Ўзбекистонда 2023 йил 1 майдан бошлаб тўлов ташкилотлари жисмоний шахслар ўртасида пул ўтказмаларини амалга оширишда (p2p ўтказмалари) хизмат учун электрон ҳисобварақаларни (ЭҲВ) расмийлаштириши ва тақдим этиши, шу жумладан ноль комиссия билан тақдим этиши шарт. Яъни, ўтказмалар тўғрисидаги маълумотлар солиқ органларига ўтказилиши керак.
Марказий банк раиси Мамаризо Нурмуратов 4 май куни бўлиб ўтган матбуот анжуманида тартибга солувчи орган ушбу буйруққа салбий муносабатда эканини айтди.
«Биз бу ҳақида матбуот орқали хабар бермаганимиз ўз фикримизни билдирмаганимизни англатмайди. Фармон чиққанидан кейин ўз салбий муносабатимизни Солиқ қўмитаси, Иқтисодиёт ва Молия вазирлигига етказганмиз. Бизнинг қарашларимиз оммавий ахборот воситаларидаги муҳокамалардан кўра қатъийроқ, деб ўйлаймиз», — деди у.
Унинг сўзларига кўра, тартибга солувчи орган ушбу буйруқнинг якуний мақсади ҳақида ҳали маълумот олмаган.
«Ушбу буйруқ 1-майдан бошлаб амал қилмайди. Якуний мақсад ҳақида маълумот олганимизда, биз [шахсий маълумотлар] махфийлигига оид конституциявий ва банк қонунларига мувофиқлигини текширамиз. Агар ушбу тамойилларга риоя этилмаса, Марказий банк ушбу қоидалар ва бошқа нормаларни амалда қўллаш учун тасдиқламайди», — деди Марказий банк раҳбари ва бундай нормаларни тартибга солувчи орган билан келишиб олиш зарурлигини таъкидлади.
Мамаризо Нурмуратов банклардан p2p ўтказмалари бўйича маълумот сўраш учун Марказий банкнинг розилигисиз банкларга ўтказиб бўлмайдиган қоида қабул қилиниши кераклигини таъкидлади.
Танқидлар
Жисмоний шахслар ўртасида картадан картага пул ўтказмалари бўйича электрон ҳисобварақаларни шакллантириш тартибини жорий этиш Ўзбекистон президентининг 10 февралдаги қарорида назарда тутилган. Шу билан бирга, Адлия вазирлиги томонидан экспертиза ўтказилганда ушбу норма мавжуд бўлмаган ва Марказий банк билан келишилмаган. Ушбу тартиб Иқтисодиёт ва Молия вазирлиги томонидан киритилган.
Бу жамоатчилик ва мутахассисларнинг норозилигига сабаб бўлди. Иқтисодчи олим Шуҳрат Қурбоновнинг Kun.uz мухбирига берган интервьюсида қайд этишича , одатда ҳисобварақа икки юридик шахс ўртасида тузилади, яъни унинг жисмоний шахсларга ҳеч қандай алоқаси йўқ.
«Мижозларнинг амалиёти банк сири ҳисобланади. Аммо солиққа оид ҳуқуқбузарликлар бўлса, маълумот олиш бўйича банд мавжуд. Яъни, Солиқ қўмитаси маълумотларни белгиланган тартибда ва ҳолларда олиши мумкин. Пул ювиш тўғрисида қонун бор, у бўйича солиқ қўмитаси ҳам маълумот олиши мумкин. Муайян тартиб мавжуд. Бунда гап ҳеч қандай қонуний асосларсиз барча трансферлар ҳақида маълумот олиш ҳақида кетмоқда. P2P трансферларида ҳамма нарса қонуний, бу жиноят эмас. Солиқ қўмитаси банклар учун учинчи шахс ҳисобланади. Ва қонунга кўра, маълумот учинчи шахсларга ўтказилмаслиги керак», — деди у.
Мутахассиснинг эътироф этишича, картадан картага пул ўтказмалари орқали савдо қилувчи савдогарлар кўп.
«Аммо ҳисобварақаларда пулни олувчи ҳақида эмас, балки тўловни ким ўтказаётгани ҳақида маълумот бор. Яъни, агар у карта орқали сотса, сотувчини ҳисобварақа орқали аниқлаш имкони йўқ. Унда фақат жўнатувчи ҳақидаги маълумотлар бор», — деди Шуҳрат Қурбонов.
Молиячи Отабек Бакиров нашрга берган интервьюсида асосий мақсад яширин иқтисодиётга қарши курашиш эмас, балки маълумот йиғиш ва керакли чора-тадбирларни амалга ошириш, деб ҳисоблайди.
«Мен яширин иқтисодиётга қарши курашни қўллаб-қувватлайман, аммо бу мақсадга мувофиқ амалга оширилиши керак. Агар p2p савдоси билан 10 000 киши шуғулланса, улар билан курашиш учун 25 миллион картани назорат қилишнинг ҳожати йўқ», — деди у.
Солиқ бўйича маслаҳатчи Мурод Муҳаммаджоновнинг Kun.uz`га айтишича , p2p ўтказмаларини назорат қилишдан мақсад ҳисобварақалардан пул ишлаш бўлиши мумкин. У солиқ идоралари айрим жисмоний шахсларга пул ўтказмасини тўсиб қўйиши мумкинлигидан хавотир билдирди.
2020-йил апрель ойида Солиқ қўмитаси қарор лойиҳасини таклиф қилган, унга кўра, банклар жисмоний шахсларнинг барча карталари бўйича олинган пул маблағлари миқдори 30 миллион сўмдан ортиқ бўлган тақдирда, шунингдек, 10 дан ортиқ p2p операциялари тўғрисида солиқ органларига ҳисобот беришлари шарт. Жамоатчиликнинг норозилигидан кейин лойиҳа қабул қилинмади. Шундан сўнг Савдо-саноат палатаси ва Сенат қўмитаси Солиқ кодексига кўра, банклар жисмоний шахсларнинг карталаридаги пул муомаласи тўғрисида Давлат солиқ қўмитасини хабардор қилишлари шарт эмаслигини маълум қилди. ССП банк сири тўғрисидаги қонун ҳужжатларига риоя қилиш муҳимлигини ҳам қайд этди.
