21 майга ўтар кечаси Самарқанд ИИБ Патрул-пост хизмати ходимлари бир неча сайёҳни, жумладан, Қозоғистондан келган фуқарони тўхтатиб, уларнинг ёнида ҳужжатлари бўлишига қарамасдан электрошокерларни қўллаган ҳолда мажбуран милиция бўлимига шахсни тасдиқлаш учун олиб кетишди.
Воқеа тасвирланган видео, қолаверса, электрошокердан олинган жароҳатлар акс этган суратлар «Чёрный список Ташкента» Instagram-каналида эълон қилинди.
Жабрланувчининг аризаси
Жабрланган фуқаролардан бирининг (тахминан аёл киши) аризасида, тахминан соат 3:30 лар атрофида турмуш ўртоғи ва дўстлари билан «Тож Маҳал» ресторани яқинида меҳмонхонага етиб олиш учун такси кутаётганида икки нафар ички ишлар ходими келиб, шахсни тасдиқловчи ҳужжат тақдим этишни сўрагани қайд этилган.
«Паспорт ва ҳайдовчилик гувоҳномаларини тақдим этганимиздан сўнг, бизни бўлимга боришимизни талаб қилишди. Сабабини тушунтиришни сўраганимизда эса ходимлар ШҲТ саммити олдидан қўйилган режани бажариш зарурлигини айтишди. Биз ҳужжатларни тақдим этдик, жамоат тартибини бузмадик, қонунга зид ҳаракатлар қилмадик ва мазкур сабаб ҳуқуқий асосга эга бўлмаганлиги сабабли биз бўлимга боришдан бош тортдик», — дейилади унда.
Шундан сўнг, ходимлар туристларга комендантлик соати қоидаларини бузаётганини рўкач қилишган. «Тегишли қарорни асос қилиб кўрсатишларини сўраганимизда эса рад жавобини олдик. Шундан сўнг воқеани телефонга суратга олишга қарордик қилдик. Шундан сўнг қўпол равишда суратга олишни тўхтатишни талаб қилишди, ундан кейин телефонларни олиб қўйишга уринишди. Шундан кейингина милиция ходимлари ёрдам чақиришди», — дейди шикоятчи.
Иккинчи патруль машинаси етиб келгач эса куч ишлатиш ва автомобилга ўтирғизишга ҳаракат бошланган, бунга қаршилик кўрсатилганда эса электрошокердан фойдаланишга ўтилган. Жами уч киши — қозоғистонлик бир нафар ва ўзбекистонлик икки нафар фуқаронинг қўл, оёқ, елка ва танасининг орқа қисмларига электрошокер билан зарба берилгани айтилмоқда.
«Турмуш ўртоғим ва дўстларимнинг олдини олишга уринганимда мени қаттиқ итариб юборишди. Куч ишлатиш йўли билан икки кишини машинага тиқишга эришишди. Шундан сўнг, мен ва турмуш ўртоғим ҳам бўлимга боришга мажбур бўлдик», — дейилади аризада.
Воқеалар ривожи давомида сайёҳлар ички ишлар бўлимига олиб борилган ва ҳужжатлари, шахсий буюмлари олиб қўйилган. «Ўзини масъул деб таништирган ходимлардан бири бизни видеоларни ўчиришга ва ишни мураккаблаштирмасликка кўндирди», — деб ёзади фуқаро. Бўлимда ходимлар паспортларни қайта ва қайта текширишгач, 2 соат ушлаб туриб, кейин кетишга рухсат беришган.
Фуқароларнинг туман ИИБ бошлиғини чақириш ҳақидаги талаби рад этилган, шифохонада эса жароҳатларни қайд этишни исташмаган. Шундан сўнг улар, Самарқанд прокуратурасига боришган ва у ерда суд тиббий экспертизасини ўтказишга йўлланмани олишган. Суд тиббий экспертизаси жароҳатларни қайд этиб, «уларни тасдиқловчи бирор ҳужжатни тақдим этмаган, буни эса прокуратурага ўзлари етказиб бериш» билан асослашган.
Кейин сайёҳларнинг ўзлари жароҳатларни суратга олишганини айтиб, мазкур воқеа юзасидан тергов ўтказишни сўраган.
Видеодан нимани кўриш мумкин?
Видео тасвирларда ички ишлар ходими туристга машинани кўрсатиш «ўтир» деган. Аёл киши эса уларни паспортлари борлигини айтган. Ходим эса: «Ҳай, ўтир» деб гапида давом этган.
«Ҳаммаси жойида-ку. Келинг хотиржам таксини кутамиз ва кетамиз», — дея ходимларга гапирган фуқаролардан бири. Улар ID-картаси, ҳайдовчилик гувоҳномаси ва бошқа ҳужжатларни кўрсатиб, уларни тинч қўйишни сўрашган ва «муаммо нимада» деб сўрашган.
