28 январь куни Голландиянинг Вейк-ан-зее шаҳрида шахмат бўйича ҳар йили ўтказиладиган Tata Steel Chess супертурнири якунланди. Ўзбекистонлик мухлислар 2023 йилда ушбу турнир вице-чемпионига айланган гроссмейстер Нодирбек Абдусатторовнинг ўйинини диққат билан кузатишди. Шахмат бўйича мураббий Георгий Шванов унинг бу йилги йўли қандай кечганини сўзлаб берди.
Ўтган йили Tata Steel Chess мусобақасида илк бор иштирок этган ўзбекистонлик шахматчи (FIDE рейтингида 2713 балл, жаҳонда 22 ўрин) тўртта ўйинда ғалаба қозонган, жумладан, собиқ чемпион ва жаҳоннинг энг юқори рейтинги соҳиби Магнус Карлсенни (2830) мағлуб этган. Аммо сўнгги турдаги мағлубият биринчи ўринни эгаллашига тўсқинлик қилиб, кумуш медал билан тақдирланганди.
Карлсен бу йил турнирни ўтказиб юборди. Шунингдек, Tata Steel Chess 2023 дан фарқли равишда дунёнинг кучли 10 талигидан жой олган америкалик гроссмейстерлар — Фабиано Каруана (2-ўрин, 2804) ва Уэсли Со (7-ўрин, 2757) ҳам ўйнамади. Бошқа томондан, Дин Лижэннинг жаҳон чемпиони сифатидаги илк чиқиши, шунингдек, унинг тож учун курашдаги рақиби россиялик Ян Непомняший ҳам қизиқиш уйғотди.
Улардан ташқари, 2024 йилги номзодлар турнири иштирокчилари — ҳиндистонлик Видит Сантош Гуджрати (14-ўрин, 2742), Гукеш Доммараджу (25-ўрин, 2725), Рамешбабу Прагнанандҳа (13-ўрин, 2743), франциялик Алиреза Фирузджа (6-ўрин, 2759) ҳам ўзларини кўрсатишлари керак эди. Кучли ўнликдан ёш гроссмейстерлар: эронлик Парҳам Магсудлу (15-ўрин, 2740), хитойлик Вэй И (16-ўрин, 2740) ва Нодирбек Абдусатторовлар ҳам жой олди.
Вейк-ан-зеедаги турнир анъанавий тарзда нотекис таркибни жамлайди — дунёнинг энг кучли шахматчиларидан ташқари, энг яхши голландияликлар, ўтган йилги саралаш турнири ғолиблари, баъзан эса энг кучли аёл шахматчилар ҳам иштирок этишади. Шу тариқа рейтинг рўйхатининг иккинчи ярмидан Йорден Ван Форест (2682), Макс Вармердам (2625, иккаласи ҳам Голландиядан), Александр Донченко (2643, Германия) ва аёллар ўртасида жаҳон чемпиони Цзюй Вэньцзюнь (2549, Хитой) жой олди.
Нодирбек турнирни Гукеш ва Прагнанандҳага қарши дуранг билан бошлади. Гукешга қарши ўйинда рақиблар турнирнинг энг яхши очилиш ишланмаларидан бирини намойиш этдилар — бўлакларнинг ноодатий нисбати билан тенг позицияга олиб келадиган узоқ мажбурий усул.
Учинчи даврада у аввалроқ Фирузджага ютқазиб қўйган Магсудлу билан учрашди. Нодирбек рақиби формада эмаслигини ҳис қилди ва қора доналар билан Адхибан гамбитини қўллади — бу кескин усул биринчи марта 2022 йилги шахмат олимпиадаси доирасидаги Ўзбекистон — Ҳиндистон 2 ўйинида юқори савияда кузатилган эди. Қайсидир паллада Нодирбек диққатни йўқотди ва позициясини бой берди. Бироқ Пархам Магсудлу қўпол хатога йўл қўйди, қоралар қурбонлик учун катта миқдорда компенсация олди, ўзбекистонлик шахматчи эса чиройли тўра қурбонлиги билан қиролга ҳужум қилди ва ишончли ғалабага эришди.
