"Gazeta.uz" davlat arboblari, xalqaro tashkilotlar va jamoatchilikning faol vakillaridan 2023/2024 o'quv yili bitiruvchilari va yoshlarga o'z maslahatlari va tilaklari bilan murojaat qilishlarini so'radi.

Ularga an'anaviy ravishda uchta savol berildi:

1. O'zingizni bitiruvchi deb tasavvur qilsangiz, o'zingizga nimalarni maslahat berardingiz?
2. Yangi avlod vakillari qanday uchta muhim xislatlarga ega bo'lishlari kerak?
3. 2023−2024 o'quv yili bitiruvchilariga maslahat va tilaklaringiz.

Ularning javoblarini e'tiboringizga havola qilamiz.

1. Bitiruvchi bo'lganimda, o'zimga va boshqa bitiruvchilarga aytadigan eng asosiy maslahatim — hech narsadan cho'chimang, hayot sizdan dadil va ishonchli qadamlarni kutmoqda. Maqsad va intilishlaringiz sari har kuni, har daqiqa tinimsiz mehnat qilish zarurligini oddiy haqiqat sifatida qabul qiling.

Albatta, hayot faqat o'qish va o'z ustida ishlashdan iborat emas, lekin aynan hozir bu ishonchli va barqaror kelajagingizni belgilovchi eng ustuvor qadriyatingiz bo'lishi zarur. Bugungi fursatdan vaqtida va o'rinli foydalanilmasa, u ertaga boy berilgan imkoniyatga aylanadi — bu fursatni qaytarib bo'lmaydi.

Insonda o'z hayot yo'li haqida aniq tushuncha bo'lishi zarur. Munosib va barqaror kelajagini qurish uchun bugungi bitiruvchilar o'z qobiliyatlarini, iqtidorlarini ishga solishlari nihoyatda muhim. O'z maqsadlaringizda aniqlikka intiling.

2. Nazarimda, bugungi yangi avlod vakillari uchun quyidagi uch hislat zarur:

Birinchisi, bilim olishga bo'lgan chanqoqlik. Hayotning bu bosqichida har kuni izlanish, o'z bilim va ko'nikmalarini kuchaytirib borish kerak. Busiz bugungi shiddatli davrda talabgir va raqobatbardosh bo'lish qiyin.

Ikkinchisi, yangiliklarga tez moslasha olish. Dunyo har kuni, har daqiqa o'zgarib bormoqda, shunday ekan, farzandlarimiz yangi shart-sharoitlar, kutilmagan chaqiriq va innovatsiyalarga tayyor bo'lishi kerak.

Uchinchisi, tahliliy va tanqidiy fikrlash. Hozirda ma'lumotlarni tahlil qila olish, murakkab muammoga aniq va kreativ yechimlar topish ko'nikmalari nihoyatda muhim. Ayniqsa, bugungi dezinformatsiya va global ma'lumot yuklamasi davrida har qanday vaziyatga tanqidiy va xolisona baho bera olish qobiliyati, asosli qarorlar qabul qilish strategik ahamiyatga ega.

Bundan tashqari, men hozirgi davr bolalarida ko'rishni istagan yana bir muhim hislat — bu empatiya, ya'ni boshqa insonni yurakdan tushuna olish, unga hamdard bo'lishdir. O'smirlik maksimalizmi davrida bu unchalik muhim emasdek tuyulishi mumkin, faqat shaxsiy maqsad va ambitsiyalar ustuvor bo'lib ko'rinadi. Lekin aynan empatiya orqali boshqalarning hissiyotlarini tushuna olish, ular bilan hisoblashish evaziga shaxs — haqiqiy inson shakllanadi. Atrofdagilarga — ular kim va qanday hayotiy vaziyatda bo'lishidan qat'i nazar — e'tiborli va mehrli bo'lish lozim.

3. Qadrli bitiruvchilar, katta hayotga qadam qo'yish — bu nihoyatda mas'uliyatli, shu bilan birga, biroz xavotirga soladigan fursatdir. O'z kuchingiz va qobiliyatingizga bo'lgan ishonchni yo'qotmang. Imkoniyatlar izlashdan to'xtamang. Yangi taassurotlar, hayotiy vaziyatlarga tayyor turing — komfort zonasidan chiqing va yangi-yangi loyihalarga yuzlaning. Shu tariqa o'z yo'lingizni topasiz.

