Жорий йилнинг ўтган 9 ойи давомида 12,6 млрд долларлик пул ўтказмалари кириб келган бўлиб, ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 2,2 баробарга ортиқ бўлди. Ушбу даврда банкларнинг аҳолидан валюта хариди ва аҳолига валюта сотуви ўртасидаги ижобий тафовут 2,5 млрд долларга тенг бўлди. Бунда, аҳолининг валюта сотуви 9,0 млрд долларни ва аҳолининг валюта хариди 6,5 млрд долларни ташкил қилди.

Трансчегаравий пул ўтказмалари 2021−2022 йилларда. Манба: Марказий банк.

Шунингдек, регулятор раҳбари айрим банклар томонидан валюта оқими кўп эканига қарамасдан кунига 1000 ёки 5000 доллар миқдорида чеклов белгилаб қўйилгани ҳақидаги хабарларга ҳам изоҳ берди.

Мамаризо Нурмуратовнинг таъкидлашича, бошқа давлатдан пул ўтказмасини амалга оширишда Ўзбекистонда нақдсиз валюта (рубль) олинади. Унинг эслатишича,пандемиягача ва пандемия даврида ҳам банклар нақд валютани асосан Россия банкларидан олиб келишган. 2021 йилда улар 2 миллиард долларлик валюта импорт қилган бўлса, Марказий банк 100 миллион долларни импорт қилган. Бу аҳолининг валюта операциялари учун етарли эди.

Бироқ, 2022 йилнинг февраль ойида жорий этилган Ғарбнинг Россияга қарши санкциялари туфайли Россия банклари доллар ва евро олишни тўхтатганлиги сабабли импорт қилиш имконияти чекланган. Бунда Ўзбекистон банклари бошқа Европа банкларидан валюта олиб келди.

«Шу ўринда биз Марказий банк функцияларига кирмайдиган иш қилдик. Америка Федераль банкидан валюта олиб келиб мамлакатдаги тижорат банкларига тарқатдик», — дея таъкидлади регулятор раҳбари.

Март ойидан Марказий банк нақд хорижий валютани олиб кириш ва тижорат банкларига тақдим этишни бошлади. Илгари чет эл валютаси асосан Россия банкларидан олиб келинган, бироқ ҳозирда бу имконият чекланган ва Европа банклари «нақд пул»ни «бироз хавотир ва эҳтиёткорлик билан» бермоқда, деган эди МБ раҳбари.

Рақамларга қарайдиган бўлсак 12,2 млрд доллар пул ўтказмаси келган бўлса, биз 6,5 млрд валюта сотдик аҳолига. Энди тасаввур қилинг қанча нақд валюта керак. 2021 йилда олиб келингани қанча эди ва мана бу икки йўналиш бўйича эҳтиёж қанча. Ўша шароитда биз қарийб 7 млрд доллар нақд олиб келиб тижорат банкларига тарқатдик.

Регулятор раҳбарининг қўшимча қилишича, авваллари Ўзбекистон Россиядан валютани эркин ва ҳеч қандай шартларсиз олиш имконига эга бўлган, бироқ АҚШ Федерал резерв тизимида жиноий даромадларни легаллаштиришга қарши кураш бўйича молиявий чора-тадбирлар гуруҳи (FATF) томонидан қўйилган асосий талаблар мавжуд.

«Яъни бу жиноий фаолиятдан олинган даромад ёки терроризмни молиялаштиришга хизмат қилувчи ҳолатларни инкор этиш одатда, пул ўтказмалари бу нотовар характердаги валюта операциялари, банк хизматларига кириб бу одатда 1 000 долларгача бўлади. Аввалги учрашувларда батафсил бу пул ўтказмалари ҳажми нимага кескин ошиб кетганлигини 4 та омил билан изоҳлаб ўтган эдим. Бугунги кунга қарайдиган бўлсак 2,2 баробар фақат пул ўтказмаларининг ошганлигини биз пул олиб келишда ишонтиришимиз керак, яъни бу пул ҳақиқий меҳнат муҳожирларининг пули эканлигига ишонтиришимиз керак», — дея таъкидлади у.

Мамаризо Нурмуратов 2021 йилгача ўртача 1 000 доллар бўлган пул ўтказмалари пул ўтказмаларининг 62−64%ни ташкил қилгани, бугунги кунда 10 минг доллар ва ундан юқорилари 60% ташкил қилаётганини таъкидлади.

«Бир ойнинг ўзида айрим шахслар 20−30 марталаб 10 минг доллардан валюта олмоқда, бу эса товар характерига эга бўлмаган операциялар ҳисобланади. Илгари Россияга экспорт қилиб, ўз маҳсулотлари учун зарур бўлган пул маблағларини банклар орқали ўтказган кичик экспортёрлар бугун нақд рублга экспорт қилиб, бизга рубль юбориб, бу ердан валюта кўринишида олишмоқда. Аммо FATF қоидалари бор. Бу ерда хўжалик юритувчи субъектнинг экспорт даромади валютага айлантирилади ва бу жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришга хизмат қилиши мумкин бўлган хавфлардан бири ҳисобланади. Шунинг учун ҳозир биз талаб қўйганмиз, талаб шундан иборатки экспортёрнинг пул ўтказмаси билан боғлиқ бўлган ўтказмаси экспорт билан боғлиқ бўладиган бўлса унинг пулини валюта ҳисоб рақамига ўтказишни таклиф беряпмиз», — дея тушунтириш берди МБ раиси.

Марказий банк раиси агар тушум ҳақиқатан ҳам экспортга тегишли бўлса, экспорт қилувчилар ўзларининг валюта ҳисоб рақамларига ўтказмаларни олишлари шартлигини айтди.

«Иккинчидан, 5000 доллардан ортиқ пул ўтказмалари учун банклар [маблағларнинг] келиб чиқиш манбаларини талаб қилишга мажбур», — дея қўшимча қилди у.

Мамаризо Нурмуратов ҳам Россия фуқаролари рублдаги даромадларини Ўзбекистон орқали долларга айлантираётганини тасдиқлади.

Регулятор раҳбари Ўзбекистонда доллар чоп этилмаслиги, жорий этилган талаблар маҳаллий банкларнинг ташаббуси эмас, балки Нью-Йорк ФРБ тузилмалари томонидан ўрнатилган мувофиқлик назоратига риоя қилиш эканини таъкидлади.

«Нью-Йорк ФРБнинг комплаенс-назорат тузилмаси Ўзбекистонга икки марта ташриф буюрди ва маҳаллий банклар томонидан ушбу талабларга риоя этилишини текширди. Агар уларда шубҳа бўлса, эртага қандайдир банкларга нисбатан нақд валютани чиқаришга чекловлар жорий этилиши мумкин», — деди у.

Унинг сўзларига кўра, банкларнинг ўзлари ФРБ тузилмаси билан шартномалар тузишга киришдилар, шу муносабат билан нақд валюта билан боғлиқ вазият барқарорлашди.