2022 йил 24 февраль куни эрта тонгда Россия Украина ҳудудига бостириб кирди. Шу куни «Газета.uz» Украинадаги ўзбекистонлик муҳожирлар ва Украина фуқаролари билан босқин бошлангани ҳақида қандай хабар топгани, шаҳарларида нималар бўлаётгани, маҳаллий маъмурият томонидан қандай чоралар кўрилгани ҳақида суҳбатлашган эди. Ўшанда барча респондентлар уруш улар учун кутилмаган ҳодиса бўлганини айтганди. Улар тақдирлари қандай кечиши ҳақида тасаввурга эга эмасди. Бир йил ўтгач, биз ўтган йилги ҳикоя қаҳрамонлари билан яна боғланиб, уруш уларнинг ҳаётини қанчалик ўзгартиргани ҳақида сўрадик.
«Урушда нимага дуч келишингни ҳеч қачон олдиндан билмайсан»
Владислав, Киев
Мен Одессада туғилганман. Сўнгги 12 йил давомида Киевда яшадим. Уруш бошланиши билан аёлимни Испанияга олиб кетдим, ота-онам ўзлари туғилган шаҳарда қолишни афзал кўришди. Европада икки ой яшадим, хаёлан Украинада эдим. Яқинларим бутунлай бошқа воқеликда, уруш даҳшатларини бошдан кечираётганини билиб, хотиржам юра олмадим. Шунинг учун мен ижтимоий ёрдам учун керакли бўлган ҳамма нарсани сотиб олиб, Киевга қайтдим. Қариндошлар менинг танловимга салбий муносабатда бўлишди, чунки қолиш ва ўзимни хавф остига қўймаслик имкониятим бор эди. Аммо бурч ҳисси ва одамларга ёрдам бериш истаги енгиб чиқди.
Киевда вазият анча тинч, аммо олдингидан хавфсизроқ деб айта олмайман. Электр, сув, газ ва иссиқлик таъминотида деярли ҳеч қандай муаммо йўқ. Ҳаммаси урушдан олдингидек ишлашда давом этмоқда.
Менинг Civito деб номланадиган юридик фирмам бор, у миграция масалаларида ёрдам беради. Касбим бўйича ҳуқуқшуносман. Урушдан олдин қўл остимда йигирмадан ортиқ одам ишлар эди. Ҳозир эса уларнинг ярмидан камроғи қолган. Биз нолга ишлаётганимизга қарамай, ходимларни иш билан таъминлаш учун компанияни барқарор сақлашга ҳаракат қилаяпман. Чунки мамлакатда кўп одамлар даромадсиз қолди.
Мен деярли бутун ўтган йилни хизматда ўтказдим. Хизмат жойим ва турини ошкор эта олмайман, лекин ўз ватаним учун фойда келтираётганимни ҳис қилиш менга қўрқув, ташвиш ва бошқа ҳис-туйғуларни енгишга ёрдам беради.
Тилларни билишим жуда асқотди. Мен инглиз ва француз тилида сўзлаша оламан. Бизнинг батальонда нафақат беларуслар ва грузинлар, балки америкаликлар, европаликлар ва ҳатто янги зеландияликлар ҳам хизмат қилади.
Уруш кўп нарсаларни қайта ўйлашга ва янги касбий кўникмаларни ўрганишга мажбур қилди. Мен ўзимни ҳар доим илм-фанга оид турли соҳаларда билимдонман деб ҳисоблардим, лекин ҳарбий соҳани ўрганишим керак деб ўйламас эдим. Хизмат давомида ҳаво разведкаси, тактик тиббиёт, миналар билан ишлаш, ҳарбий алоқалар ва ҳоказоларни тушуна бошладим. Гарчи бу билимлар менга жанг майдонида унчалик ёрдам бермаса-да, урушда нимага дуч келишингизни ҳеч қачон олдиндан билмайсиз.
Бу йил ҳар бир фуқаро фавқулодда вазиятларда ўз ватанини ҳимоя қила олиши учун жисмонан чиниқиши, ҳарбий техникадан фойдалана олиши, ўзи билан бирга снарядлар олиб юриши, ҳарбий хизматни ўтказиб юбормаслиги зарурлигини кўрсатди.
«Ҳатто отишмалар пайтида ҳам аввалгидек ваҳима йўқ»
Эльзара Музаффарова, Киев (шарҳ украин тилидан таржима қилинган)
Мен уйдаман ва бу сўнгги бир йил ичида ҳаётимдаги ўзгармаган ягона нарса. Украина фуқаросиман, асли Тошкентда туғилганман. Ота-онам Ўзбекистонда яшайди. Ҳозирда фотография билан шуғулланаман ва шу билан бирга бир дўстимнинг кичик ресторанини бошқаришда кўмаклашаман (у оиласи билан мамлакатнинг ғарбий қисмига вақтинчалигк кўчиб ўтган).
