Бутунжаҳон Expo кўргазмалари — инсоният дуч келадиган асосий муаммоларга ечим топишга бағишланган тадбирлардир. Кўргазмаларда иштирок этувчи давлатлар, шунингдек, мезбон давлат глобал муаммоларни ҳал қилиш бўйича ўз қарашларини таклиф қилади.
Сентябрь ойида Бутунжаҳон кўргазма бюроси Expo 2030 кўргазмасига мезбонлик қилиш учун ўз номзодини тақдим этган тўртта давлат номини эълон қилди. Қоидаларга кўра, улар тадбир саналари ва унинг асосий мавзусини ҳам таклиф қилишди.
- Жанубий Корея Пусан шаҳрини «Ёрқин келажакни кўзлаган ҳолда дунёмизни ўзгартириш» мавзусидаги кўргазма ўтказиладиган жой сифатида тавсия қилмоқда.
- Италия Римда тадбир ташкил қилишни таклиф қилмоқда. Тадбирнинг мавзуси «Инсонлар ва ҳудудлар: тикланиш. Инклюзия. Инновациялар».
- Украина Одессани Expo’га номзод сифатида кўрсатди. Мавзу: «Уйғониш даври. Технология. Келажак».
- Саудия Арабистони пойтахт Ар-Риёдда марказий мавзуда «Ўзгаришлар даври: эртанги кунга ишонч учун биргаликда» кўргазмасини ўтказишни таклиф қилмоқда.
Мезбон давлат 2023 йилнинг ноябрь ойидан бошлаб иштирокчи-давлатларнинг яширин овоз бериш йўли билан танланади. Ғолиб ўша ойнинг ўзида эълон қилинади.
Ҳозир мамлакатлар ўз номзодларини фаол равишда илгари сурмоқда. Римнинг Expo 2030 мезбонлигига номзодини илгари суриш бўйича махсус элчи, профессор Ромео Орланди «Газета.uz» га Италия томонидан таклиф этилаётган мавзу нимани назарда тутаётгани, барқарор шаҳар нима ва нега давлатлар бундай шаҳарларни қуриш зарурлигини сўзлаб берди.
— 14 сентябрь куни Тошкент шаҳридаги Турин политехника университетининг «Тошкент — барқарор шаҳар» деб номланган семинарида иштирок этдингиз. Айтингчи, барқарор шаҳар нима?
— Барқарор шаҳар — бу тушунча, бу сайёрамизда уни қутқара оладиган тарзда яшаш зарурати. Бунинг учун шаҳар аҳолиси ўз атроф-муҳитини ҳурмат қилиши керак. Биз барқарорлик танловдан кўра кўпроқ зарурат эканлигига ишонамиз.
Мен бу ерга Римнинг Expo 2030 кўргазмасига номзодини Ўзбекистон ҳукуматига тарғиб қилиш учун келдим. Бу Римдаги кўргазманинг тавсия этилган мавзусида биз фойдаланадиган шиорлардан бири бўлган барқарор шаҳар.
Биз Рим каби йирик шаҳарларда ҳам атроф-муҳитни асраш, ресурслардан оқилона фойдаланиш зарурати борлигини аниқладик, чунки улар чегараланган. Катта шаҳарлар ҳам келажак авлодлар ҳаёти ҳақида ўйлашга мажбур. Шундай экан, авлодларимиз қандай яшайди, деган саволга жавоб беришимиз, ўзимиздан кейин яшаш учун қулай муҳит қолдиришимиз керак.
Мегаполислар «яшил иқтисодиёт» деб аталадиган нарса оддий иқтисодий фаолият учун юк эмас, балки муваффақият ва фойда учун трамплин эканлигига ишонч ҳосил қилиши керак. Акс ҳолда, бизнинг дунёмиз ва сайёрамиз қулайди. Биз бунга йўл қўймаслигимиз керак.
— Сизнингча, Тошкент барқарор шаҳарми?
