Ахборот технологиялари ва коммуникацияларини ривожлантириш вазири Шерзод Шерматов Kun.uz нашрига берган интервьюсида аҳоли орасида норозиликларга сабаб бўлиб келаётган UzIMEI масаласига тўхталди.

«Биринчидан, IMEI ўзи нега керак, деган саволга жавоб берсам. 3 йил аввал, IMEI тартиби жорий қилинишидан аввал Ўзбекистонга бир йилда 7−9 минг дона мобил қурилма қонуний тартибда олиб кирилган. Ўтган йили эса 3 миллионта олиб кирилди. Фарқини сезяпсизми? Мобил қурилмалар фойдаланувчиларининг ўсиши ўша пайтда ҳам деярли ҳозиргидек эди, бу кўрсаткич ҳозир ҳатто камайган. Яъни 3 миллионта телефон Ўзбекистонга ўша пайтда ҳам кирган, лекин унинг ҳаммаси ноқонуний олиб кирилган ва ноқонуний сотилган. Бунинг натижасида эса соядаги иқтисодиёт давом этаверган», — дейди Шерматов.

Вазирга кўра, солиқчилар билан келишмовчиликлар бўлаётганининг сабаби ҳам соядаги иқтисодиётни қонунийлаштириш. «Иқтисодиётимизнинг 50 фоизи сояда экани тахмин қилинади. Хўш, 100 фоиз иқтисодиётимиз легал, қонуний бўлмаса ҳам, лекин 100 фоиз одамнинг боласи мактабга бориши керакми? 100 фоиз одам поликлиникага бориши керакми? Биз эса бор-йўғи 50 фоиз пул берсак, қанақа бўлади? Шунинг учун мактаб ҳам, боғча ҳам яхши бўлмайди», — деди у.

АКТ вазири масалани комплекс таҳлил қилиб, унинг муаммосини топиш кераклигини таъкидлади.

«Масалага комплекс қараш керак. Битта мавзуни олиб, қаттиқ гапириб, ҳайп қилиш мумкин, лекин бизни вазифамиз шов-шув қилиш эмас. Бизнинг вазифамиз масалани комплекс таҳлил қилиб, унинг муаммосини топиш. Асосий масала соядаги иқтисодиётда бўлган», — дейди АКТ вазири.

Шерматов UzIMEI пулли бўлиши кераклигини ҳам қайд этди. «Солиқ тўлашингиз керак-ку. Ҳеч нарса текинга бўлмайди-ку. Солиқ тўлагандан кейин иш бўлади-да».

Вазир IMEI муаммосини олдин ноқонуний телефон савдоси билан шуғулланганлар кўтариб чиқаётганлигини таъкидлади.

«Шов-шув нимадан чиқяпти ўзи? Сизда, менда, мана бу ерда ўтирганларда у катта муаммо бўлмайди. Тасаввур қилинг, сиз 2−3 миллион мобил телефон олиб кираётгандингиз. Бунда солиқ давлатга эмас, кимнингдир чўнтагига тушарди-ку. Ўша нолегал бозор, легалга айлантирилгандан кейин кимнингдир манфаатлари йўқоляпти. Ўша одамлар шов-шувларни бошлаяпти. Анча шов-шувнинг тагида шу ётибди. Лекин бундоқ олиб қарасангиз, катта муаммо бўлаётгани йўқ», — дейди АКТ вазири.

Kun.uz мухбири бу муаммо кўпчиликда эканлигини айтиб, вазирнинг сўзларига эътироз билдирди.

«Қийинчилик бўлиши керак эмас. Мен энди шуни айтмоқчи эдим. Мен ҳам эътирозларни интернетда ўқиганман, лекин мен унинг [IMEI тизимига ўтиш] бошида турмаганман. Мен буни нотўғри нарса эмаслигини тушунтиришга ҳаракат қиляпман. „IMEI керак эмас, IMEI`ни йўқ қилинглар“ деган гаплар тагида бошқа сабаблар турибди: ноқонуний бозордан „доля“ олиб, фойда қилиб турганларнинг лоббиси турибди», — деб жавоб берди Шерматов.

Шерматов IMEI тизими бутун дунёда қилинадиган тизимлигини, унинг кераклигини таъкидлади. «Лекин бунда фуқарода муаммо бўлиши керак эмас. Фуқаро ҳатто билиши керак эмас, телефонни улаганда IMEI борми, йўқми. Фуқаро телефонни қаергадир олиб бориб, рўйхатдан ўтказиши керак эмас», — деди у.

«Лекин бу ерда бошқа нарса бўляпти. Нега сизда IMEI бўйича муаммо бўляпти? Сабаби сизнинг паспортингиздан бошқа одам ноқонуний фойдаланяпти ва ноқонуний олиб кирилган телефонни расмийлаштиряпти. Бу шахсий маълумотларга оид муаммолар билан боғлиқ. Сизнинг паспорт маълумотларингиздан бошқа одам ноқонуний фойдаланяпти: хорижга чиқиб келганингиздан кейин паспортингизга ноқонуний олиб кирган телефонини регистрация қилиб қўяяпти. Бу — IMEI`дан ҳам кўра, шахсий маълумотлар билан боғлиқ муаммо», — дея қўшимча қилди Шерматов.

«Бунинг ечими қандай? Шахсий маълумотлар ҳимояси масаласи ҳал қилиниши керак (бунинг ҳам ўзига яраша қийинчилиги бор). Бундан ташқари, ҳозир бир киши битта телефонни божсиз олиб кириши мумкин, кўпроқ олиб кирганда эса бож тўлайди. Мана шу фарқ бўлгани учун ҳам муаммолар бор. Мана шу фарқ бўлгани учун ҳам бошқаларнинг паспорт маълумотларига IMEI расмийлаштириш ҳолатлари бор. Агар бу ҳаммага бир хил бўладиган бўлса, бу муаммолар ҳам бўлмайди. Биз ҳозир экспертлар, IMEI ишлаб чиққанлар, иқтисодчилар иштирокида ишчи гуруҳ тузганмиз. Бу — кўпроқ иқтисодий масала. Яъни жисмоний шахс сифатида битта телефон олиб кирсангиз солиқ йўқ, иккита олиб кирсангиз бор. Бу ерда солиқ масаласи ҳам бор», — дея ўз фикрини билдирди Шерзод Шерматов.

Олдинроқ Жаҳон банки иқтисодчиси Винаяк Нагараж Ўзбекистонда UZIMEI мобил қурилмаларини рўйхатдан ўтказиш тизимини «бюрократик, ноқулай ва фуқаролар учун фойдасиз», деб атаб, у «Ўзбекистонни орқага тортаётганини» таъкидлади. Ҳуқуқшунос Хушнудбек Худайбердиев эса давлат органлари ўз вазифасини бажара олмагани учун ушбу тизимни «икки карра телефон солиғи» деб ҳисоблайди. Блогер Шаҳноза Соатова эса тизимнинг «бети қаттиқ» эканлигини айтди. UZIMEI оператори эса танқидларга жавоб беришга ҳаракат қилганини ёзган эдик.

Маълумот учун, ўтган йилнинг ноябрь ойида ҳам АКТ вазири Шерзод Шерматов IMEI кодларини рўйхатдан ўтказиш жараёнини истеъмолчилар учун янада осонлаштириш йўлларини топиш керак. «Бунинг учун барча чораларни кўриш зарур», — деган эди.