«Газета.uz» Украинада уруш бошланганидан кейин Тошкентга келган ва Ўзбекистонга яшаш учун кўчиб ўтишни режалаштираётган Россия фуқароларининг ҳикояларини тўплади. Улар нима сабабдан Россияни тарк этишга қарор қилганликлари ва нима учун Ўзбекистонни танлашгани, бу ерда нима билан шуғулланаётганликлари ва қандай муаммоларга дуч келишаётгани ҳақида сўзлаб беришди.
«Мен ҳар доим ҳеч қаерга кетишни хоҳламаслигимни айтардим»
Олег (исми ўзгартирилган), 23 ёш, Москва. Креатив саноат соҳасида магистратура талабаси. Тошкентга кўчиб ўтди.
Россияни тарк этишдан олдин, менда тез фурсатларда ҳарбий ҳолат жорий этилиши бўйича қатъий ҳиссиёт бор эди. Март ойининг илк кунларидаги айрим ҳаракатлар ва баъзи ҳолатлар менга унинг хабарчиларидек туюлди. 24 февралдан бошлаб ҳар дақиқада янгиликларни кузатиб бордим. Агар уларни ўқимаган бўлсам, нима содир бўлаётгани ҳақидаги подкастларни тинглаб бордим. Агар подкастларни тингламаган бўлсам, айни шу мавзуга ўхшаш бирор нарсани томоша қилдим.
Мана шундай режимда 2 мартга қадар яшадим. Ўша куни уйқудан уйғонибоқ, «Медиазона»нинг «Сиз-чи, қочасизми? Мамлакатни тарк этишга қарор қилган россияликларни чегарада сўроқ қилишмоқда» деб номланган мақоласини ўқидим. Шундан сўнг, РИА Новостининг «Беларус чегара қўмитаси 18 дан 60 ёшгача бўлган эркакларга республикани тарк этиш тақиқлангани ҳақидаги хабарларни рад этди» номли материалини кўриб қолдим. Ва менинг хавотирларим янада кучая бошлади. Шу каби миш-мишлар борлигининг ўзи хавотирлантирди.
«Медуза» ўзининг «ваҳима кўтаришга мойил бўлмаган» манбаларига таяниб, тез фурсатларда ҳарбий ҳолат жорий этилишига ишора қилди. Ҳудди шу нарсани Украина разведкаси ҳам, Украина президентининг маслаҳатчиси ва музокаралар гуруҳи аъзоси Михаил Подоляк ҳам айтганди. Менга таниш бўлган ҳуқуқшунос ҳам бир нечта бир-биридан мустақил манбаларига таяниб, 4 март, жума куни ҳарбий ҳолат жорий этилишини таъкидлади.
Шахсан ўзим ҳам сўнгги кунларда нималар содир бўлаётганини таҳлил қилиб кўришга уриндим. Давлатнинг бир қатор ҳаракатлари ва айрим вазиятлар ҳарбий ҳолат жорий этилишига ишорадек туюлди, шунинг учун ҳам мен кетишга қарор қилдим.
Ҳарбий ҳолатда улар чегараларни ёпиши ва сафарбарлик эълон қилиши мумкин. Мен учун бу қуйидагиларни англатарди. 2020 йилда ҳарбий кафедрани тамомлаганман, ҳарбий йиғинлардан бери 2 йилдан камроқ вақт ўтди. Бу — сафарбарлик бошлангудек бўлса, мени биринчилардан бўлиб чиқаришади дегани.
Мисол учун захирадаги подполковник, Плеханова номидаги РИУнинг сиёсий фанлар ва социология кафедраси доценти Александр Перенджиев ҳам шу ҳақда гапирганди. Менга ўхшаганлар учун қайта ҳарбий йиғинларни ўтказиш ҳам шарт эмас, — дарҳол ҳарбий операцияга юбориш мумкин. Бу менинг фикрим, дунёқарашим, ҳис-туйғуларимга зид келади. Шунинг учун ҳам мен Россияни тарк этишга қарор қилдим.
Ҳозир Путин «Россиянинг Украинадаги махсус ҳарбий операциясини ўтказишда ҳарбий хизматга чақирилувчилар ва захирадаги аскарлар жалб этилмагани ва жалб қилинмаслигини» айтмоқда. Ҳозир эса биз Украинада қўлга олинган одамнинг монологи ҳақидаги хабарни кўриб турибмиз.
Мен Путинга ишонмайман. Эҳтимол, илгари унинг сўзлари нисбий хавфсизликнинг кафолати бўларди — ҳеч бўлмаганда илк мартага. Бироқ, у ва унинг барча мулозимлари Украинадаги уруш ҳақида уни хатто, тасаввур ҳам қилиш мумкин эмаслигини айтишди. Биз энди нимани кўраяпмиз? Уруш йўқ, лекин махсус операция бор. Сўзларнинг ўрнини алмаштириб қўйиш соғлом фикр устидан ғалаба қозона олмайди.
