Газ қуйиш шохобчаларида энг юқори нархга чеклов киритилиши тақчилликка олиб келмаслиги керак, дея маълум қилди Ўзбекистон энергетика вазири Жўрабек Мирзамахмудов «Газета.uz»га берган интервюсида.
Ҳукумат 15 сентябрдаги қарори билан газ тарифлари оширилгандан сўнг автомобилларга газ тўлдириш компрессор шахобчаларида (АГТКШ) нархларнинг кескин ошишини чеклаш чораларини тасдиқлади.
Ҳужжатда бош вазир ўринбосари Жамшид Қўчқоров, Бош прокуратура, ДХХ, Коррупцияга қарши курашиш агентлиги, Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси, Солиқ қўмитаси ҳамда Ўзнефтгазинспекцияга АГТКШларда газни ҳисобга олиш ускуналари тўлиқ автоматлаштирилган назорат тизимига уланиши ҳамда маълумотлар онлай режимда акс этиб туриши учун қатъий назорат ўрнатиш топширилди.
Шунингдек, улар ноқонуний уланишлар, ёқилғи-энергетика ресурсларини ўғирлаш ва ноқонуний истеъмол қилишнинг бошқа ҳолатларини, уларнинг юзага келишига сабаб бўлаётган сабаб ва шарт-шароитларни аниқлаш, бартараф этиш ва олдини олиш бўйича назорат чора-тадбирларини кучайтиришлари керак бўлади.
Янада аниқроғи, кейинги олти ой давомида газ қуйиш шохобчаларида табиий газнинг максимал чакана нархи бир кубометр учун 3250 сўмдан ошмаслигини таъминлаш бўйича қатъий чоралар кўрилди.
Тизимга ҳисобга олиш ускуналари уланмаган ва маълумотларни онлайн тарзда узатмаётган, чегараланган чакана нархларни асоссиз оширган, ёқилғи-энергетика ресурсларини ноқонуний истеъмол қилган ёқилғи қуйиш шохобчалари газ олмайди.
Энергетика вазирининг айтишича, 3250 сўмлик чекланган нарх Иқтисодиёт ва молия вазирлиги ҳамда Солиқ қўмитаси биргаликда нархлар таҳлили асосида белгиланган.
Бу қай даражада бозор чораси деган саволга жавоб берар экан, Жўрабек Мирзамахмудов «бу барча газ қуйиш шохобчаларига ўз инвестициялари даромадини таъминлаш имконини берадиган даража», дея таъкидлади.
«Иккинчидан, улар аслида ўз инвестицияларини қайтариб олишган. Чунки мен тартибга солувчи сифатида шуни айтишим мумкинки, кейинги бир-икки йил ичида деярли бирорта ҳам янги ёқилғи қуйиш шохобчаси қурилмаган ёки ишга туширилмаган. Яъни, барчаси [АГТКШ] аввал қурилган ёқилғи қуйиш шохобчалари бўлиб, улар фойдасини чиқарган ва [инвестицияларини] қайтарган. Шунинг учун улар тегишли рентабеллик таъминланмайди, дейишса, биз бунга қўшилмаймиз. Буни таҳлил қилишимиз, барчага рақамларни аниқ кўрсатишимиз, қисмларга ажратишимиз, исботлашимиз мумкин», — деди у.
Вазирнинг сўзларига кўра, тавсия этилган нархларда ёқилғи қуйиш шохобчаларининг рентабеллик даражаси камида 10 фоизни ташкил қилади. Нарх чекловлари истеъмолчиларга — аҳолига ва транспортдан фойдаланадиган ҳар бир кишига нисбатан «ижтимоий адолат» учун жорий этилган.
«Бу бошқа нархларга таъсир қилмаслиги учун, сунъий ўсиш бўлмаслиги учун. Биласизми, аҳолининг бирламчи эҳтиёжлари бўйича, инсоф билан ишлашлари учун деган бўлардим. Менимча, камида 10% рентабеллик буларнинг барчасига имкон беради. Савол туғилади — нега энди кичик [капитал] инвестициялар билан рентабелликка эга, авваллари бундан ҳам юқори бўлган — 10% дан 20% гача, ҳатто 30−40% олишаркан? Нима учун улар бундай рентабеллик билан ишлашлари керак, бошқалар — дейлик такси ҳайдовчилари — нима учун ўз харажатларини оширишлари керак экан?» — деган саволни ўртага ташлади у.