«Сиз муаммосиз, — деб ўзбек тилида жавоб берган ходимлардан бири. — Самарқанд шаҳрида „Хавфсиз тун“ тадбири. Соат 23:00 дан кейин юриш мумкин эмас».
«Ҳозир соат неччи», — деб сўраган ходим кеч бўлиб кетганига ишора қилиб.
Фуқаролар Tourist police`ни чақиришни сўраган. Бундан ташқари, видеода Ходимлар эса ички ишлар идорасига олиб боришини уқтиришган. «Ўтир машинага, Tourist police`ни ўша ёққа (бўлимга — таҳр.) чақираман», — деган ходимлардан бири.
Туристлар аввалига ўзини босиқ ҳолда тутишган ва кетишга рухсат беришларини сўрашган, уларнинг овозларидан ҳар бир гапида «ака» (брат) деб гапирганини эшитиш мумкин.
Ходимларнинг бири: «муаммо йўқ, шунчаки менда режа бор, ака», — дегани эшитилган.
Ўртада юзага келган можаро оқибатида ички ишлар ходимлари электрошокер қўллаган ва мажбуран хизмат автомобилига олиб боришган. Фуқаролар эса ҳеч қандай ҳуқуқбузарлик қилмаганини иддао қилиб, ходимларга қаршилик кўрсатган. Видеодан яна бир нарсани англаш мумкинки, ички ишлар ходимлар фақат ўзбек тилида, туристлар эса рус тилида ўзининг ҳақлигини исботлашга уринган.
«Ваколатини суиистеъмол қилган»
ИИВ матбуот котиби Шохруҳ Ғиёсов мазкур воқеа 20 майдан 21 май кунига ўтар кечаси Самарқанд шаҳрида содир бўлганини маълум қилди.
«Тунги хизматга жалб этилган Самарқанд шаҳар ИИБ Патруль-пост хизмати ходимлари, Мирзо Улуғбек кўчасида қўшни мамлакатдан республикага меҳмонга келган сайёҳларни шахсини текшириш жараёнида қўпол муносабатда бўлиб, хизмат вазифасини ва махсус-техник воситаларни қўллаш ваколатини суиистеъмол қилган», — деди у.
Ҳозирда мазкур ҳолат юзасидан ИИВ Шахсий хавфсизлик хизмати томонидан прокуратура органлари билан ҳамкорликда хизмат текшируви ўтказилаётгани қўшимча қилинган.
«Текширув якунига кўра, қонунчиликка зид ҳаракат қилган барча ходимларнинг ҳамда фаолиятга масъул раҳбарларининг хизматдан бўшатилиши ва жавобгарлик масаласи кўриб чиқилади», — деди Шохруҳ Ғиёсов.
Нимадир қилиш керак
«Янги Ўзбекистон»да милиция ходимларининг фуқароларга куч ишлатиши ва қўполлик қилиши, ходимлар томонидан инсон ҳуқуқлари бузилиши, ҳибсга олинганларга нисбатан зўравонлик ҳолатлари тобора кўпроқ учрашда давом этмоқда. Мисол учун аввалроқ, Самарқанд ва Наманган вилоятларида ички ишлар ходимлари фуқароларни қасддан айбдор қилишга урингани, бунинг исботи эса видео лавҳаларда акс этгани ҳақида ёзган эдик.
Расмийларнинг ишонтиришларига қарамасдан, милиция ходимлари суҳбатларида ва интернетдаги можароли вазиятлар тасвирларида ўзини оқлашда ҳибсга олиш ва жарималар режалари мавжудлиги ҳақида гапиришмоқда. Кўпгина ҳодисалар фақат Интернетда тарқалгачгина маълум бўлаяпти.
Сўнгги йиллардаги ислоҳотларга ва ушбу соҳада шаффофликни оширишга уринишларга қарамай, ИИБ ходимлари (кўп сонли виждонли ходимлар бўлишига қарамасдан) аҳоли томонидан ўзининг ҳуқуқлари ва эркинликлари ҳимоячиси сифатида қабул қилинмаяпти. ИИБларда телефонлардан фойдаланишга, милиция ходимлари ҳаракатларини суратга олишга бўлган тақиқ ва уни қонунни рўкач қилган ҳолда чеклашга уринишлар вазиятни яхшилашга эмас, балки уни янада салбийлаштиришга ҳисса қўшмоқда.
Муаммони ҳал қилиш учун уни очиқ тан олиш керак. Ўзбекистонда барчаси аслида ҳам «инсон шаъни ва қадр-қиммати» йўлида қилинаяптими ва ислоҳотлар тўғри йўлдан кетаяптими деган саволни бериш вақти келди.