Менинг атрофимдагилар — креатив саноат одамларидан иборат. Табиийки, кўпчилигимиз учун содир бўлаётганларнинг барчаси фожиа сифатида қабул қилинади. Менинг журналистикада ўқийдиган танишларим Россияда барча мустақил медиа йўқ қилиб ташланган бир вақтда — уларнинг [ўқув] дастурлари нима сабабдан сақланиб қолинганини тушуна олишмаяпти. Одамлар шунчаки, ҳаёт мазмунини йўқотиб қўйишди.
Иқтисодий чекловларга тўхталадиган бўлсам, ҳозир Россиядаги карталаримда бор пулларни ишлатишим учун айрим «буб билан рақсларни» амалга оширимга тўғри келади. Лекин энг катта муаммо бу эмас. Иқтисодий муаммолар тўлқини аллақачон эшитилмоқда, у яқин орада Россия фуқароларини қамраб олади. Нафақат уларни. Ўйлайманки, яқин давлатлар, шу жумладан Ўзбекистон ҳам жиддий зарар кўради. Оддий одамлар учун бу унчалик ҳам сезилмаслиги мумкин — чунки уларда шартли равишда инвестициялар йўқ, уларга фонд биржасида ким қанча йўқотганининг фарқи йўқ. Бироқ бу тез кунларда уларнинг ҳамёнига ҳам таъсир ўтказа бошлайди. Ҳозир Россияда апрель ойида кутилаётган дефолтни муҳокама қилишмоқда. Бу мутлақо ҳаммага таъсир қилади, уруш ҳар биримизни жароҳатлайди.
Россияда бизнес жуда депрессив муносабат билдирмоқда деб ўйлайман. Албатта, ҳар доим янги имкониятлар очиладиган инсонлар бор. Мисол учун, кимдир россияликлар энди ўз ватанида сотиб ололмайдиган нарсаларни харид қилиши учун Ўзбекистонга у ёки бу товарлар импортини амалга ошириш тўғрисида музокаралар олиб боришни ўйлай бошлайди. Аммо аксарият ҳолларда, ўйлашимча, барча одамларнинг режалари бузилиб кетди. Бизнес вакилларининг ҳеч бири, афтидан, бу каби сценарийдан огоҳлантирилмаган.
Ҳукумат ва эҳтимол, йирик давлат сектори тайёргарлик кўрган максимал даража бу — ДНР ва ЛНРни мустақил деб тан олиш бўлган, деб ҳисоблайди рус элитасида кўплаб манбаларга эга сиёсий шарҳловчилар Андрей Перцев ва Константин Гаазе.
Балки, ҳар бир кишида қачондир эҳтимолий миграция ҳақида суҳбатлар бўлган. Шу каби мулоқотлар вақтида мен ҳар доим ҳеч қаерга кетишни хоҳламаслигимни айтардим. Мен хаттоки, фикримни ўзгартиришга нима сабаб бўлиши мумкинлигини ҳам тасаввур қила олмасдим. Энди эса нима эканлигини аниқ биламан.
Севимли шаҳримдан воз кечишимга тўғри келди (умид қиламанки, узоқ муддатга эмас). Севимли футбол жамоамнинг ўйинларига ташриф бюуришдан тортиб, оилам билан жонли мулоқот қилишгача. Жонажон Москва соғинчининг қўрқуви ҳам йўқ эмас.
Мамлакатни танлаш жараёнида у ерга етиб олиш (самолётлар учаётган бўлиши, чегара очиқлиги, хорижий вакциналар талаб этилмаслиги) муҳим эди. Менинг ҳолатимда 4 март соат 23:59 гача учиб кетиш зарур эди.
Шунингдек, [мен борадиган] мамлакат ОДКБ ва Евросиё иқтисодий иттифоқ таркибига кирмаслиги муҳим эди — менимча, сафарбарлик жорий этилган тақдирда, бу оқилона параметр бўлади. Шу муносабат билан вариантлар доираси кескин қисқарди, чипталар тез суръатларда тугаб борарди ва Ўзбекистон озми-кўпми [чипталари] адекват нархда бўлган ягона вариант бўлиб қолди.
Одатда мен саёҳат учун яхши тайёргарлик кўраман, барча йўл йўриқномаларини ўқиб чиқаман, харитада ташриф буюришни режалаштирган жойларимга кўплаб белгилар қўйиб чиқаман. Бу сафар эса мен ҳеч нимага улгурмадим — эрталабки соат 10 да чипта харид қилдим, учиш вақти эса соат 15:40 да эди.
