PIRLS тадқиқотларида илк бор иштирок этган Ўзбекистон 57 мамлакат орасида 49-ўринни эгаллади

Таълим ютуқларини баҳолаш халқаро ассоциацияси (IEA — International Association for the Evaluation of Educational Achievement) 4-синф ўқувчиларининг ўқиш саводхонлигини баҳолайдиган PIRLS тадқиқотлари натижаларини эълон қилди. Халқаро миқёсда бешинчи марта ўтказилаётган мазкур халқаро дастурда Ўзбекистон ҳам илк бор иштирок этди.

Тадқиқот 2021 йилда ўтказилган бўлиб, унда Ўзбекистон PIRLS дастури учун қабул қилинган ўртача баллдан (500) сезиларли паст (437 балл) натижа қайд қилган ва 57 мамлакат орасида 49-ўринни эгаллаган.

Тадқиқотда қатнашган айрим давлатларнинг ўринлари ва ўртача баллари:

Тадқиқот муаллифларни натижаларни ўқиш кўникмалари даражалари бўйича 4 гуруҳга (паст даража — 400 балл, ўртача — 475 балл, юқори — 550 балл ва ривожланган — 625) бўлишганда, Ўзбекистонлик ўқувчиларнинг 70%и қуйи ва 34%и ўртача натижаларни қайд этишган, ўқувчиларнинг 7%и юқори натижаларга эриша олган, ривожланган даражасига эришган ўқувчилар эса йўқ.

Солиштириш учун: Сингапурда «ривожланган» даражасига етган ўқувчилар улуши 35%ни ташкил қилган. Собиқ пост-совет давлатларидан Россияда «юқори» даражага етган ўқувчилар улуши 63%ни, Литвада 54%ни, Латвияда — 40%, Грузияда — 25%, Қозоғистонда — 28% ва Озарбайжонда 11%ни ташкил қилган. Халқаро миқёсда эса ўқувчиларнинг 36% юқори ва 75%и ўртача натижаларга эриша олган.

Изоҳ: юқори даражага эришган ўқувчуилар қуйи даражага ҳам эришган ҳисобланади, шунинг учун бу категорияда давлатдаги ҳар бир категорияга эришган ўқувчилар фоизи қўшилганда йиғинди 100%дан кўп чиқади. Мисол учун, Сингапурда «ривожланган» даражасига эришган ўқувчилар 35%ни, юқори — 71%, ўртача — 90% ва қуйи — 97%ни ташкил қилади.

Ўқиш кўникмалари бўйича юқори даражага (550 балл) эришган ўқувчилар улуши.

Тадқиқотда қатнашган ўқувчилар орасида қиз болалар ўғил болаларга нисбатан юқорироқ натижаларни қайд этишган: қизлар ва ўғил болалар натижалари орасидаги ўртача фарқ 16 баллни ташкил қилади. Ўзбекистонда эса бу фарқ 24 баллни ташкил қилган (ўғил болаларнинг ўртача балли — 425, қизларники — 449 балл). Ўғил болалар ва қизларнинг ўқиш саводхонлиги кўрсаткичлари орасидаги энг кичик фарқ Испания (2 балл), Чехия ва Исроилда (4 баллдан) кузатилган бўлса, энг катта фарқ Уммон, Иордания (36 баллдан), Баҳрайн (49 балл) ва Жанубий Африкада (57 балл) қайд этилган.

Матн турлари (ахборот матни ва бадиий матн) бўйича солиштирилганда Ўзбекистонлик ўқувчилар бадиий матнни ахборот матнига қараганда нисбатан яхшироқ тушунишлари қайд этилган: бадиий матнни тушуниш бўйича ўртача балл 438 ни ташкил қилган бўлса, ахборот матни учун бу кўрсаткич 434 га тенг бўлган.