Фирузджа билан хотиржам дуранг ўйнаган Абдусатторов оқлар билан Вэй Ига қарши ўйнаб, муваффақиятини мустаҳкамламоқчи эди. Ўйин бошиданоқ Нодирбек кичик, аммо барқарор устунликка эга бўлди. 31-юришда у қораларнинг кучли жавобини етарлича баҳоламади ва ўйинда яна 30 дан ортиқ юришлар амалга ошган бўлса-да, рақиб ўзини маҳорат билан ҳимоя қилди ва ғалабага эришишнинг иложи бўлмади. Бошқа томондан, Абдусатторов 31-юришда тўғри ҳаракат қилганда ҳам, ҳал қилувчи устунликка эга чиқмас, ўйин дуранг билан якунланиши эҳтимоли бор эди.
Дин Лижэнь билан осон дуранг (жаҳон чемпиони бутун турнир давомида формада бўлмади ва таваккал қилмади) қайд этган Нодирбек ўша пайтда пешқадам бўлиб турган Аниш Гирига қарши оқлар билан чиқди. Ноаниқ ва тахминан тенг ҳолатда, голландияликнинг биргина хато ҳаракати қораларни имкониятдан маҳрум қилди ва уни ҳужумга яроқсиз фил билан пассив ҳимояда қолдирди — Нодирбекнинг барча доналари қарама-қарши рангдаги квадратларда турарди. Ўзбекистонлик шахматчи аниқ ва кучли ҳаракат қилди, унинг ушбу ғалабали ўйиндаги ҳаракатлари қўлланмаларда яхши намуна бўла олади.
Ян Непомняший. Фото: Jurriaan Hoefsmit
Саккизинчи раундда Нодирбекнинг рақиби Ян Непомняший бўлди. Россиялик шахматчи катта ўйинга узоқ муддатли позицион компенсация учун пиёда қурбонлиги билан кирди. Қораларнинг позицияси йўқолмади, лекин у ўзининг заиф томонларини эҳтиёткорлик билан ҳимоя қилиши керак эди. Нодирбек эса эҳтимолий тактик зарбаларга таяниб фаол ўйнади ва Непомняший бу имкониятдан фойдаланиб қолди
Аммо шу билан Нодирбек учун турнирнинг энг қийин қисми ортда қолди. Қолган беш раундда у Видитга қарши қоралар билан ҳимояланиши ва Вармердам, Ван Форест, Цзюй Вэньцзюнь ва Донченко билан классдаги фарқни кўрсатиши керак эди. Ўзбекистонлик шахматчи иккинчи вазифани ҳам ишончли бажариб, тўрттала учрашувда ғалаба қозонди. Нодирбек яққол биринчи ўринни эгаллаб турган сўнгги турдан олдинги раунддаги Видит билан ўйин турнирдаги ҳал қилувчиси бўлди.
Худди шундай ҳолат ўтган йилги Tata Steel Chess`нинг сўнгги тури олдидан ҳам содир бўлганди. Ўшанда Абдусатторов етакчилик юкини кўтара олмай, ноаниқ ўйнаган ва мағлуб бўлганди. Эҳтимол, шуни ҳисобга олган ҳолда, Видит очилишни психологик провокация элементи билан ўйнади. Оқлар қора филнинг фаол диагоналга киришига қўйиб берди, бу орқали у рақиби рокировка қилишига йўл қўймади. Агар Видитнинг шоҳи марказда қолганида, Нодирбек шоҳга ҳужумни ривожлантириш имкониятига эга бўларди. Бироқ кейинги ҳаракат билан ҳинд шахматчиси филга ҳужум қилди. Донани ўз ҳудудига олиб борган Абдусатторов эҳтиёткорлик билан ҳимояланганида, дуранг натижага эришган бўларди.
