Тошкентда пойтахт ҳаво сифати мониторинги учун очиқ маълумотлар платформаси — Air Tashkent ишга туширилди. У пойтахт ҳокимлиги ҳузуридаги Рақамли ривожланиш департаменти томонидан бир гуруҳ Amudario маҳаллий олимлари билан ҳамкорликда ишлаб чиқилган.
Портал департаментга тегишли ва 2022 йилнинг ноябрь-декабрь ойларида ўрнатилган 10 та маҳаллий ишлаб чиқарилган OXUS-WS станцияларидан маълумотларни тўплайди, дея «Газета.uz»га бўлим бошлиғи, шаҳар ҳокимининг ахборот технологияларини жорий этиш бўйича ўринбосари Алексей Хен хабар берди.
Станция сенсорлари қуйидаги маълумотларни тўплайди:
PM2,5, PM10 и PM1 — майда заррачалар даражаси;
ҳаво ҳарорати;
намлик;
атмосфера босими (фақат «Халқлар дўстлиги» станциялари ва «Янги Ўзбекистон» боғида мавжуд);
ултрабинафша нурланиш даражаси (фақат «Халқлар дўстлиги» станциялари ва «Янги Ўзбекистон» боғида);
шамол тезлиги ва йўналиши;
ёғингарчилик даражаси;
карбонат ангидрид (CO2) даражаси.
Ҳар бир станция электр қуввати билан ишлайди, захира энергия манбаи сифатида қуёшдан қувватланади
Ускуналарни ўрнатиш жойлари Ўзгидромет ва Тошкент шаҳар экология бошқармаси мутахассислари билан биргаликда танланди, деди Алексей Хен.
Жойларни аниқлашда бўлим иссиқлик электр станциялари каби доимий фондаги ифлослантирувчи моддаларнинг йўқлигига таянилган. Бу ифлослантирувчи моддалар яқинида ҳаво сифати индекси (AQI) объэктив бўлиши мумкин эмаслиги билан изоҳланади.
Бундан ташқари, департамент йиллик шамол ўсишини ҳисобга олган. Ҳаво пойтахтга тоғлардан — шаҳарнинг шимолий қисмидан (Юнусобод туманидан) киради ва жануб ва жануби-ғарбга (Сергели ва Янгихаёт туманларига) йўналтирилади. Департамент пойтахтга ҳавонинг сифати қандай кириб боришини ва шаҳардан чиқишда сифат кўрсаткичлари қандай ўзгаришини аниқлаш мақсадида станциялар ўрнатди.
OXUS-WS станциялари ердан 2 метр баландликда ўрнатилади. Алексей Хеннинг сўзларига кўра, датчикларни пастроқ — тахминан инсон бўйи баландлиги даражасида ўрнатиш тўғрироқ бўлади.
Бироқ, ускунанинг бундай туриши уни ҳимоя қилиш заруратини тақозо этади, шунинг учун сенсорлар давлат мактаблари, болалар боғчалари ва тиббиёт муассасалари ҳудудида жойлашган. Халқлар дўстлиги майдони ҳудудида фақат битта қурилма мавжуд.
Вандализм ҳолатлари — қуёш батареяларига зарар этказиш ва шунга ўхшаш ҳодисалар — аллақачон бир неча бор қайд этилган. Масалан, Халқлар дўстлигида станциянинг пойдевори қайта тўғриланиши керак бўлди.
Станция кўрсаткичлари ҳар соатда порталда янгиланади. Сайтда охирги етти кунлик статистикани ҳам кўриш мумкин.
Харитада асосий метеорологик кўрсаткичларга қўшимча равишда мазут ва кўмир ёқиш мумкин бўлган иссиқлик иншоотларининг жойлашуви кўрсатилган. Бундан ташқари, Ўзбекистон Фавқулодда вазиятлар вазирлиги тизими Air Tashkent`га интеграциялашган — харитада қайд этилган барча ёнғинларни ҳам кўрса бўлади, бу ҳам ҳаво сифатига таъсир қилади.
OXUS-WS станциялари, қозонхоналар (қизил белгилар) ва ёнғинлар кўрсатилган харита.
Барча метеорологик кўрсаткичлар бўйича маълумотларни ўлчовларнинг устига босиб, график форматида кўриш мумкин.
Бундан ташқари, ифлосланиш даражасига қараб, сайтда таъсирчан гуруҳ вакиллари ва барча аҳоли учун тавсиялар, шунингдек, Yandex`дан об-ҳаво прогнози кўрсатилади.
Air Tashkent ҳар қандай платформада ишлайди ва турли қурилмаларда ишлаш учун оптималлаштирилган, дейилади департамент изоҳида.
Тадқиқотчилар учун имкониятлар
Алексей Хеннинг таъкидлашича, ҳавонинг ифлосланиш даражаси юқори намлик билан ортади, бу айниқса туман пайтида сезилади.
«Датчиклар сув зарраларини ифлосланиш деб хато қилгани билан, барибир ёмғир ёғса, ифлосланиш кўрсаткичлари пасаяди», — деди ҳоким ўринбосари.
Унинг кузатишларига кўра, нафақат OXUS-WS станциялари, балки IQAir ва бошқа сенсорлар ҳам шундай йўл тутади.
«Нима учун бундай эканлиги қизиқ. Ҳозирча ҳеч ким, масалан мен сўраган метеорологлар ҳам жавоб бера олмади бунга», — деди Алексей Хен.
Ўзаро боғлиқлик ва бунга изоҳни мустақил тадқиқотчилар, фаоллар ва экспертлар изланиб, топиши мумкин. Рақамли ривожланиш департаменти бунинг учун шарт-шароит яратмоқда. Барча маълумотларни Тошкент очиқ маълумотлар портали opendata.tashkent.uz орқали керакли форматда юклаб олиш мумкин. Ҳозирча маълумот фақат ҳаво сифати индекси кўрсаткичлари бўйича мавжуд. Департамент юклаб олиш мумкин бўлган маълумотлар тўпламини кенгайтириш устида ишламоқда. Алексей Хеннинг прогнозларига кўра, бу бир ҳафта давом этади.
Молиялаштирувчи манбалар пайдо бўлса, департамент сенсорлар тармоғини кенгайтиради. Тошкент шаҳри ва бошқа вилоятлар аҳолиси нафас олаётган ҳаво ҳақидаги маълумотлар аниқроқ бўлиши, олимлар ва мутахассисларнинг тадқиқотлари учун кенг базага эга бўлиш учун яна 30 та станция ўрнатиш режалаштирилган.
