Praga shaxmat festivali turniridagi g‘alaba o‘zbekistonlik shaxmatchi Nodirbek Abdusattorovga umumiy reytingda to‘rtinchi o‘ringa ko‘tarilish imkonini berdi. Shaxmat murabbiyi Georgiy Shvanov ushbu muvaffaqiyat va u ochayotgan imkoniyatlar haqida so‘z yuritadi.
27-fevraldan 7-martga qadar Pragada bo‘lib o‘tgan superturnirni hatto shaxmatdan uzoq odamlar ham tomosha qildi. G‘alaba ortidan g‘alaba qozongan grossmeyster Nodirbek Abdusattorov dunyoning eng kuchli shaxmatchilarining avvaliga kuchli o‘ntaligidan, so‘ngra kuchli beshligidan joy oldi.
Musobaqa boshlanishidan oldin u shubhasiz favoritdek ko‘rinmadi, chunki tashkilotchilar hozirgi shaxmatning deyarli barcha “oltin yoshlarini” yig‘ishgandi. Nodirbekdan tashqari (turnir boshidagi reytingi — 2744) hindistonlik Pragnananda (2747) va Gukesh (2743), shuningdek, germaniyalik Vinsent Kaymerni (2738) taklif qilishdi. Kattalardan ruminiyalik shaxmatchi Richard Rapport (2717), eronlik Parxam Magsudlu (2715) va hindistonlik Vidit Santosh Gujrati (2747) ham ishtirok etdi.
Mezbonlar Devid Navara (2667) va Tay Dai Van Nguyen (2630), shuningdek, polshalik Mateush Bartel (2660) reytingda pastroq edi, biroq favoritlardan birini mag‘lub etib, syurpriz yaratishi mumkin edi. Qolaversa, Devid Navaraning o‘zi ham bir paytlar 2750 reytingga ega bo‘lgan. Shu tariqa, jang qiziqarli, ammo shiddatli o‘tgandek tuyuldi.
Abdusattorov dastlabki besh raundda turnir autsayderlarini mag‘lub etdi. Oltinchi raundda Uayt bilan Pragnanandaga qarshi o‘ynab, shoh himoyasini jiddiy zaiflashtirib, tavakkal qildi, biroq ustunlikka erisha olmadi. Vaqt tugab borayotgan bir paytda u raqibiga tuzoq qo‘ydi, lekin variantlarni to‘liq hisoblab chiqmadi va raqib himoyasi zaifligidan foydalanib, Pragnananda hal qiluvchi ustunlikka erishdi. Biroq bu mag‘lubiyat Nodirbekni bezovta qilmadi va keyingi o‘yinda u Vensan Kaymerni bir zarbada mag‘lub etdi.
Nodirbek Abdusattorov va Parxam Magsudlu. Foto: Petra Vrabetsa / Prague International Chess Festival.
Turnir yakunidagi ikki turda erishiladigan ikki durang ham Abdusattorovni katta ehtimol bilan turnir g‘olibiga aylantirishi mumkin edi. Ammo O‘zbekiston shaxmat yetakchisining o‘yini doimiy g‘alabaga intilishi bilan ajralib turadi. Magsudluga qarshi o‘yin haqiqiy trillerga aylandi: ustunlik avval bir tomonga, keyin esa boshqa tomonga o‘tdi. Qaysidir payt eronlik muvaffaqiyatga erishishi mumkin edi, lekin u noto‘g‘ri reja tanladi va Nodirbek yakunda juda kam uchraydigan dona nisbati bilan undan ustun keldi. Abdusattorov turnirning eng yaxshi o‘yini uchun chexiyalik grossmeyster Lubomir Kavalek (1943−2021) nomidagi maxsus mukofotga sazovor bo‘ldi.
Sakkiz ochkodan olti ochko jamg‘argan Nodirbek Abdusattorov turnir yakunlanishiga bir tur qolganda eng yaqin ta’qibchilaridan 1,5 ochkoga o‘zib ketdi. Shu tariqa, u oxirgi o‘yinda mag‘lub bo‘lgan taqdirda ham turnirdagi g‘alabasi aniq edi. So‘nggi turdagi raqibi ruminiyalik grossmeyster Richard Rapport o‘yin boshida ustunlikka erishgan bo‘lsada, keyinchalik o‘yin durang bilan tugadi.
O‘zbekistonlik muxlislarni nafaqat musobaqaning borishi, balki Nodirbekning dunyoning eng yaxshi shaxmatchilari reytingida yuqorilashi ham qiziqtirar edi. Birinchi bosqichda g‘alaba qozonganidan so‘ng, OAV uning birinchi marta kuchli o‘ntalikka kirganini yozdi. Beshinchi turdan so‘ng u 5-o‘ringa ko‘tarilgan bo‘lsa, musobaqa yakuniga ko‘ra o‘zbekistonlik shaxmatchi amaldagi jahon chempioni Ding Lirenni ham ortda qoldirib, 4-o‘rinni egalladi.
Ammo Xalqaro shaxmat federatsiyasi saytida fevral va mart oylaridagi rasmiy reytingga e’tibor qaratsak, Nodirbek hamon kuchli o‘nlikdan pastda qolganini ko‘rish mumkin.
