлар нима учун керак?
АТТО компанияси (2020 йилда жорий этилган йўл ҳақини тўлашнинг автоматлаштирилган тизими оператори) маълумотларига кўра, кўпчилик йўловчилар нақд пулда йўл ҳақини тўлашни давом эттирмоқда, чунки транспорт ёки банк карталари билан тўлашда имтиёзлар йўқ — йўлкира ҳақи иккисида ҳам бир хил — 1400 сўм.
Нақд (2000 сўм) ва нақд пулсиз (1600 сўм) тўлашда йўлкира тарифларининг таклиф этилаётган фарқи коррупцияни камайтиради ва миллиардлаб сўмларни яширин муомаладан олиб қолади. Масалан, Олмаота 2017 йилда таннархдаги фарқ туфайли 2,3 млн АҚШ долларидан ортиқ маблағ яширин айланмадан асраб қолинган.
Нақд пулсиз қилинган тўловларни рағбатлантиришнинг жорий этилиши яна бир қатор афзалликларга эга. Бунда метро кассаларидаги навбатлар қисқаради. Бу кассирларнинг иш ҳақи учун харажатларни оптималлаштиришни англатади. Автобусларнинг тезлиги ва йўловчилар хавфсизлиги ортади, чунки кондукторлар нақд пул тўловчиларга хизмат кўрсатишга, ҳайдовчилар уларга эътибор қаратишга камроқ вақт сарфлайди.
Ўзбекистон Транспорт вазирлигининг Транспорт ва логистика ривожланишини ўрганиш маркази директори Мурод Обидовнинг «Газета.uz»га маълум қилишича, тариф ва чегирмаларнинг янги тизими жамоат транспортидан тез-тез фойдаланадиган ва бир транспортдан бошқасига ўтадиган йўловчиларнинг эҳтиёжларини инобатга олган ҳолда ишлаб чиқилган.
Шаҳар жамоат транспорти йўловчилари сонини кўпайтиришдан манфаатдор, чунки бу шахсий транспорт ва таксилардан фойдаланувчилар сонини камайтиради. Шу боис жамоат транспортидан мунтазам фойдаланаётганлар учун йўл ҳақи арзонлашади.
«Кўпгина мамлакатлар нақд пулда тўлаш имкониятидан бутунлай воз кечган ёки ундан фойдаланишни чеклаб қўйган. Ҳатто нақд пулни қабул қилганлар ҳам муаммоларга дуч келишади, масалан, машиналар катта номиналлардан фойдаланганда қайтим бермаслиги мумкин. Карта орқали тўлов йўловчиларга ҳам, транспорт тизимлари учун ҳам турли имтиёзлар беради», — деди у.
Дунёнинг кўплаб транспорт тизимларида йўловчилар нақд ва нақдсиз тўловлар учун турли тарифларнинг жорий этилишига қарши. Масалан, тўловни фақат картадан амалга оширишга ўтиш айрим шаҳарларда йўл ҳақини бошқа усул билан тўлашни билмаган кекса одамлар норозилигига дуч келди.
Мисол учун, Сеулда жамоат транспортида нақд пулнинг рад этилиши аҳолининг турлича муносабатига асос бўлди. Кексалар қийинчиликка учради, лекин транспорт карталаридан фойдаланишни ўрганишни ният қилишди, чунки уларда бошқа танлов йўқ эди.
Олмаотада ўзгаришларни амалга оширишдаги хатолар иш ташлашларга олиб келди. Расмийлар шаҳар йўналишларида ONAY транспорт карталари орқали йўл ҳақини тўлаш тизимини жорий қилган, аммо минтақавий йўналишларда буни йўлга қўймаган. Натижада минтақавий йўналишлар ҳайдовчиларига Олмаота шаҳрига кириш тақиқланди. Кўпгина йўловчилар транспорт карталари билан йўл ҳақини тўлай олмагани учун жамоат транспортига ўта олмади.
Йўл ҳақи қимматлашадими ёки арзонлашадими?