Энергетика вазирлиги раҳбари, шунингдек, тоғ-кон ва қайта ишлаш корхоналари, энергия ресурсларини ташувчи компаниялар зарар ёки минимал рентабеллик билан ишлаётганини таъкидлади. «Улар минимал рентабеллик билан ишлайди ва шунчаки ушбу ресурсни сотадиганлар. Ҳа, улар тадбиркор, тушунамиз, лекин виждон бўлиши керак», — деди вазир.
Жўрабек Мирзамахмудов нима учун газ қуйиш шохобчаларида газ тақчиллиги бўлишини кутмаслигини тушунтирди.
«Агар кимдир буни сунъий равишда қилса, биз шунга яраша муносабат билдирамиз. Бизда лицензия шартномаси бор, улар маълум бир тартиб, режимга риоя қилишлари керак. Агар улар ёпилса, бу уларнинг зарарига бўлади. Бу уларнинг фойда келтирмаслигини англатади. Биз кафолатланган ҳажмларни берамиз, улар эса уларнинг рентабеллигини таъминлайди», — деди у.
Ёқилғи қуйиш шохобчаларида нархлар қандай аниқланади?
Вазирнинг таъкидлашича, газ қуйиш шохобчаларида нархларни белгилашда акциз, ер, мулк солиғи, ҚҚС, даромад солиғи, сув, амортизация, эксплуатация, ходимларнинг иш ҳақи, ягона ижтимоий тўлов, электр энергияси, мойлар, банк харажатлари ва бошқалар ҳисобга олинади.
Унинг сўзларига кўра, газ қуйиш шохобчаларининг соф фойдаси 2800 сўмдан сотилаётган 1 кубометр газдан 200−221 сўмни ташкил этмоқда.
Ўзбекистондаги газ қуйиш шохобчалари таъсисчиларидан бири исмини ошкор қилмаслик шарти билан «Газета.uz»га маълум қилишича, давлат уларни 1 фоизлик рентабеллик билан ишлашга мажбур қилиши мумкин. Унинг таъкидлашича, ушбу соҳада йирик газ ўғрилиги содир бўлмоқда — асосан «давлат амалдорларига яқин бўлган ёқилғи қуйиш шохобчаларида ўғриланади».
«Ҳозир бизда онлайн бухгалтерия тизими мавжуд, лекин улар ҳисоблагични ёқмайди. Уларни боғлашга ҳаракат қилсин-чи», — деди у.
Газ нархини шакллантириш бўйича ҳисоб-китоблар (ҚҚСсиз)
Тадбиркор ҳозирда газ қуйиш шохобчасида газни 3000 сўмдан сотаётгани ва етказиб бериш ҳажми ойига 250 минг кубометр бўлса, ҳар бир кубометридан 411 сўм фойда кўраётганини таъкидлади. 1 октябрдан газ (1000 сўмдан 1500 сўмга) ва электр энергияси (450 сўмдан 900 сўмга) оширилгач, фойда 50−100 сўмгача тушишини кутмоқда. «Бундай нархлар билан ишлаш имконсиз бўлиши мумкин», деди у.
АГТКШ раҳбарининг фикрича, газ қуйиш шохобчалари бензин сотишга ўтишлари фойдали бўлади, бу ерда рентабеллик бир литр учун ўртача 300 сўмни ташкил этади, бироқ узбу ҳолатда давлат бензин импорти учун кўпроқ хорижий валюта сарфлайди.
«Газ ва бензинни импорт қилиш учун қанча валюта сарфланаётганини ҳисоблаб чиқишсин. Ҳозир бензин газдан 2−3 баробар қиммат. Валюта ҳам импорт газини сотиб олганидан 3 баробар кўп сарфланади. Газ қуйиш шохобчаларида ёқилғи қуйиш шохобчаларига қараганда кўпроқ одам ишлайди. Газ қуйиш шохобчалари кўпроқ солиқ тўлайди», — дейди тадбиркор.
Аввалроқ энергетика вазири баъзи газ қуйиш шохобчаларининг имтиёзли нархлари ҳақидаги саволга жавоб берар экан, давлат етказиб берувчилар газ қуйиш шохобчаларига газни ягона нархда сотаётганини айтган эди.