Декабрдаги отишмалар пайтида, Киев.
Ўтган йилнинг апрель ойидан буён камуфляж тўрларини тўқиб келаман. Ҳаммаси дўстларим йўлга қўйган кўнгиллилар ташкилотига аъзо бўлганимдан бошланди. Уларга фақат тўр ясай оладиган одамлар керак эди. Мен уларни тўқишни ўргандим ва ўз тажрибамни бошқалар билан баҳам кўра бошладим. Кейин билдимки, уйдан унча узоқ бўлмаган жойда йиғилиш пункти ташкил қилинган экан, уни «кичик опа-сингилчилик» деб аташган. Биз аҳолидан маблағ йиғиб, уларнинг илтимосига кўра ҳарбийлар учун тўр тўқиб жўнатамиз.
Киевнинг ҳувиллаган кўчалари.
Шаҳар хавфсизроқ бўлган-бўлмаганини аниқ айта олмайман, чунки бу йил ҳамма нарсага кўникдик. Илгари ҳаммаси жиддий сезиларди, ҳозир эса отишма пайтида ҳам аввалгидек ваҳима йўқ. Одамлар ўзларини қандай тутиш кераклигини тушунади ва иложи борича бир-бирига ёрдам беришади. Уйимизда сув, электр ва иссиқлик бор. Ҳаёт давом этмоқда, одамлар таълим оляпти, ишлаяпти ва оилалар қуряпти, ҳатто шаҳар атрофида янги муассасалар очилмоқда.
Уруш даврида ҳаётда устувор тушунчалар ва одамларга муносабат ўзгарди. Мен арзимас нарсалар ҳақида ташвишланишни тўхтатдим. Ҳозир мен учун қадрли бўлган нарса — инсон ҳаётидир. Мен оилам билан алоқада бўлишга, дўстларим билан кўпроқ гаплашишга ҳаракат қиламан. Бу менга содир бўлаётган воқеаларни ва тўпланган ҳис-туйғуларни енгиб ўтишга ёрдам беради.
Киевда реклама конструкциялари ишламаяпти.
Афсуски, сўнгги бир йил ичида мен ҳақиқий ғазаб ва нафрат нима эканлигини ич-ичимдан ҳис қилдим ва ҳар бир ўқилган хабар билан бу кучайиши мумкинлигини тушундим. Шунинг учун мен ҳаммасини самарали йўналишга қаратишга ҳаракат қиламан. Бирор иш билан банд бўлсам, ўзимни жамиятга фойдали ҳис қиламан. Ҳозир одамларнинг бирдамлиги ҳар қачонгидан ҳам кўпроқ сезилмоқда.
«Мен болалар уруш нима эканлигини билишларини хоҳламайман»
Маъруф Салиев, Львов — Франкфурт
Оилам билан бирга Львовда яшаётганимга 15 йилдан ошди. Бизда Ўзбекистон фуқаролиги бор, яшаш учун рухсатнома олганмиз. Болалар шу ерда ўқишади, мен эса тадбиркорман.
Урушдан олдин шаҳарда қуритилган мевалар, зираворлар ва бошқа шарқона маҳсулотлари сотиладиган тўртта дўконим бор эди. Логистика билан боғлиқ муаммолар ва инфратузилманинг бузилиши туфайли иккита сотувчи ишлайдиган фақат битта дўконимиз қолди. Лекин мен қийин шароитларда ҳам бизнесни давом эттиришга ҳаракат қиламан.
Мамлакатда ҳарбий ҳолат эълон қилингач, фуқароларни Польша орқали эвакуация қилишни ташкиллаштиришда ёрдам бера бошладим. Мен оиламни деярли дарҳол Туркияга юбордим. Биринчи навбатда, болалар хавфсиз жойда бўлишларини хоҳладим, улар уруш нима эканлигини билишларини истамасдим. У ерда дўстларим бор, улар бизни бир муддат уй-жой билан таъминлашди.
Европага автобус учун навбат.
Бир ойдан кейин биз Германияга кўчиб ўтишга қарор қилдик. Бизнинг Европада яшашдек азалий орзуимиз бор эди. Уруш буни амалга оширишга сабабчи бўлди. Афсуски, тинчлик даврида режаларни амалга оширишнинг иложи бўлмади.