Katta hayotning o'z qonuniyatlari bor. O'z kuchingiz va aqlingizga tayanishni o'rganing. Hayot katta va kichik g'alabalardan iborat. Yo'lingizda ko'plab to'siqlar, qiyinchiliklar bo'lishi tayin va bu tabiiy — ulardan qo'rqmang. Aksincha, eng murakkab yo'lni tanlang, unda siz boshqalarni uchratmaysiz, chunki odatda ko'pchilik yengil yo'ldan yuradi.

Hayotdagi to'siqlarni yengib o'tishda jasorat tilayman. Xatolar va muvaffaqiyatsizliklar sizni to'xtatishiga yo'l qo'ymang, aksincha, ulardan saboq oling — yanada kuchliroq bo'lasiz. Shu orqali sizda qiyinchiliklarga qarshi dadil turish ko'nikmasi, kuchli iroda shakllanadi, shaxs sifatida ulg'ayasiz.

Bugundan boshlab siz o'z tarixingizni yoza boshlaysiz. Bu kitob sahifalari qanday yorqin, mazmunli va qiziqarli bo'lishi faqat va faqat o'zingizga bog'liq.

Hayotingizning bu muhim bosqichiga dadil qadam qo'ying. Biz sizning kuchingiz va salohiyatingizga ishonamiz, yo'lingizda hamisha qo'llab-qo'llaymiz!

1. O'zimni bitiruvchi deb tasavvur qiladigan bo'lsam, birinchi navbatda, vaqtni bekor ketkazmay, undan unumli foydalanishni maslahat berardim. Yoshlikda odamning vaqti ko'p bo'ladi, uni ko'proq bilim olishga, turli kasblarni o'rganishga sarflash lozim. Bugungi bitiruvchilarga ham shuni maslahat beraman.

O'zimga maslahat sifatida til o'rganishni ham aytgan bo'lardim. Chunki xorijiy tillarni yuqori darajada bilmasligim ko'p joylarda pand beradi. Bundan tashqari, talabalik davrimda amaliyot jarayonlarida yanada faol bo'lib, ko'proq bilim olishni, professor o'qituvchilarimizning mustaqil dars topshiriqlarini ham vaqtida bajarishni maslahat berardim. Bu inson hayotida muhim bosqichlardan biri hisoblanadi. Yoshlar oldida turgan barcha imkoniyatlardan samarali foydalanishi kerak.

2. Yangi avlod vakillari zamonaviy kasblardan birini egallashi kerak. Chunki zamonaviy kasblar yoshlarning o'zgaruvchan hayotda har qanday chaqiriqlarga moslashuvchan bo'lishlariga imkon beradi. Shuningdek, har qanday berilgan vazifani yoki o'z ishini vijdonan hamda sifatli bajarishga odatlanish lozim. Bu uning kelgusi hayoti uchun muhim talablardan biri hisoblanadi.

Bugungi davr yoshlari axborot texnologiyalaridan ham albatta, xabardor bo'lishi zarur. Hozir qaysi kasbni tanlamang, uni sun'iy intellekt bilan bog'liq qandaydir qismi mavjud. Kelajakda barcha sohalar raqamlashadi. Shu sababli kelajakka hozirdanoq jiddiy tayyorgarlik ko'rib, bu boradagi bilimlarni ham oshirib borishni zamonning o'zi talab qilmoqda.

3. Katta hayotga endi qadam qo'yayotgan bitiruvchilarning barchasiga omad tilayman. O'zlari qiziqqan kasbni tanlashi, sohasida professional kadr bo'lib yetishini tilab qolaman. Zamon bilan hamnafas bo'lishlari uchun o'z ona tilimizdan tashqari kamida bitta chet tili, masalan, ingliz tilini puxta o'rganishlarini maslahat beraman. Rus, nemis, fransuz tillaridan birini ham qo'shimcha sifatida o'zlashtirish faqat foyda keltiradi. Hozir dunyo tez rivojlanyapti. Til bilgan odam hech qachon yutqazmaydi.