Шунинг учун ҳам ёнимда фақатгина қишки куртка бор, буни ҳам қийинчиликлардан бири деб ҳисоблайман. Жуда кўп жиҳатлар билан айни шу ҳолат.
Аввал бошданоқ, Ўзбекистон Грузия сари йўлнинг биринчи тўхташ пункти бўлади деб ўйлагандим. Бироқ, ҳозир у ерда нима содир бўлаётганини диққат билан кузатиб бораяпман. Мамлакатга жуда кўп россияликлар ташриф буюрган, Тбилисида уй-жой учун талаб ошиб кетган, инфляция.
Бу вақт мобайнида эса Ўзбекистон сояда қолишда давом этмоқда — ҳозирги вазиятда бу фойдали бўлиши мумкин. Бироқ, сўнгги ойларда Грузияда содир бўлаётгани каби бу ерда ҳам россиялик креатив мутахассислар ҳамжамияти шаклланмоқда. Бу хурсанд қилмаслиги мумкин ҳам эмас. Тошкентда ушланиб қолишни режалаштираяпман. Қанча вақтгалиги — бу воқеалар ривожига боғлиқ. Ҳеч бўлмаганда ёқимли вақт ўтказишга, эҳтимол, янги қўшма лойиҳаларга ҳам умид бор.
Тошкентда банк карталари билан муайян қийинчиликлар бор, рўйхатдан ўтиш тизими ўзига яраша мураккаб, SIM-карталар билан боғлиқ қийинчиликлар мавжуд.
Балки тиббиёт билан ҳам муаммолар юзага келар — мен Россияда олдиндан режалаштирилган бир нечта қабулларга (суғурта бўйича бепул поликлиникага) боришни мўлжаллаб тургандим. Энди эса бундай имкониятга қачон эга бўлишим мумкинлигини билмайман ҳам.
Яна қулоқчинларим ҳам бузилиб қолди, бу ерда иккита муаммо бор: Wildberries`даги сотувчига қайтариб, уни алмаштириб беришни сўрай олмайман, Ўзбекистонда эса муносиб алтернатив вариантни танлай олмайман, чунки ассортимент сезиларли даражада кам. Шунга қарамасдан, кўплаб товарларнинг нархи (мен ҳозир нафақат техник воситалар ҳақида, балки кундалик эҳтиёж учун зарур маҳсулотлар ҳақида айтаяпман) Москвадагидан-да қимматроқ.
«Ҳар доим ортга қайтиш мумкин, бироқ, вазият шундайки, эртанги кун қандай бўлиши номаълум»
Николай, 28 ёш, Ульяновск шаҳри. Спорт журналисти. Тошкентга кўчиб ўтишни режалаштирмоқда.
Мен кўпдан бери бошқа мамлакатга кўчиб ўтиш учун вариантларни кўриб чиқаётгандим. Украинадаги можаро менинг ишимга жуда кучли таъсир қилди, чунки Россия спорти қаттиқ санкцияларни қабул қилиб олди. Бунинг ортидан эса менинг даромадим сезиларли даражада камайиб кетди. Бундан ташқари, доллар курси ошиб бормоқда, бу эса нархлар ошишидан далолатдир.
Мен Россиянинг спорт бўйича етакчи ОАВларидан бирида фаолият юритаман. Бизнеснинг аҳволини билмадим-ку, лекин ўзининг мавқеига қарамасдан менинг таҳририятим мен каби штатда бўлмаган ходимлар учун гонорарлар миқдорини қаттиқ чеклади.
Кўчиб ўтиш учун фақат Ўзбекистонни кўриб чиқаяпман, сабаби у ерда менинг қариндошларим бор. Россияда ота-онамни, дўстларимни қолдиришимга тўғри келади. Ҳар доим ортга қайтиш мумкин деган фикрда қоламан, бироқ, вазият шундайки, эртанги кун қандай бўлиши номаълум.
Мен хорижга чиқиш паспортимни кутаяпман, шундан сўнг, Россияни тарк этишим мумкин бўлади. Ўзбекистондан кутаётганларим энг ижобийларидир. Мамлакат ва, хусусан, Тошкент ҳақида кўплаб видеоларни томоша қилдим, кўплаб материалларни ўқиб чиқдим. Мен яхши об-ҳаво ва ўз соҳамда барқарор иш топишни кутмоқдаман.
«Россияда қалбга яқин аҳлоқий қадриятлар ва сўзнинг кучига бўлган ишончни қолдириб келишга тўғри келди»
Елена (исми ўзгартирилган), 30 ёш, Санкт-Петербург. Моушн-дизайнер. Тошкентга кўчиб ўтди.