— Билишимча, ҳа. Мен бу ерда 20 йилдан ортиқ вақт олдин бўлган эдим. Ҳайратланарли фарқ. Трафик янада қизғинлашган, аммо бу ҳам самарали тарзда. Кўраяпманки, бу яхши ёритилган, обод шаҳар. Бу ерга келганимга бир неча кун бўлган бўлсада, атроф-муҳитни соғлом ва мусаффо сақлашга ҳокимлик ва фуқароларнинг эътибори сезиларли даражада ошганига гувоҳ бўлдим.
— Аммо 20 йил олдин бизда трамвай бор эди.
— Балки трамвай тугатилганида Тошкентнинг эҳтиёжлари бошқача бўлгандир. Аммо ишончим комилки, яқин келажакда трамвай шаҳрингиз кўчаларига қайтади, чунки у атроф-муҳитни ифлослантирмайди, электр энергияси қазилма энергия манбаларидан анча арзон, кўмир ва нефтдан фарқли ўлароқ, уни турли манбалардан ишлаб чиқариш мумкин. Мен ташриф буюрган кўплаб шаҳарларда, жумладан, мен яшаётган Римда трамвай уйғониш даврини бошдан кечирмоқда.
— Шаҳарлар барқарор бўлиши учун нима қилишлари керак?
— Жамоат транспортини ривожлантириш, ундан фойдаланиш шахсий транспортдан фойдаланишдан устун бўлсин. Автомобиллар учун, масалан, электромобиллар учун муқобил ёқилғи манбаларидан фойдаланинг. Улар арзон ва хавфсиз. Албатта, бунинг учун шаҳарда зарядлаш станциялари тармоғини қуриш керак бўлади.
Шаҳарларда қилиш керак бўлган кейинги нарса қишлоқ хўжалигини шаҳарларга интеграция қилиш ва заводларни шаҳарлардан ташқарига кўчиришдир. Рим Европадаги энг йирик муниципалитетлардан бири ва қишлоқ хўжалиги ривожланган энг йирик муниципалитетдир. Рим нафақат боғлар, балки экинлар туфайли ҳам яшил рангга кирган.
БМТ маълумотларига кўра, сўнгги беш йил ичида шаҳар аҳолиси биринчи марта қишлоқ аҳолисидан кўп. Кўпроқ одамлар шаҳарларда яшайди. Бу тирбандлик, автотураргоҳлар ва коммунал хизматлардан фойдаланиш муаммоларига олиб келади. Муниципалитетлар аҳоли эҳтиёжлари, иқтисодиёт ва ифлосланмаган атроф-муҳитни сақлаш ўртасидаги тўғри мувозанатга интилиши керак, деб ҳисоблайман.
— Сиз электромобилларга ўтишни таклиф қиласиз. Аммо аккумуляторларни қайта ишлаш ҳақида нима дейсиз?
— Мен олим эмасман, лекин ечими борлигига аминман.
— Бугунги кунда барқарор ривожланиш шаҳарлар учун жуда қиммат ечимдек туюлиши мумкин. Ушбу концепциянинг иқтисодий самараси дарҳол сезилмаслиги мумкин. Йўлларни кенгайтириш ва кўплаб автотранспортлар сотиш бу бир лаҳзалик фойда эканлиги аниқ. Лекин жамоат транспорти ривожи, жамоат жойларини ободонлаштириш самараси ҳаммага ҳам яққол кўринмайди. Агар биз барқарор ривожланишга бугун сармоя киритсак, ундан қачон ва қанча даромад олишимиз мумкин?
— Барқарор ривожланиш сиёсати самарасини 10 йилдан кейин тўлиқ ҳис қилиш мумкин. Бугун табиатни асраб-авайлаш, табиий ресурсларни тежаш учун барқарор ривожланишга ўтиш зарурлиги мутлақо аён бўлмоқда.