Eng asosiysi, yoshlar fidoyi vatanparvar bo'lishi kerak. Shundagina oldiga qo'ygan maqsadiga erishadi!

1. 2024-yilda ta'limning turli bosqichlarini tamomlayotgan qadrli bitiruvchilar, sizlarni chin dildan tabriklayman. Bu marra sizning hayotingizda, oilangiz hayotida juda muhim o'rin tutadi va siz bu bilan faxrlanishga haqlisiz. Ushbu marraga erishgunga qadar siz va sizning oilangiz qanchalik ko'p fidoyiliklar qilgani, buning ortida ko'pdan-ko'p mashaqqatli mehnat yotganiga aminman. Bu sa'y-harakatlarni e'tirof etmaslik mumkin emas.

Shaxsan men hozir Italiyadagi universitetni tamomlayotgan paytimni esga olarkanman, o'z-o'zimga nimalarni maslahat bergan bo'lardim, deb o'ylab qoldim. Tan olish kerakki, bugungi kun birituvchisi ta'limni yuqori noaniqlik — men o'qishni tamomlagan paytdagidan ko'ra yuqoriroq noaniqlik sharoitida tamomlayapti. Bu noaniqlik xalqaro vaziyat, iqtisodiy muhit, iqlim o'zgarishlari, urushlar sabab yuzaga kelmoqda. Shunday ekan, siz mana shunday yuqori noaniqlik sharoitida o'z yo'lingizni topishingiz kerak bo'ladi. Sizda hozir qandaydir darajada qo'rquv, qandaydir darajada xavotir bo'lishi mumkin.

2. Shunga qaramay, men mana shu noaniqlikni yengib o'tishda sizga yordam berishi mumkin bo'lgan bir nechta jihatlarga e'tiboringizni qaratishni istardim.

Birinchi navbatda, ta'limning ushbu bosqichi sizni tanqidiy fikrlash qobiliyati bilan qurollantirganligiga umid qilaman. Aksincha bo'lgan taqdirda ham, zarur ko'nikmalarni rivojlantirish o'zingizga bog'liq. Bugungi, bizga turli manbalardan uzatilayotgan cheksiz axborot asrida tanqidiy fikrlash, fakt va axborotni shovqin va propagandadan ajratib olish ko'nikmasi hal qiluvchi ahamiyatga ega. Agar o'zingizda bunday ko'nikmalarni rivojlantirmasangiz, boshqalar istagan yo'ldan yurishingizga to'g'ri kelishi mumkin. Shunday ekan, bu qobiliyatni rivojlantirish hal qiluvchi ahamiyatga ega.

Ikkinchidan, muammolarga yechim topish qobiliyati. Qaysi sohada faoliyat yuritishingizdan qat'iy nazar — rassom bo'lasizmi yoki muhandis — hayotda muammolarga yechim topish zaruratiga to'qnash kelasiz. Shunday ekan, muammolarni hal qilishga tayyorligingizni, muammolarning yechimiga nisbatan o'z munosabatingizni namoyish qilishingiz kerak bo'ladi. Shu nuqtai nazardan, sizlarga hayotingiz davomida uzluksiz ilm olishda iroda ko'rsatishni tavsiya qilgan bo'lardim. Ilm olishda davom eting. O'qishni tamomlash bilan cheklanib qolmang. Muammolarga yechim topishda yuksak mahorat egasi bo'lish uchun tinimsiz o'qib-o'rganishingiz kerak bo'ladi.

Uchinchidan, raqamli ko'nikmalar haqida aytib o'tmaslik mumkin emas. Avvalgi avlod bug' mashinasi inqilobi, informatika va kompyuter texnologiyalari inqilobini boshdan kechirgan bo'lsa, bugun siz raqamli texnologiyalar va sun'iy intellekt inqilobi davrida yashamoqdasiz. Texnologiyalardan ortda qolmang. Texnologiya taraqqiyotidan to'laqonli foydalanish uchun muayyan fundamental ko'nimalarni egallash payida bo'ling.

3. Sizga shuni yetkazishni istardimki, bugun dunyo naqadar noaniq, qanchalik murakkab bo'lmasin, aynan siz nimanidir o'zgartirishingiz mumkin. Siz o'zingiz uchun, sevgan insonlaringiz uchun, shu bilan birga jamiyat va kelajak avlod uchun nimanidir o'zgartirish imkoniyatiga egasiz. Biz sizni dunyoni o'zgartirishga chaqiramiz, bu juda-juda muhim.