Ҳозир биз Франкфуртда квартирада ижарада турибмиз. Давлат ёрдам бераяпти ва ойига тахминан 400 евро нафақа тўлаяпти. Болалар аллақачон мактабга боришади ва футбол тўгарагига қатнашади. Бу вақт ичида улар немис тилини ўзлаштириб, тенгдошлари билан бемалол гаплашишни ўрганишди. Оилам янги мамлакатга тезда мослаша олганидан хурсандман.
Германияда.
Деярли ҳар ой иш бўйича Львовга қайтаман. Бизнинг шаҳримиз жуда сокин. Бир неча портлашлар эшитилган бўлса-да, уруш бу ергача етиб келмади, дейиш мумкин. Электр таъминотида узилишлар содир бўлиб туради, лекин бу кунига уч-тўрт соатдан ошмайди. Одамлар ўқишда ва ишлашда давом этишяпти. Бир йил давомида ҳамма бундай ҳаётга кўникиб қолди.
XXI асрда уруш бошланиб қолиши мумкинлигини ҳеч ким кутмаганди. Биз бу кўп вақт давом этмайди ва ҳаммаси тез орада тугайди, деб ўйлагандик, лекин аллақачон бир йил ҳам ўтди. Оилам эсон-омон ва соғ-саломат экани учун Худога шукр қиламан — бу мен учун ҳозир энг муҳими.
«Ҳар кунинг охиргисига айланиши мумкинлигини тушуниб етсанг, ҳаётни бошқача қадрлай бошлайсан»
Темур Юсупов, Киев
Мен севимли шаҳрим — Киевдаман. Бу ерга 2011 йили, Киев тиббиёт институтига ўқишга кирганимдан сўнг келгандим. Ҳозир Шалимов номидаги Миллий жарроҳлик ва трансплантология институтида аспирантурада ўқиб, ишлаяпман. Марказимиз йил давомида ҳам хос беморларни, ҳам ҳарбий ҳаракатлар оқибатида жабрланганларни қабул қилишда давом этмоқда.
Мамлакатдаги вазият ҳамон беқарор. Ҳаво тревогаларини тез-тез эшитиб турамиз, аммо, бахтимизга, кучли портлашлар ва катта йўқотишлар бўлмаяпти. Халқ жуда жипслашган. Авваллари қандайдир келишмовчиликлар юз бериб турган бўлса ҳам, ҳозир ҳамма умумий мақсад йўлида бирлашган. Ғалабага бўлган ишонч умид бағишлаяпти.
Мен ҳам ҳаммаси яхши бўлишига ишонишга ҳаракат қиляпман. Ўтган бир йил давомида ҳаётим тубдан ўзгариб кетди. Уруш бошланган вақтда оиламни Ўзбекистон фуқароларини эвакуация қилиш дастури доирасида ватанга қайтариб юбордим. Ўзим Киевга қайтдим, чунки қачонлардир мени худди ўзиникидек қабул қилган дўстларим ва яқинларимни ташлаб кетолмасдим. Оилам бу қароримни тушуниш билан қабул қилиб, мени қўйиб юборди.
Шундан бери оила аъзоларим билан бир марта — меҳнат таътили вақтида, октябрь ўрталарида учрашдим. Ҳозир аҳволим яхши экани ҳақида хабар бериш учун кунига бир неча марта уйга қўнғироқ қиламан. Баъзан жарроҳлик хонасида узоқроқ қолиб кетганимда шаҳарда ҳарбий тревога эълон қилиниб қолади. Ота-онам телефон қилиб туша олмай, хавотирлана бошлайди. Кейин, овозимни эшитишлари билан, хурсанд бўлиб кетиб, буни байрамдек қабул қилишади. Сени кутишаётгани ҳис қилсанг, ичингда қандайдир бир илиқлик пайдо бўлади.
Украинада ўтказилган охирги бир йил давомида шуни тушуниб етдимки, ўзингни ва яқинларингни тақдири қил устида турганида, бошқа ҳар қандай муаммо аҳамиятсиз бўлиб қоларкан. Ҳар кунинг сўнгги кунга айланиши мумкинлигини тушуниб етганингда ҳаётни бошқача қадрлай бошларкансан. Уруш тезроқ тугаб, ёруғ кунлар келишига ишонгим келади. Ўша кунлар келгач, мен бутунлай қайтиб, тиббий фаолиятимни қадрдон Самарқандимда давом эттирмоқчиман.
«Уруш эътиборни келажакдан бугунги кунга суриб қўйди»
Эдгар Эшонқулов, Киев — Польша
Мен 2016 йили Тошкентдан Украинага кўчиб ўтгандим. Узоқ вақт бир қатор лойиҳаларда топ-менежер бўлиб ишладим, шунингдек, тадбиркорлик фаолияти билан ҳам шуғулландим. Ҳозирда бир нечта компанияда бизнесни кенгайтириш учун бошқарув жараёнларини қайта ташкил этиш бўйича консултантлик қиламан. Бўш вақтларда шуғулланишни ёқтирганим ишим — реалистик 3D-анимация тайёрлаш бугунги кунда талабгир бўлиб, менга масофадан ишлаб, пул топиш имконини бермоқда.