Бироқ, худди ўтган йилгидек, асаблари ва ғалаба қозониш истаги уни тушкунликка солиб қўйди. Филни шу чизиқда қолдирмоқчи бўлган Нодирбек пиёдани йўқотди ва ўзини қарши ўйинсиз ҳолатда қолдирди. Ўйин узоқ давом этди (жами 77 та юриш амалга оширилди), аммо Видит умуман ҳал қилувчи устунликни қўлдан бой бермади.
Қайд этиш керакки, турнир аутсайдери Донченкога қарши сўнгги тур ўйини ҳам қийин синов бўлди. Ўйин ўрталарида рақиб моддий устунликка эга бўлган бўлса-да, буни реализация қила олмади, Нодирбек эса иродали ғалабага эришди.
Натижада 13 турдан кейин 4 нафар шахматчи 8,5 очко жамғарган ҳолда биринчи ўринни бўлишди: Гири, Вэй И, Гукеш ва Абдусатторов. Ғолибни аниқлаш учун блиц-партия ўйинлари бўйича тай-брейк ўтказилди. Аниш Гири Гукешга қарши, Нодирбек эса Вэй И билан ўйнади.
Нодирбек тай-брейкнинг биринчи партиясини ишончли ва кучли ўтказди, пиёдани фарзинга айлантира олди, аммо кейинги юришида кераклича аниқ ўйнамади, рақибига шоҳга чексиз ҳужум уюштириш имконини берди. Жавоб ўйинида Вэй ҳужумга ўтди ва узоқ вақт давомида вазият тахминан тенг кўринишда қолган бўлса-да, якунда Нодирбек қора доналарнинг таҳдиди остида сустлашиб қолди.
Иккинчи тай-брейкда Гукеш Гирини мағлуб этди. Финал ҳинд ва хитойлик шахматчилар ўртасидаги қарама-қаршиликка айланди. Биринчи ўйин дуранг билан якунланган бўлса, Вэй И иккинчи ўйинда рақибидан устун келди. Ушбу ғалаба 24 ёшли гроссмейстернинг фаолиятидаги энг юқори ютуғи бўлди.
Нодирбек турнирга яхши тайёргарлик кўрди, дебют бўйича деярли ёмон ўрин эгалламади. Биринчи ўрин учун ғалаба қозониш керак бўлганда, у иккита ғалабани «буюртма бўйича» қўлга киритди — Гири ва Донченкога қарши, бу ривожланган иродали фазилатлардан далолат беради. Ўзбекистонлик шахматчи ўзидан паст бўлган рақиблар билан ўйнашда ҳам зўр маҳорат намойиш этди — ҳатто элита шахматчилари орасида ҳам уларни қуруқ мағлуб эта оладиганлари кам.
Аммо ўтган йилгидек заиф нуқта психологик барқарорлик ва ғалабага бўлган ҳаддан ташқари иштиёқ бўлди, шу туфайли Видит билан дуранг натижага эришиб бўлмади.
Шунга қарамай, Нодирбек турнирни ўз фойдасига ҳал қила олади. У 17 рейтинг баллини қўшиб олди ва 1 февралда эълон қилинадиган рейтинг рўйхатида у дунёнинг энг кучли 15 нафар шахматчиси қаторидан жой олади. Шунингдек, юқори натижаси унга FIDE Circuit очколарини тақдим этди — ғолиби номзодлар турнири иштирокчисига айланадиган мусобақанинг умумий рейтинги.
Эслатиб ўтамиз, Абдусатторов ушбу турнирда иштирок этаётган иккинчи ўзбекистонлик шахматчи ҳисобланади. Бунгача жаҳон чемпиони Рустам Қосимжонов 2009 йилда иштирок этган. Абдусатторовнинг сўзларига кўра, унга бу турнирда Қосимжонов ёрдам бермоқда.