Omadingizni bersin!

1. Birinchi navbatda til o'rganishni maslahat bergan bo'lardim. Chunki bugungi kunda butun dunyoda zamonaviy bilimlarning 87 foizdan ortig'i ingliz tilida yaratiladi. Bular: ilmiy maqolalar, kashfiyotlar, kontentlar va boshqalar. Bugun ingliz tilini bilmay turib, zamonaviy bilimlarga yetishish imkoniyati juda past. Dunyo bilimlarini bitta sandiqqa joylasak, ingliz tili — ularning kaliti. Shu sababli ham til o'rganishni iltimos qilib qolardim. Bu insonga dunyoni ochib beradi, chegaralarni olib tashlaydi.

Bundan tashqari, ko'proq kitob o'qinglar, degan bo'lardim. Mutolaa miya faoliyatining rivojlanishi, miyada yangi to'qimalarning shakllanishi uchun juda muhim hisoblanadi. Kitob o'qigan sari odamda mantiq, kreativlik rivojlanib, fantaziyasi (tasavvuri) yaxshilanib boradi. Shuning uchun inson qancha ko'p kitob o'qisa, dunyoqarashi ham kengayadi.

Shuningdek, imkon qadar ko'proq sayohat qilish kerakligini ta'kidlagan bo'lardim. Uy, televizor, ijtimoiy tarmoqlar bilan cheklanib qolmay, o'zi yashayotgan shahardagi hali bormagan joylariga, qo'shni shaharlarga borish kerak. Imkoni yetsa, chet elga borish lozim. Inson har safar sayohat qilganida, ichki dunyosida nimadir o'zgaradi, dunyoqarashi shakllanadi. Fikrlar xilma-xilligini ko'radi, unda tolerantlik, bag'rikenglik, toqatlilik rivojlanadi: turli millat vakillarini boricha qabul qila boshlaydi.

Oliy ta'limda bo'ladimi yoki professional kareradami, ko'proq do'st orttirishga, yaxshi insonlar bilan networking qilishga undagan bo'lardim. Sababi — yaxshi insonlar bilan suhbat qurish ham, do'st bo'lish ham xuddi kitoblar yo sayohat kabi bilim, tajriba beradi, imkoniyatlar ochadi.

Yoshlardan oila qurish masalasida shoshmaslikni iltimos qilgan bo'lardim. Tushunaman, hozir emotsiya, yoshlik… Lekin bu qaror keyingi 50−70 yillik hayotga ta'sir qiladi. Yaxshisi, 25 yoshgacha o'zingizni shaxs sifatida shakllantiring, professional sohada nimagadir erishing, moliyaviy tomondan mustaqil bo'ling, jamiyatga foydasi tegadigan va o'ziga ishongan shaxsga aylaning, so'ng, o'zingizga mos insonni uchratganingizda, oila quring.

2. Yuqorida aytib o'tganimdek, til bilish juda muhim. Imkon qadar ko'proq ilm olish va sayohat qilish zarur.

3. Inson shakllangan dunyoqarashi doirasida kontent iste'mol qiladi. Kitob o'qisa ham bir xil mavzu, kino ko'rsa ham bir xil mavzu… Natijada insonning fikr doirasi torayib boradi, boshqa fikrlarga nisbatan betoqat bo'lib, faqat bitta fikr atrofida o'ralashib qoladi.

Masalan, faqat bitta mavzudagi kitoblarni o'qisangiz, dunyoqarash o'smaydi, birgina mavzu ichida chuqurlashib qolasiz, xolos. Shu bois ma'lumot olganda, kontent qabul qilganda, imkon qadar rang-baranglikka ahamiyat qarating. Bu sizga turli dunyoqarashlarni ko'rish, tushunish, o'zingiz kirgan g'oya ichidagi xatoliklarni anglash va eng muhimi, kamchiliklar va ustunliklar bilan solishtirib, o'z fikringizga ega bo'lish imkonini beradi.