Украина ғарбидаги Карпат тоғларида жойлашган Довбуш қоялари. 2022 йил апрель.
Уруш нафақат касбий фаолиятим турини қайта кўриб чиқишга, балки яшаш жойимни бир неча бор ўзгартиришга, атрофимдаги одамларни яқинлашиш ва узоқлашишга мажбур қилди, эртанги кунни мутлақо тахмин қилиб бўлмай қолиши мумкинлигини кўрсатиб қўйиб, эътиборни келажакдан бугунги кун суриб қўйди. Уруш ҳаётни унгача бўлган ва ундан кейинги даврларга бўлиб юборди. Сўнгги бир йил давомида ҳаётимда юз берган ўзгаришларни тўрт босқичга бўлишим мумкин.
Биринчиси — ғафлат босқичи. Урушнинг кутилмаганда бошлангани доимий қўрқув ва хавотирда ушлаб турди. Буларнинг бари жисмоний ва руҳий саломатликка таъсир қилди. Масалан, қорнимда доимий ноқулайлик ҳис қилдим ва бирдан адреналин ошиб кетарди. Босқинчилар ҳаракатини тахмин қилиб бўлмаслиги оқибатида ҳар бир ҳаво тревогаси ва, ҳатто узоқда бўлса-да, ҳар бир портлаш овозига дарров эътибор қаратишга мажбурларди. Бутун кунимни ваннахонада, коридорда, метрода ва янгилик каналларида ўтказардим.
Иккинчиси — қабул қилиш босқичи. Юз бераётган ҳодисаларни тушуниш ва уни борича қабул қилиш жараёни юз берди. Стресс даражаси сезиларли пасайди. Мен комендантлик соати, ичмаслик қонуни, ҳужжат текширувчи блокпостлар, ёнилғи тақчиллиги, валюта курсининг ўйнаши каби чекловларга ўргана бошладим. Ҳаво тревогалари, ўқ ва портлаш овозларига енгилроқ қарашга ўргандим.
Учинчиси — блэкаут босқичи. Электр энергия таъминотининг узилиши жуда кўплаб қийинчиликларни келтириб чиқарди. Электр бўлмаса, 23-қаватга пиёда чиқиб-тушиш, пластик карта ва банкоматлардан фойдаланиш, уй ишлари билан шуғулланиш, овқат тайёрлаш ва ишлаш қийин, чунки буларнинг барига электр ва интернет керак, таянч станцияларни эса ҳар куни бомбардимон қилишяпти.
Ҳозир Киевдаги вазият яхшиланяпти. Электр таъминоти ва бошқа коммуникацияларни вақти-вақти билан ўчириш ҳолатлари камаймоқда. Бахтимизга, қиш давомида деярли ҳаммада иссиқлик таъминотида узилиш бўлмади. Муаммо бўлган бўлса ҳам, улар тезда бартараф этилди.
Тўртинчиси — кутиш босқичи. Ўтган йилнинг декабридан бери оиламиз билан бирга Польшада яшаяпмиз. Мамлакатдан чиқиб кетиш қийин бўлгани йўқ, чунки мен ярим йил аввал яшаш гувоҳномасини олиш учун ҳужжат тайёрлай бошлагандим. Ҳужжатларни расмийлаштиришда узоқ вақтдан бери Польшада яшайдиган ўзбекистонлик дўстим ёрдам берди.
Польшага йўлда, 2022 йил декабрь.
Биз нисбатан тез ижарага уй топдик, фақат анчагина катта бадал пули тўлашга тўғри келди (уйни ижарага олишда бадал пули тўлашга ўрганмаганмиз, чунки Украинада бундай амалиёт йўқ эди). Маҳаллий аҳоли инглиз тилида гаплаша олади, шу боис мослашиш қийин бўлмади ва яшаш ҳам қулайлашди.
Биз Киевга қайтиш учун вазиятнинг яхшиланиши кутяпмиз. Тез орада шундай бўлишига ишонамиз. Мен Европа ва МДҲнинг кўплаб давлатларида бўлганман ва хорижда яшаш тажрибасига эгаман, аммо айнан Украинада ўзимни худди уйдагидек ҳис қиламан. Бу ерда қандайдир тушунтириб бўлмас, ўзига тортадиган бир нарса бор. Буларнинг барини соғинмасдан илож йўқ.
