Марказий банк раиси Мамаризо Нурмуратов 27 июль куни бўлиб ўтган матбуот анжуманида фуқароларга кредит бериш ҳажмининг ўсиши сабабларини санаб ўтди ва нима учун аҳолининг қарз юкидан хавотирланишга ҳожат йўқлигини тушунтирди. Бу ҳақда «Газета.uz» мухбири хабар қилди.
Унга кўра, биринчи ярим йилликда банклар томонидан 116 триллион сўмлик кредитлар ажратилган, бу ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 1,3 баробар кўп ҳисобланади. Бу ўсиш, асосан, аҳолига ажратилаётган чакана кредитлар ҳисобидан қўллаб-қувватланмоқда. Июнь ойи якунига кўра, жисмоний шахсларга ажратилган кредитлар 46 триллион сўмни (жами кредитларнинг 39,6 фоиз) ташкил этиб, 1,7 баробарга ошган.
Қайд этилишича, аҳолининг автокредитлар, микроқарзлар, микрокредитлар ва ипотека кредитларига талаби ошган. Уй хўжаликлари ўртасида ўтказилган сўровнома натижаларига кўра, респондентларнинг аксарияти келгусида уй-жой, мебель, маиший техника ва автомобиллар сотиб олмоқчилигини учун кредит олишни режалаштираётгани маълум қилган.
Марказий банк раҳбарининг фикрича, чакана кредитларга бўлган талаб ортиб бораётганининг асосий сабабларидан бири аҳолининг келажакдаги даромадлари ўсишига ишончининг ортиши ҳисобланади. Берилаётган кредитлар асосан истеъмолни қўллаб-қувватлашга қаратилган бўлиб, бу келажакда талаб инфляцияси узоқроқ муддат сақланиб қолишини англатади.
Нурмуратов кредитлаш ҳажмининг ўсиши инсон омилининг қисқариши ва кредит бериш жараёнининг соддалаштирилгани билан боғлиқ эканини таъкидлади. Гап барча банкларда мижознинг тўлов қобилиятини ва унинг белгиланган талабларга мувофиқлигини баҳоловчи скоринг моделини жорий этилиши ҳақида бормоқда.
Жисмоний шахсларга берилган кредитлар ҳажми ўсишининг иккинчи сабаби бу ўтган йиллардаги базанинг паст бўлгани ҳисобланади.
«Охирги бир ярим йил ичида аҳолига кредит бериш кескин ошганини нафақат умумий кредитлар ҳажмида кузатдик, чунки ўтган йиллардаги база паст эди. Шу сабабли, кредитлаш ҳажми ўтган йилга нисбатан 1,7 баробар ошгани ҳақида гапирадиган бўлсак, қараб кўрсангиз бу кичик кўрсаткич», — деди Мамаризо Нурмуратов.
Регулятор раҳбари аҳоли жон бошига тўғри келадиган кредитлар ҳажми асосидаги аҳолининг қарз юки ва фуқароларнинг даромадларини ҳисобга олган ҳолда «уларни безовта қиладиган» даражага етмаганини таъкидлади.
«Бироқ, шунга қарамай, биз чакана кредитлаш сегментида «қизиб кетиш»нинг олдини олиш мақсадида макропруденциал чораларни кўра бошладик. Пул-кредит сиёсати воситалари ёрдамида бу йўналишда бирон бир натижага эришиш қийин. Одамлар учун эмас, балки банклар учун қўшимча талаблар, хавф ва таҳдидларни баҳолашнинг қўшимча механизмлари, қўшимча захиралар яратилиши ҳисобига [чакана кредитлашнинг] бироз пасайишини кутмоқдамиз», — деди Марказий банк раиси.
Мамаризо Нурмуратовнинг таъкидлашича, чакана кредитларнинг йиллик ўсиш суръати июнь ойида ўтган ойларга нисбатан бирмунча пасайган.
Шу билан бирга, Марказий банкнинг иккинчи чоракдаги пул-кредит сиёсати шарҳида қайд этилишича, 2023 йил 1 июль ҳолатига иқтисодиётга ажратилган кредитларнинг йиллик ўсиши 25,1 фоизни, аҳолига ажратилган кредитларнинг йиллик ўсиши 54 фоизни ташкил этган. Чакана кредитларнинг ўсиш суръати аҳолининг кредитларга бўлган талаби юқорилиги билан изоҳланади. Шарҳда айтилишича, аҳолига кредитлар бериш ҳажмининг кескин ортиши қарз юкининг ошиши ҳисобига молиявий ва макроиқтисодий барқарорлик учун рисклар юзага келиши эҳтимолини ошириши мумкин.
Бунда «кредитга чанқоқлик» монетар шарт-шароитларнинг қаттиқлигидан кўра кучлироқ омил ҳисобланиб, аҳоли кредитлари ўсишини мувозанатлаш учун макропруденциал ва пул-кредит сиёсати чора-тадбирларидан уйғунликда фойдаланиш зарур, дея қайд этган Марказий банк.
Кредит ўсишининг ЯИМ ўсишига нисбатининг ҳақиқий кўрсаткичи ва унинг потенциал даражаси ўртасида ижобий тафовутнинг шаклланиши, шунингдек, жисмоний шахсларни кредитлашнинг уларнинг умумий даромадлари ўсишига нисбатан тезроқ ўсиб бориши иқтисодиётда қарз юкининг ошишидан далолат беради, дея қайд этган регулятор.
Келажакда аҳолига берилган кредитлар ҳажми ўсиши, уларнинг умумий даромадлари ошишига нисбатан юқорироқ суръатда ўсиши банк тизими кредит портфелининг сифатига таъсир қилиши мумкин. Бу, ўз навбатида, макропруденциал сиёсат чораларини кучайтиришни талаб қилади.
