«Ижтимоий фикр» жамоатчилик фикрини ўрганиш маркази мутахассислари 2017−2018 йилларга мўлжалланган Коррупцияга қарши курашиш бўйича Давлат дастури ижроси доирасида фуқароларнинг ушбу иллатга муносабатини ўрганишди.
Сўровда иштирок этганларнинг ярмидан кўпи ёки 56,8 фоизи жамиятда коррупция бор, деб ҳисоблайди. Бу ҳақда Қорақалпоғистон, Тошкент, Сирдарё ва Сурхондарё вилоятлари аҳолиси кўпроқ қайд этган. Сўров шуни кўрсатдики, қишлоқ одамларига қараганда шаҳар аҳолиси, шунингдек тадбиркорлар, хорижий ташкилот ва фирмалар ходимлари, нодавлат нотижорат ташкилотлар вакиллари, коллеж, лицей ва ОТМ талабалари жамиятда коррупция мавжудлигини кўпроқ таъкидлаган.
76,3 фоиз респондентларнинг фикрича, мазкур иллат ҳамма жойда эмас, балки жамиятнинг айрим соҳаларида бор. Тадқиқот натижалари соғлиқни сақлаш (37,6 фоиз) ва таълим (31,4 фоиз) соҳаларига коррупция энг кўп кириб борганини кўрсатди.
Ҳар тўртинчи респондент айрим ҳуқуқ-тартибот органлари коррупциялашган, деган фикрни билдирган. Бандлик, ижтимоий таъминот, коммунал хизмат, банк, солиқ ва божхона идоралари, ҳокимликлар ҳамда бошқалар фаолиятида ҳам коррупция учраши билдирилган.
Марказ ходимлари муаммонинг илдизини аниқлашга ҳаракат қилишди. Респондентларнинг 64,4 фоизи коррупцияни ҳуқуқий, 51 фоизи иқтисодий, 46,3 фоизи ижтимоий, 45,8 фоизи ахлоқий муаммо сифатида билади.
Сўровда иштирок этганларнинг фикрича, фуқаролик жамияти кенг миқёсда ривожланмаганлиги, жамоатчилик назорати яхши йўлга қўйилмаганлиги, ҳуқуқий маданиятнинг етарли даражада эмаслиги каби муаммолар коррупциянинг турли идоралар фаолиятида кенг тарқалишига сабаб бўлаяпти. Мансабдор шахслар ваколат доирасининг кенглиги, уларнинг фуқаролар фаровонлиги билан боғлиқ қарорларни қабул қилишга таъсир этиш имконияти ҳам коррупциянинг пайдо бўлиши эҳтимолини оширади.
Тадқиқот давомида фуқароларнинг мансабдор шахсларни ўз мавқеидан шахсий манфаати учун фойдаланишга ундайдиган ва коррупция ҳуқуқбузарлигини амалга ошириш сабабларига нисбатан фикри аён бўлди. Респондентлар фикрига кўра, ўз моддий аҳволини яхшилаб олиш ҳамда бойиш истаги мансабдор шахсларни коррупцияга ундайди. Айни пайтда шахсий муаммоларини ҳал қилиш эвазига фуқароларнинг ўзлари берадиган моддий мукофот ёки бошқа кўринишдаги ҳадялар ҳам коррупцияга йўл очади.
Жамоатчилик фикри таҳлиллари шуни кўрсатмоқдаки, охирги йилда Ўзбекистонда коррупцияга қарши курашишда ижобий тенденция кузатилаяпти, деб ҳисоблайдиган фуқаролар сони 9,3 фоиз ортган. Кўпчилик буни давлат органлари фаолияти очиқлиги ва шаффофлигини таъминлаётган Ўзбекистон Президентининг Халқ қабулхоналари институти жорий қилиниши билан боғламоқда.
Респондентларнинг мутлақ кўпчилиги, яъни 91,8 фоизи коррупция билан боғлиқ ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш, шунингдек, коррупцияга йўл очувчи шарт-шароитлар ҳамда сабабларни бартараф этишга қаратилган саъй-ҳаракатларни юқори баҳолайди.
Респондентларнинг 65,8 фоизи коррупционерларнинг катта қисми қилган жиноятлари учун, албатта, жазосини олишига ишончи комил эканлигини билдирган.