Tilagim — o'qing, o'rganing, rivojlanishdan hech qachon to'xtamang, hayotda katta marralarni zabt eting. Sizdan oldingi avlodlar qilmagan ishni siz qilasiz, ularda bo'lmagan imkon sizda bor. Orzudagi O'zbekistonni yaratish imkoniyati sizda borligiga ishoning.

1. Eng birinchi maslahatim — o'zingizga bo'lgan ishonchni saqlab qoling va o'zingizga nisbatan mehribon bo'ling. Atrofingizda sizga nimani qilish-qilmaslik kerakligi to'g'risida yo'l ko'rsatmoqchi bo'lganlar ko'p bo'ladi, lekin siz asliyatingizni saqlang va ana shunda dunyo ajoyibotlarga to'la ekanligiga amin bo'lasiz.

Endi faoliyatingizni biror ish yoki o'qishda davom ettirar ekansiz, butun hayotingiz davomida o'qish-izlanishga bo'lgan ishtiyoqingizni saqlab qoling. Eng asosiysi shu. Va shunchaki o'zingizga mehribonroq bo'ling.

2. Men eng yuqori baholaydigan jihatlar: oqko'ngillik, qiziquvchanlik va shunchaki hayotdan zavq olish hissi.

3. Maktabni tamomlayotganingiz bilan tabriklayman. Bu ulkan yutuq. Umid qilamanki, ko'pchiligingiz kelgusida Britaniyada o'qish, ishlash yoki shunchaki tashrif buyurish imkoniga ega bo'lasiz. Va ana o'shanda, men ayrimlaringiz bilan yuzma-yuz ko'rishishni intiqlik bilan kutaman.

Yana bir bor chin dildan tabriklayman. Siz oilangiz va vataningiz uchun ulkan ijobiy o'zgarishlarni boshlab berishingizga ishonaman!

1. Bugungi bitiruvchilar hayotda o'zi nima xohlaydi, asosiy maqsadi nima? Ularga mana shuni o'zlari uchun aniqlab olishni maslahat bergan bo'lardim. Boisi, diplom, oliy ma'lumot — hayot-mamot masalasi emas. Inson hayotida bundan boshqa muhim narsalar ham bor. Eng muhimi, kishi o'zi tanlagan sohada professional bo'lishi, nimaiki ish qilsa, o'shani zo'r uddalashidir.

2. Birinchisi, mehnatdan qochmaslik, dangasalik qilmaslik kerak.

Ikkinchisi, tahlil qila olish hislati. Har qanday vaziyatni "o'zi nima bo'lyapti?", "jarayon qanday ketyapti?" va "keyin nima bo'ladi?" deya tahlil qila bilish lozim. Biz shaxmatda ham o'quvchilarning to'g'ri fikrlashiga katta urug' beramiz. Bu hislat inson hayotida muhim ahamiyatga ega.

Uchinchisi, tahlildan kelib chiqib, to'g'ri qaror qabul qila olish. Qabul qilgan qarori
uchun javobgarlik hissi ham bo'lishi shart. Ya'ni, mustaqil qaror qildimi, uning oqibatlari uchun javob ham bera olishi kerak.

3. Maslahatim — hayotda nima qilishlarini o'zlari uchun aniqlab olishsin. Tanlagan, intilayotgan yo'nalishlarida yaxshi ustoz topishlarini ham maslahat beraman. Yaxshi ustoz, bu — yo'lning yarmi demak. Shu bilan birga, tinimsiz mehnat albatta o'z mevasini berishini ham unutmasliklari kerak.

Tilagim — katta orzu qilishdan hech qachon qo'rqishmasin. Katta orzular, bu — [maqsadga yetish yo'lidagi] birinchi qadam. Avval orzu bo'ladi, keyin u maqsadga aylanadi va dangasalik qilmay, mehnat qilgan odam, albatta, o'z orzulariga erishadi!