Янги тизимга ўтиш билан нақд пулда тўланадиган йўлкираларнинг нархи 1400 сўмдан 2000 сўмгача (деярли 50 фоизга) ошади. Банк ва транспорт карталари, шунингдек, ATTO иловаси (шу жумладан виртуал транспорт карталари) орқали тўловларни амалга оширишда бир марталик тўлов 1600 сўмни ташкил қилади.
Шу билан бирга, йўлкира тўлаётган йўловчилар йўл ҳақини транспорт картаси ёки ATTO иловаси (банк картаси билан эмас) орқали тўласа, 70 фоизгача тежаш имкониятига эга бўлади.
Агар ҳозир бир автобусдан бошқа бир автобусга ўтаётган йўловчи икки марта 1400 сўм тўлаётган бўлса, «пересадка»ни ўз ичига олган тарифлар билан иккита автобусда бир соатлик йўлкира тўлови бор-йўғи 2000 сўм бўлади: биринчи йўлга 1600 сўм, иккинчисига 400 сўм. 3-автобусга ҳам бир соат ичида ўтилса, у бепул бўлади.
Йўл ҳақини транспорт карталари ва ATTO иловаси билан тўлаётган йўловчилар учун автобусдан метрога ўтиш нархи 1000 сўмни ташкил қилади. Кўпгина мамлакатларда метрода йўлкира нархи, шу жумладан, «пересадка» ерусти транспортига қараганда қимматроқ.
Мослашувчан тарифлар фақат транспорт карталари ва ATTO иловаси фойдаланувчилари учун шакллантирилади. Яъни, йўл ҳақини банк карталари билан тўлаётган йўловчилар ҳар доим йўл ҳақини максимал — 1600 сўмдан тўлайдилар. Бунинг сабаби, ATTO ҳозирда фақат транспорт карталари учун тўлов қилиш имкониятига эга. Шунингдек, карталар транспортда тўлов вақтини ҳам кўрсатади. ATTO банк карталари ҳисоб-китобини аниқлай олмайди. Бундай ҳолатда, банк карталари билан тўлов қилган йўловчилар учун йўлкира нархи нақд пулда тўлов қилганлардан кўра арзонга, ATTO карталари билан тўлов қилганлардан кўра эса қимматга тушади.
Эҳтимол, келажакда тизим жамоат транспорти ривожланган мамлакатларда бўлгани каби, банк тўлов тизими билан интеграция қилинади. Масалан, Лондонда банк картаси билан автобус йўлкираси тўланганда, учта қатновдан сўнг, тизим оддий картадан тўлов ундирмайди, чунки учта қатнов учун тўлов миқдори кунлик автобус чиптаси нархига тенг.
Йўловчилар мослашувчан тарифлардан фойдаланиш учун қўшимча чоралар кўришлари шарт эмас. Оддий ёки виртуал транспорт картасига эга бўлиш кифоя. Унинг ҳамёни тариф менюсига айлантирилади ҳамда «пересадка» вақтида тарифлар бевосита ишлайди.
«Сиз ҳеч нарса созлашингиз ёки сотиб олишингиз шарт эмас. Менталитетимизни инобатга олиб, хориж тажрибасини ўрганиб, йўловчилар учун киоскка бориб, йўлкира нархини ўзгартириш қийин бўлишини тушунган ҳолда, транспорт карталари фойдаланувчилари учун „пересадка“ тарифларини автоматик режимда ишга туширдик», — деди Мурод Абидов «Газета.uz»га.
Пенционерлар, ўқувчилар, талабалар учунчи?
Ушбу тоифадаги йўловчилар имтиёзни фақат 1, 5, 10, 15, 20, 30, 90 ва 365 кунлик чексиз тарифларни харид қилганларида сақлаб қолишлари мумкин бўлади. Янги тизим жорий этилиши билан кунлик, чораклик ва йиллик пакетлар мавжуд бўлади.
Кундалик тарифлар доирасида йўлкирани тўлашда «пересадка» тарифлари қўлланилмайди. Имтиёзсиз йўловчилар кунлик тарифларни сотиб олиш имкониятини сақлаб қоладилар.