Ўқиш кўникмалари бўйича солиштирилганда, Ўзбекистонлик ўқувчилар очиқ айтилган маълумотни топиш ва талқин қилиш кўникмалари бўйича юқорироқ натижа (441 балл) қайд этишган. Нисбатан юқорироқ даражадаги кўникма ҳисобланувчи талқин қилиш, интеграция (маълумотларни бирлаштириш) ва баҳо бериш кўникмалари бўйича эса сезиларли паст натижа (430 балл) қайд қилинган. Умуман олганда, жами 15 давлат, шу жумладан, АҚШ, Шимолий Ирландия, Австралия, Грузия, Ирландия, Латвия ўқувчилари юқори даражадаги ўқиш кўникмалари бўйича баландроқ натижаларни қайд қилишган.

Тадқиқот ўқувчиларнинг ижтимоий-иқтисодий келиб чиқиши уларнинг ўқиш натижаларига таъсир қилишини кўрсатган. Ўзбекистонда ҳам юқори, ўртача ва қуйи ижтимоий-иқтисодий статусга эга оилалар фарзандларининг натижалари ўртасида сезирларли фарқ кузатилган. Шунингдек, бойроқ оилаларнинг фарзандлари улуши кўпроқ бўлган мактабларда ўқувчилар нисбатан юқорироқ натижалар қайд этиши аниқланган.

Оиланинг ижтимоий-иқтисодий келиб чиқишининг ўқувчининг ўқиш натижаларига таъсири: турли ижтимоий-иқтисодий статусга эга оилалар фарзандлари натижаларининг Ўзбекистон бўйича ўртача балл билан солиштирилиши.

Тадқиқот натижаларига кўра, ота-оналарнинг китоб ўқишга бўлган муносабати ҳам ўқувчиларнинг натижаларига таъсир кўрсатади. Ўзбекистонда «китоб ўқишни жуда ёқтирадиган» ота-оналарнинг фарзандлари ўртача 449 балл, «китоб ўқиб турадиган»ларнинг фарзандлари 431 балл ва «китоб ўқишни ёқтирмайдиган»ларнинг фарзандлари 401 балл натижа кўрсатишган.

Тадқиқотда, шунингдек, мактабга чиқишдан олдин оддий ўқиш кўникмаларига эга бўлган ўқувчилар 4-синф охирига келиб мактабга чиқишдан олдин ўқиш ёки ёзишни билмаган ўқувчиларга нисбатан юқорироқ натижалар кўрсатиши қайд этилган. Масалан, Ўзбекистонда мактабдан олдин яхши ўқий олган ўқувчилар билан мактабгача ўқишни билмаган ўқувчилар натижалари ўртасидаги фарқ 36 баллни ташкил қилган.

Шунингдек, тадқиқотда мактабдаги ресурслар, тартиб-интизом ва хавфсизлик ҳам ўқувчиларнинг натижаларига таъсир қилиши аниқланган. Тадқиқотда қатнашган Ўзбекистонлик ўқувчиларнинг 49%и у ёки бу даражада ресурслар етишмаслиги мавжуд мактабларда, 35%и тартиб-интизом билан ўртача ёки жиддий муаммолар бор мактабларда ўқиши қайд этилган.

Тадқиқотчиларнинг қайд этишича, COVID-19 пандемияси тадқиқот натижаларига таъсир қилган, бироқ олдинги тадқиқотларда (2016 йил ва ундан олдин) ҳам қатнашган давлатларнинг 2021 йилги ва олдинги натижаларини солиштирганда айнан пандемия бу натижаларга қанчалик таъсир қилганлигини айтиш қийин, чунки давлатларнинг пандемия га қарши туриш бўйича кўрган чоралари ҳар хил бўлган. Тадқиқотда қатнашган аксар давлатларда 2021 йил натижалари 2016 йил натижаларига қараганда пастроқ бўлган, бироқ Кипр, Миср, Франция, Гонконг, Уммон, Сингапур ва Туркия 2021 йилда 2016 йилга нисбатан юқорироқ натижа қайд этишган, Шимолий Македонияда эса натижалар ўзгаришсиз қолган. Ўзбекистон бу тадқиқотда 2021 йилдан олдин қатнашмаган.

Маълумот учун: Ўзбекистондан тадқиқотда 2016 йилда 1-синфга борган ўқувчилар қатнашган. Бундан олдин UNICEF ўтказган тадқиқот 4-синф ўқувчиларининг ярмидан кўпроғи ўқиган матнини тушунмаслигини кўрсатганди.