1. Har qanday to'siq va qiyinchiliklarga qaramay, o'zing qiziqqan sohani tanlab, o'sha kasbda ishla, degan bo'lardim. Chunki aksariyat bitiruvchilar o'zi qiziqqan yo'nalish bo'yicha o'qishga kira olmasa, kelasi yili nima qilib bo'lsa-da istalgan o'qishga kirib, diplom olsam bo'lsa bo'ldi, degan fikrda boshqa yo'nalishda tahsil olishga ham rozi bo'ladi. Men bunday oson yo'lni tanlamagan bo'lardim. Qiziqqan sohamga hujjat topshirib, o'qishga kirolmasam ham, o'sha soha bo'yicha biror joyga ishga kirib, professional mutaxassislardan kasb sirlarini o'rganardim. Ham vaqtdan yutardim, ham qiziqqan soham bo'yicha nimalarnidir o'rganardim.

Bundan tashqari, til o'rganishni maslahat berardim. Vaqtimni bekorchi narsalarga sarflamay, til o'rganishga ko'proq e'tibor qaratardim. Nafaqat ingliz tili, balki boshqa xalqaro tillarni ham o'rganishga harakat qilardim.

Maslahat sifatida ko'proq kitob o'qishni ham aytgan bo'lardim. Yoshlikda vaqt bemalol bo'ladi. Shu davrda mutolaani odatga aylantirib, bilim olishga qattiq kirishardim. 30 yoshdan keyin inson oila va boshqa tashvishlar bilan o'zini rivojlantirishga ko'p vaqt ajratolmaydi. Keyin afsuslanmaslik uchun ham 30 yoshgacha til o'rganish, kitob o'qish va shu kabi boshqa foydali qiziqishlarim bilan jiddiy shug'ullanardim.

2. Hozirgi avlod texnika-texnologiya bilan yashayapti. Ular bunday davrda diqqat-e'tiborini jamlay olishni bilishi kerak, deb o'ylayman. Misol uchun, ayrim yosh yigit-qizlarda kitob o'qish davomida boshqa narsaga chalg'ish yoki o'qiganini eslab qololmaslik ko'p uchraydi. Xotira mustahkamligi juda muhim.

Sabrli bo'lish kerak. Afsuski, hozir yoshlar orasida hamma narsaga tezda erishishni, qisqa muddatda mashhur bo'lib ketishni xohlaydiganlar ko'payyapti. Har bir narsaga mehnat va sabr bilan erishish kerak. O'z ustida ishlagan yoshlar qiziqqan sohasini chuqurroq o'rganadi, professional mutaxasassis bo'lib yetishadi.

Odam kitob o'qish yoki sayohat qilish orqali o'sishi kerak. Mustaqil fikrlashni o'rganadi, dunyoqarashi kengayadi. 18−20 yoshlarda shu narsalarga jiddiy ahamiyat qaratish lozim. Hozir ba'zi yoshlar mobil qurilmalarda o'yin o'ynab yoki boshqa foydasiz mashg'ulotlar bilan vaqtini behuda o'tkazyapti, fikrlash doirasida tor. Vaholanki, aynan hozir, shu yoshda dunyoqarashni o'zgartirish kerak. 25 yoshdan keyin odamning o'zgarishi qiyin, qotib qoladi.

3. Uka va singillarimizga, avvalo, o'zlari xohlagan yo'nalish bo'yicha oliy ta'lim muassasasiga o'qishga kirib olishlarini tilab qolaman. Agar talaba bo'lish nasib qilmasa, afsuslanishga hojat yo'q. Bunga bir imkoniyat sifatida qarash kerak. Bu tengdoshlaridan to'rt yil oldin start olishga imkoniyat bo'lishi mumkin. Chunki talaba bo'lganlarning hammasi ham o'z vaqtida start ololmaydi, o'qishga kirgach, ko'p narsaga qo'l siltab qo'yadi.

Vaqt — qimmatli narsa. Ko'p yoshlar talaba bo'lganidan keyin o'qishni tashlab qo'yadi, o'z ustida ishlamaydi. Talaba bo'ldim, o'qishni bitirsam, diplom olsam bo'ldi, ishim tayyor, degan o'y bilan to'rt yilni o'tkazib yuboradi. Talaba bo'lish yo bo'lmasligidan qat'iy nazar, qiziqqan sohasiga ertaroq kirib, o'sha sohada eng zo'ri bo'lishga harakat qilishi kerak. Bitiruvchilarga har bir daqiqaning qadriga yetishni, vaqtdan unumli foydalanishlarini maslahat bergan bo'lardim.