Gap shundaki, shaxmat bo‘yicha rasmiy reyting ro‘yxati har oyda bir marta yangilanadi. Musobaqa vaqtida shaxmatchining reytingi o‘yindan-o‘yinga o‘zgarib turadi, kuchlilar orasidan o‘rin olgani ham muqarrar. Shuning uchun yakuniy sarhisob qilish uchun turnir yakunlanganidan keyin reyting natijalari hisobga olinadi.
Praga shaxmat festivali hali 1-mart kuni yakunlanmagani uchun uning natijalari faqat aprel oyidagi FIDE reyting ro‘yxatida paydo bo‘ladi. Nodirbekning fevraldan martgacha bo‘lgan muvaffaqiyatiga Praganing ilk turlari emas, shaxmat bo‘yicha Bundesligada o‘tkazilgan uchta o‘yin ta’sir ko‘rsatdi.
Biroq, qiziquvchan muxlislar uchun 2700chess.com sayti dunyodagi eng kuchli shaxmatchilar o‘ynagan barcha o‘yinlardan so‘ng reytinglarni sinchkovlik bilan hisoblab chiqdi. Shu tufayli Nodirbek Abdusattorovning kuchli o‘ntalikka kirib borishini kuzatishga muvaffaq bo‘ldik.
Lekin, bunday reytingning ahamiyati rasmiy reytingdan pastroq. Juda kamdan-kam hollar bo‘lsa ham 2700 shaxmat hali ham hisoblash xatolariga yo‘l qo‘yadi. Shuningdek, agar shaxmatchi biron sababga ko‘ra o‘yinlarning yarmini o‘tkazmasdan turnirni tark etsa, uning reytingi o‘zgarishsiz qoladi. Va nihoyat, ikki shaxmatchi o‘rtasidagi muayyan o‘yin natijasiga ko‘ra reytingning o‘zgarishi ularning jonli emas, balki FIDE reytingiga bog‘liq. Deylik, so‘nggi turda Rapportga qarshi o‘yinda Nodirbek o‘sha paytdagi hozirgi emas, 1-martdagi reyting bilan o‘ynadi.
Endi nima?
Nima bo‘lganda ham Nodirbek aprelda kuchli beshlik bilan uchrashadi. Bunday yuksak daraja shaxmatchi uchun qanday istiqbollarni ochadi? Avvalo, ko‘plab elita turnirlarining tashkilotchilari eng kuchli tarkibni to‘plashga va eng yuqori reytingga ega o‘yinchilarni taklif qilishga intilishadi. Abdusattorov tezkor shaxmat bo‘yicha sobiq jahon chempioni, shaxmat olimpiadasi g‘olibi, O‘zbekistonning eng kuchli shaxmatchisi sifatida bunday turnirlardan mahrum bo‘lmaydi.
Shaxmatchining karerasidagi asosiy maqsad jahon chempionatida ishtirok etish, buning uchun nomzodlar turniriga yo‘llanma olish kerak. Afsuski, Nodirbek 2024-yilgi turnirga kira olmadi. Turnirning yakuniy tarkibi dekabr oyida aniqlangan edi. O‘zining tan olishicha, u bundan afsuslanmaydi, chunki bunga hali tayyor emas.
“Menimcha, bu sikl mening siklim emas. Bu yil nomzodlar turnirida ishtirok etmaganimdan afsuslanmayman. Men o‘zimni hali bu darajaga yetmagandek his qilyapman. Keyingi siklga qadar ko‘proq vaqtim bo‘ladi va ko‘proq tajriba orttiraman. Umid qilamanki, keyingi turnirga tayyor bo‘laman”, — dedi u.
2026-yilda bo‘lib o‘tadigan navbatdagi nomzodlar turnirida 2025-yilgi jahon chempionatining uchta g‘olibi (Turnirni O‘zbekistonda o‘tkazish rejalari haqida FIDE bosh direktoridan “Gazeta.uz”ga ma’lum bo‘ldi), ikki nafar “Katta Shveysar” g‘olibi, FIDE Circuit turniri 2024 va 2025 turnir jadvallari va boshqa mezonlar asosida tanlanganlar orasida 2026-yil yanvar holatiga ko‘ra eng yuqori reytingga ega bo‘lgan bittadan o‘yinchi ishtirok etadi.
Shu tariqa, uning aprel oyidagi reyting ro‘yxatidagi o‘rni Abdusattorovga nomzodlar turniriga yo‘llanma olishiga yordam bermaydi. Ammo Pragadagi g‘alaba yana bir imkoniyatni ochadi — FIDE turnir jadvali orqali saralash. Ushbu reytingda ham klassik, ham rapid va blits bo‘yicha o‘ynaladigan kuchli turnirlar natijalari hisobga olingan. Har bir natijaning o‘ziga xos “og‘irligi” maxsus koeffitsiyentlar tizimi yordamida hisoblanadi. Bu maqola tayyorlanayotgan vaqtda Nodirbek Tata Steel Chess turniri va Praga turniridan olgan 39,22 ball bilan birinchi o‘rinda edi.
O‘zbekistonlik shaxmatchi ushbu tempini pasaytirmay, jahon chempioni unvoni uchun kurashda ishtirok etishiga umid qilishimiz mumkin.