Тадқиқот давомида коррупцияга қарши курашишнинг самарадорлик Индекси белгилаб олинди. Ушбу кўрсаткич бирмунча юқори — 0,65.
Фуқароларнинг фикрича, жиноий жавобгарлик ва жазо муқаррарлиги, фуқароларнинг ҳуқуқий билимини юксалтириш ҳамда ушбу соҳадаги чора-тадбирларни оммавий ахборот воситаларида кенг ёритиб бориш коррупцияга қарши курашишда энг самарали чора ҳисобланади. Кўпчилик иқтисодий таъсир чораларини қўллаш, фуқароларнинг ҳуқуқий билимини ошириш, мансабдор шахслар хоналарига, ўқув аудиторияларига ва бошқа жойларга кузатув камераларини ўрнатиш зарурлигини ҳам айтишган.
41,3 фоиз ўзбекистонликлар давлат, ҳуқуқ-тартибот, бошқарув ва назорат органлари коррупциянинг олдини олиш ҳамда унга қарши курашишда жамият ва унинг фуқаролик институтлари билан яқин ҳамкорликда, ушбу институтларнинг фаол ва бевосита қўллаб-қувватлаши билангина юқори самарага эришиши мумкин, деб ҳисоблайди. Сўров иштирокчиларининг ярмидан кўпи фикрича, давлат билан жамият ўртасидаги ҳамкорлик юқори даражада. Қолган қисми эса ўртача ёки паст, деб баҳолаган.
«Оилангиз аъзолари ёки яқинларингиз ҳаётида коррупция билан боғлиқ ҳодиса содир бўлганми?» Ушбу саволга респондентларнинг аксарияти салбий жавоб беришди. Аммо суиистеъмолликларга дуч келганлар ҳам кам эмас. Ушбу муаммога йўлиққан респондентлар орасида қишлоқ аҳолисига қараганда шаҳарликлар сони бир оз кўпчиликни ташкил этди. Респондентларнинг кўпчилиги яқинларидан мансабдор шахслар пора талаб қилгани билан боғлиқ ҳодисалардан хабардор эканини айтишган. Уларнинг 8,4 фоизи қариндошлари ёки танишлари ўзлари пора таклиф этганини таъкидлашса, 6,8 фоизи уларнинг яқинларига пора таклиф қилинганини билдиришган. Респондентларнинг 3,4 фоизи эса уларнинг қариндоши ёки дўсти пора олиш билан шуғулланганини тан олган.
Айрим респондентлар буни жамиятда «умумқабул қилинган тартиблар» билан боғлаган, яъни «У шунчаки ҳамма қилган ишни қилди, ажралиб қолишни истамади», «Бу миннатдорчиликнинг умумқабул қилинган шакли» қабилида иш тутишади. Фуқаролар фикрича, уларнинг яқини ҳуқуқий билими саёзлиги, ҳақ-ҳуқуқларини яхши билмаслиги сабабли пора беришга рози бўлган.
Сўров натижалари кўрсатишича, респондентларнинг мутлақ кўпчилиги мамлакат ҳаётининг ҳамма соҳасида коррупция, тамагирлик ва порахўрликка йўл қўйиб бўлмайди, деган фикрни билдирмоқда. Шу билан бирга, сўров натижаларига кўра, жамиятда порахўрликка нисбатан икки томонлама ахлоқий муносабат ҳам мавжуд: бундай ҳолатни оғизда қоралаш баробарида, кўпчилик фуқаролар амалда ўз муаммоларини ҳал этиш учун пора берадилар.
Сўров натижаларига қараганда, тадбиркорлар, фермерлар, якка тартибда меҳнат фаолиятини олиб бораётган фуқаролар тамагирликка энг кўп дуч келишган. Сўнгги пайтларда бундай ноқонуний хатти-ҳаракатлардан воз кечиб, ўз муаммоларини қонуний йўл билан ҳал этишни маъқул кўраётган фуқаролар сони тобора ортиб бормоқда. Бу Халқ қабулхоналари, Ягона интерактив давлат хизматлари портали воситасида халқ билан тўғридан-тўғри мулоқот ўрнатиш механизми жорий қилинишининг қанчалик самарадор эканлигини кўрсатмоқда.
Марказда «Газета.uz"нинг сўровда қатнашганлар сони ва ўтказиш муддатлар тўғрисидаги саволга жавоб қайтара олишмади.
