Германия ҳукумати 16 ноябрь куни «Шимолий оқим 2» (NS2, Россия) қувурини сертификатлаш ва ишга тушириш жараёнини тўхтатиб қўйганидан сўнг Европада газ нархлари 17 фоизгача кўтарилди, дея хабар қилмоқда BBC News.
Голландиянинг TTF биржасида 17 ноябрь ҳолатига декабрь ойи учун етказиш шартларида газнинг нархи сўнгги бир ойлик энг юқори даражага кўтарилиб, мегаватт соатига салкам 100 еврога ёки минг куб метр учун 1166 долларга етди.
TTF биржасида сўнгги уч ойда газ фючерслари динамикаси. Манба: theice.com
BBC News хабарига кўра, 16 ноябрь куни Германия ҳукумати NS2 лойиҳасини сертификатлаш тартибини тўхтатиб қўйганини маълум қилган. Регуляторнинг таъкидлашича, лойиҳани сертификатлашдан олдин қувурни ишлатувчи компания Германия қонунчилигига мувофиқ бўлиши лозим.
NS2 газ қувурини қуриш ишлари сентябрь бошида якунланган эди. Россиядан Европага Болтиқ денгизи орқали газ етказиб берилишини таъминлайдиган 1200 км узунликдаги мазкур газ қувури Европа Иттифоқига (ЕИ) газ етказиб бериш умумий қувватини икки баробарга ошириш имконини беради.
Қувурнинг ишга туширилиши ЕИнинг энергия бўйича Россияга қарамлигини кучайтириши ва Россия ҳукумати бундан сиёсий қурол сифатида фойдаланиши мумкинлиги тўғрисидаги мулоҳазалар, шунингдек, Россиянинг ЕИга газ экспортидан транзит давлат сифатида даромад олиб келган Украина манфаатларига зид келиши ортидан лойиҳа танқидга учраб келмоқда.
Айни пайтда NS2`ни тасдиқлаш ва ишга туширишнинг кечиктирилиши иситиш мавсуми олдидан Европада табиий газ таъминот занжирида кузатилиши мумкин бўлган потенциал узилишлар борасида хавотирларга сабаб бўлмоқда.
NS2 консорциуми газ экспортидаги эҳтимолий кечикишлар юзасидан изоҳ беришдан бош тортганлиги айтилмоқда.
Маълум қилинишича, ЕИнинг газ директиваси газ ишлаб чиқарувчилар қувурга эгалик қилувчи компаниядан алоҳида бўлиши кераклигини назарда тутади.
Германия ҳукумати розилиги етарли эмас
BBC News`нинг ёзишича, Германия ҳукумати қувурни тасдиқлаш тартиби «асосий активлар ва ходимлар» NS2 операторининг Швейцарияда жойлашган бош офисидан линиянинг Германиядаги қисмига эгалик қилувчи немис шўба корхонасига ўтказилгунга қадар тўхтатиб қўйилишини маълум қилган.
«Қарор лойиҳани бир неча ой муддатга орқага суриши мумкин ва ҳатто Германия ҳукумати розилигини олганидан кейин ҳам Европа Комиссияси томонидан „яшил чироқ“ ёқилиши талаб этилади», — дейилади хабарда.
Германия канцлери Ангела Меркель яқинда Россия қувурдан Украина манфаатларига қарши фойдаланса, унга нисбатан қўшимча санкциялар қўлланилиши мумкинлигини таъкидлаган эди.
Қайд этилишича, немис регуляторининг сертификатлаштиришни тўхтатиб туриш ҳақидаги қарори Украинанинг Нафтогаз энергетика компанияси томонидан олқишланган. Польшанинг PGNiG газ компанияси эса таъминот хавфсизлигини таъминлаш учун ЕИда энергия бирдамлигига чақирув билан жавоб берди.
Reuters агентлиги Германия ҳукуматидаги манбасига таяниб хабар қилишича, лойиҳани сертификатлаштириш жараёнлари 2022 йилнинг март ойигача қолдирилиши мумкин. Айрим экспертлар лойиҳани ишга тушириш 2022 йилнинг иккинчи ярмига келибгина мумкин бўлиши тўғрисидаги мулоҳазаларини маълум қилишган.
Европада ва бутун дунёда энергия нархининг ошиши аллақачон инфляцияга ўз таъсирини ўтказмоқда, бу эса ўз навбатида сиёсатчиларни фоиз ставкаларини кутилганидан тезроқ оширишга ундаши мумкинлиги қайд этилган.
Шунингдек, Европада газ нархи кўтарилишига Британия ва ЕИнинг яна бир асосий етказиб берувчиси бўлган Норвегиянинг инфратузилмасидаги таъмирлаш ишлари туфайли жорий ҳафтада экспорт ҳажмини пасайтириши ҳам сабаб бўлганлиги айтилмоқда.
CNN`га кўра, Eurasia Group вакили Ҳеннинг Глойстеин NS2 қувурини сертификатлаш жараёнининг кечиктирилиши келаётган қишда Россиядан Европага етказиб бериладиган газ ҳажмига таъсир қилмаслиги кераклигини қайд этган, аммо вазият сиёсий жиҳатдан оғирлигича қолаётганини таъкидлаган.