Шу билан бирга, буни тезда амалга ошира олмаслигимиз аниқ. Шу сабабли, транспорт нуқтаи назаридан, иккита ҳақиқатни — шахсий ва жамоат транспортидан фойдаланишда муроса топиш керак. Жамоат транспортини ривожлантириш, унга йўловчиларни кўпроқ жалб қилиш ва аста-секин шахсий транспортни жамоат транспортига алмаштириш мақсади сари ҳаракат қилиш керак.
— Барқарор ривожланишнинг афзалликлари нимада?
— Биринчидан, ёнилғи учун ортиқча сарф-харажатлар бўлмайди. Атмосфера ифлосланишидан келиб чиқадиган касалликлар сони камаяди. Ҳаёт сифати яхшиланади, буни, эҳтимол, пул билан баҳолаб бўлмайди.
Агар унга овоз берилса, мен сизга Римда Expo 2030 кўргазмасини ўтказишнинг барқарорлик фойдасига мисол келтира оламан.
Биз павильонлардан бирини Рим яқинида, университет кампуси ва антик даврлардан қолган археологик жойлар яқинида қуришни режалаштирганмиз. Биз Римнинг янги қисмини — инновацион ва барқарор — билим маркази ва антик марказ ўртасида қуриш ғоясидан илҳомландик.
Тақдимотдан скриншот «Инсонлар ва ҳудудлар. Expo 2030 Рим.
Унга автомобиль, метро ва бошқа жамоат транспорти, шунингдек, велосипедда бориш мумкин бўлади. Велосипед йўлининг масофаси 12 км бўлиб, Қадимги Римнинг кўплаб объектлари, жумладан, акведуклари сақланиб қолган кўчадан ўтади.
Римда бўлиб ўтадиган Expo 2030 кўргазмасининг суб-мавзуларидан бири сифатида қўшилиш таклиф қилинганлиги сабабли, биз «Инсонлар ва ҳудудлар» асосий мавзуси доирасида иштирокчи мамлакатларнинг ҳар қандай нуқтаи назарини қабул қилишга тайёрмиз. Биз барқарор шаҳар ривожланиши бўйича доимий муҳокама ва фикр алмашиш учун платформани таклиф қиламиз. Биз мамлакатларга кўргазмада ўзларини тақдим этадиган лойиҳаларни ишлаб чиқишда, барқарор ривожланиш бўйича қарашларини ривожлантиришда ёрдам беришга тайёрмиз.
Масалан, Ўзбекистон ўз мамлакатининг гўзаллигини кўрсатмоқчи бўлса, биз мамлакат таклиф қилаётган барқарор ривожланиш ечимларини муҳокама қилиб, лойиҳани амалга оширишни ўз зиммамизга олишимиз — павильон қурилишига ёрдам беришимиз мумкин.
— Дубай Expo 2020 кўргазмасини ўтказиш учун бутун бир шаҳар қурди. Эҳтимол, Рим ҳам Expo 2030 учун катта майдон ажратади. Кейин бу ҳудудларга нима бўлади? Зеро, барқарор ривожланиш қурилиши учун катта маблағ сарфланган майдонлардан фойдаланишни назарда тутади.
— Рим номзоди ғалаба қозонган тақдирда янги шаҳар қуришни режалаштираётганимиз йўқ. Биз фақат мавжуд шаҳар ҳудудини бироз кенгайтирмоқчимиз. Албатта, биз ушбу объектлардан кейинчалик фойдаланишимиз ҳақида ўйладик. Биз бутун тузилмани қурилганича қолдиришни режалаштирмоқдамиз. Биз ҳеч нарсани бузмоқчи эмасмиз.
Тақдимотдан скриншот «Инсонлар ва ҳудудлар. Expo 2030 Рим.