«„Шимолий оқим 2“ лойиҳасини тасдиқлаш жараёнини тўхтатиб қўйиш орқали немис регуляторлари, шунингдек, эҳтимол унинг янги ҳукумати Россиянинг газ қувурига рухсат беришни тезлаштириш учун босимига бўйсуниш истагида эмасликларини билдиради», — дея қайд этган у. «Бу, шунингдек, Польша, Брюссель ва Вашингтондаги иттифоқчиларига қарата Берлин газ қувури хусусидаги танқидларга нисбатан беэътибор эмаслигига ишора қилади».
Минтақанинг Россия газига қарамлиги даражасини камайтиришнинг потенциал ечимлари
Маълумотларга кўра, ЕИ энергия ресурслари истеъмолининг 61 фоизи импорт ҳисобига қопланади. ЕИнинг нефть ва табиий газ импортида энг йирик улушга Россия эгалик қилади.
Хусусан, 2019 йилда ЕИ нефть импортининг 27 фоизи ва табиий газ импортининг 41 фоизи Россия ҳиссасига тўғри келган.
ЕИнинг Россия газига қарамлиги тўғрисидаги Euronews эълон қилган мақолада айтилишича, NS2`нинг ишга туширилиши Россиянинг минтақага газ экспорти ҳажмини икки бараварга оширар экан, ўз навбатида, унинг минтақа энергия бозоридаги монополиясини мустаҳкамлайди. Бу мамлакатга бозордаги газ нархи устидан назорат ўрнатиш имконини бериши мумкин. Ваниҳоят, ўзаро алоқаларга путур етган тақдирда, Россия газ таъминотини тўхтатиши ва миллионлаб европаликларни газсиз қолдириши мумкин, дейилади мақолада.
Қайд этилишича, ЕИ Россия газига қарамлиги даражасини сезиларли камайтиришининг иккита потенциал ечими мавжуд.
Биринчидан, минтақа энергия истеъмолини диверсификация қилиши, яъни, Саудия Арабистони, АҚШ каби мамлакатлар ҳисобига газ импорти бўйича ҳамкор давлатлар сафини кенгайтириши лозим.
Иккинчидан, Европа қайта тикланадиган ва тоза энергияга кўпроқ инвестиция киритиши зарур. Қайта тикланадиган энергия электр энергияси ишлаб чиқаришда қазиб олинадиган ёқилғилардан кўра самаралироқ эканлиги ўз тасдиғини топган.
ЕИ газ импортида спот нархларининг молиявий афзаллиги
Путин октябрь бошида йил охиригача Россиянинг Европага энергия, шу жумладан, газ етказиб бериш ҳажми «рекорд даражага етиши» мумкинлигини таъкидлаган эди. Шунингдек, у Еврокомиссия узоқ муддатли шартномаларни қисқартириб, газ олди-сотдисида биржа савдосига ўтиб хато қилганлигини қайд этган эди.
Халқаро энергия агентлиги (IEA) маълумотларига кўра, ЕИ газ таъминотида юзага келган муаммоларга қарамай, биржа савдоси — спот нархлари сўнгги ўн йилликда газ импортида миллиардлаб долларларнинг тежалишига сабаб бўлди.
2000 йилларга қадар ЕИда табиий газ нархларининг аксарияти нефтнинг нархига боғлиқ бўлган узоқ муддатли шартномалар билан белгиланган, бу тизим нефт индексацияси деб юритилади. Унга кўра, газ нархлари нефть нархлари тенденциялари асосида шаклланган. Сўнгги ўн йил ичида минтақада газ нархлари шаклланишида босқичма-босқич нефть индексациясидан воз кечилди ва нархлар эркинлаштирилиб, биржа савдоларида талаб-таклиф асосида шакллана бошлади.
IEA ҳисоб-китобларига қараганда, ЕИ 2021 йилда табиий газ учун нефть индексацияси асосида ҳисобланган харажатлардан кўра тахминан 30 млрд доллар кўпроқ тўлайди. Бироқ, шу билан бирга, спот нархлари ЕИга 2010−2020 йиллар оралиғида умумий ҳисобда газ импорти бўйича 70 млрд доллар миқдоридаги тўловларни тежаш имконини берган.
ЕИда 100% нефть индексацияси асосидаги нархлар ва ҳақиқий импорт нархларида табиий газ импорти харажатлари ўртасидаги фарқ, 2010−2021 йиллар. Манба: IEA
Октябрь ойи бошларида Европа газ бозорида кескин тебранишлар кузатилган эди. 5 октябрьда TTF биржасида газ фючерс шартномалари нархлари рекорд даражада қайд этилди.
Газ нархларининг қисқа муддатда деярли вертикал трендни намоён қилиши дунё миқёсида COVID-19 билан боғлиқ карантин чекловларининг юмшатилиши ёки бутунлай бекор қилиниши ва мамлакатлар ташқи иқтисодий алоқаларининг қайта тикланиши натижасида табиий газга бўлган глобал миқёсдаги ялпи талабнинг ўсиши билан изоҳланган эди.
Европада ўтган қиш мавсумининг узоққа чўзилганлиги ва газ резервуарларидаги захиралар кескин камайганлиги, кўмир истеъмолидан воз кечилганлиги ва маҳаллий газ ишлаб чиқаришнинг қисқарганлиги сингари омиллар минтақада нархларнинг кўтарилишига туртки бўлган.