Кўргазма якунида мамлакатлар ўз брендини илгари суриш зарур деб ҳисобласа, ушбу соҳалардан фойдаланишда давом этишлари мумкин бўлади. Улар павильонни сотиб олишлари ёки ижарага олишлари мумкин бўлади. Ёки Рим муниципалитети кутубхоналар, идоралар, ўқув ва тиббиёт марказларини жойлаштириш учун ушбу ҳудудлардан фойдаланиш ҳуқуқини олади.
— Тошкент Римга мусобақада ғалаба қозонишига қандай ёрдам бериши мумкин?
— Ҳозирда Ўзбекистон ҳукумати эътиборини Римга овоз беришга қаратиш бўйича ишлар олиб борилмоқда. Фуқаролар ва корхоналарнинг позицияси ҳам якуний қарорга таъсир қилиши мумкин.
Римдаги кўргазмада Тошкентнинг ўз кўргазмасини ташкиллаштириши қанчалик фойдали бўлиши мумкин?
— Римда 160 та давлат вакиллари қатнашади. Ўзбекистон уларга ўз бойлигини, маданий ва тарихий меросини кўрсатиши, шунингдек, иқтисодиётнинг турли тармоқлари, масалан, тўқимачилик ва автомобилсозликдаги салоҳияти ҳақида маълумотларни очиб бериши мумкин бўлади.
Тақдимотдан скриншот «Инсонлар ва ҳудудлар. Expo 2030 Рим.
Рим Ўзбекистонни янги ҳамкор ва сифатли товарлар учун янги бозор сифатида қабул қиларди. Ўзбекистон эса Италияни илғор технологиялар саноатига эга ҳамкор сифатида қабул қиларди. Биз юқори технологияли асбоб-ускуналар, шунингдек, маданий мерос қийматини ошириш, маданий мерос ёрдамида иқтисодиётни ўстириш, маданий меросни тиклаш ва реконструкция қилиш бўйича тажриба алмашиш, тўқимачилик саноатини ривожлантириш, мода дизайни, мато ишлаб чиқаришда янги технологиялар каби иқтисодиёт тармоқларида билимларни таклиф қилишимиз мумкин.
Бизга маълумки, ўзбек пахтаси дунёдаги энг яхши пахта ҳисобланади. Шунингдек, Ўзбекистоннинг икат, хон-атлас ва сўзана кашта каби миллий матоларидан Италияда машҳур бўлган замонавий либослар дизайнида фойдаланиш мумкин бўлади. Ўзбекистон учун бу ҳам дунёда тан олинишини ошириш йўлидир.
— Миланда Expo 2015 бўлиб ўтди. Ушбу кўргазманинг натижалари Италияни яна ариза беришга ундадими?
— Миландаги Expo 2015 ҳам ташкилотчилар, ҳам иштирокчилар учун катта муваффақият бўлди. Шундай экан, биз янги ғоялар ва тушунчаларни жорий этиш орқали бу муваффақиятни оширмоқчимиз. Ишончимиз комилки, Бутунжаҳон Expo кўргазмаси иқтисодий ўсишга туртки бериши мумкин.
Охирги сўровларга кўра, италияликларнинг катта қисми Римда Expo 2030 кўргазмасини ўтказишни қўллаб-қувватлайди. Бу бутун мамлакат учун катта бозор. Фуқаролар бу режалар ҳақида қайғуришмайди, аксинча, оптимистик қарашади, чунки Бутунжаҳон кўргазма биз ҳозир курашаётган турли инқирозлардан кейин иқтисодиёт ва халқаро муносабатларни тиклаш учун восита бўлиши мумкин.
Expo 2030 кўргазмасига 160 та мамлакатдан 30 миллион киши ташриф буюради. Сайёҳлардан ташқари бизнес ва ҳукумат вакиллари, талабалар, зиёлилар ва фикр етакчилари келади. Улар турли мамлакатлар ўртасидаги савдо ва сармояларнинг ўсишига туртки бериши, умуман олганда, дўстлик ва халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлаши мумкин.