Иқтисодчиларнинг прогнозлари Россияни вақтинча тарк этиш ҳақидаги қароримга таъсир қилди. Санкциялар туфайли мен ўзимнинг жамоам билан ишлашда давом этолмайдим ва ишдан бўшашимга тўғри келди. Россияда қалбга яқин аҳлоқий қадриятлар ва сўзнинг кучига бўлган ишончни қолдириб келишга тўғри келди.
Танловим Тошкент бўлди, чунки бу ерда қариндошларим бор. Кўчиб ўтиш бўйича мени қизиқтирган асосий масала рўйхатдан ўтиш билан боғлиқ эди, у қариндошларим ёрдами билан тезда ҳал бўлди.
Ўзбекистонда учинчи марта бўлишим, шунинг учун интернет билан боғлиқ яхшиланишларни қайд этишим мумкин. Туристлар учун қулай тариф режалари пайдо бўлибди, бу айниқса масофадан ишлаш учун жуда муҳим.
Юзага келган воқеалар туфайли Ўзбекистонда IT дунёсининг малакали мутахассисларини жалб қилиш имконияти пайдо бўлди. Агар ушбу воқелик узоқ муддатли истиқболда кўриб чиқилса, бу келажакда технологик инқилобга имкон яратиши мумкин.
Қанча вақтга Ўзбекистонга келганимни айтишим қийин, чунки юзага келаётган реалликни бир қатор сиёсатшунослар ва иқтисодчилар ҳам прогноз қилиши мураккаб. Менда қўрқувлар йўқ. Сабаби, эҳтимол айнан ҳозир қўрқувлар учун энг номақбул вақт. Қандай шароитда бўлишимдан қатъий назар мен имкониятларни кўришга ҳаракат қиламан.
Бироқ, ишончим комилки, менинг Ўзбекистонда қолишим, рўйхатга олиш жараёнига кўра, олти ойдан ошмаслиги керак. Нима бўлишидан қатъий назар мен Россияга қайтаман, чунки у ерда оила аъзоларим бор.
«Бир ҳафта ичида вазиятни шунақанги „қиймалаб“ ташлашдики, уни энди ҳеч қанақасига орқага қайтариб бўлмайди»
Антон, 38 ёш. Дастурий таъминот яратувчи. Тошкентга кўчиб ўтди.
Ҳам шахсий сабабларга кўра, ҳам мен ишлайдиган компания мижозлари Россия ҳудудида жойлашган офислар билан ҳамкорликни давом эттиришни хоҳламаслиги сабабли кўчиб ўтиш тўғрисида қарор қабул қилдим.
Компания Тошкентда ўз офисига эга, шу сабабли ҳам кундек равшан эди. Мени иш ва турар-жой билан таъминлашди. Ўйлайманки, мен бу ерда камида бир-икки ой қоламан. Узоқ муддатли режалар қилиш учун вазият жуда тез ўзгармоқда.
Россияга қайтиш шартлари эса янада мураккаброқ. Мен 24 февралга қадар бўлган даврда Россиядаги ҳаёт мени қониқтирмасди дея олмайман. Бир ҳафта ичида [вазиятни] шунақанги «қиймалаб» ташлашдики, уни энди ҳеч қанақасига орқага қайтариб бўлмайди: бизнес шокда, чакана нархларнинг кўтарилишидан ташқари, у ҳеч қандай муносабат билдира олмайди.
Ортга қайтиш учун камида «махсус операция» тугаши ҳамда иқтисодий алоқаларни тиклаш йўллари ва муддатлари аниқлаштириб олиниши керак. Айнан ҳозир содир бўлаётган воқеалар, кўпроқ, Шимолий Корея томонга ҳаракатланишни эслатади, мамлакатни ёпиш эса — бу йўлнинг охири дегани.
«Ўзбекистон ижобий томонга ўзгарган»
Алексей (исми ўзгартирилган), 38 ёш, Санкт-Петербург. Мобиль интерфейслар бўйича дизайнер. Тошкентга кўчиб ўтди.
Россияда мен автомобилимни, дўстларимни, квартирам таъмирини ва бутун бошли ҳаёт тарзимни ташлаб келишимга тўғри келди. Режалар чиппакка чиқди. Кўчиб ўтиш учун Грузия, Ҳиндистон, Тайланд вариантларини кўриб чиқдим, бироқ, Тошкентни танладим, чунки бу ерда яқинларим, яшаш учун жой бор.
Бу ерда бир неча ойни ўтказаман деб ўйлайман. Балки бу транзит пункт бўлар. Россияга хавфсизлик таъминланган ҳолдагина қайтаман: кириш ва чиқиш, маълум миқдорда валютани олиб чиқиб кетиш учун. Шунингдек, Украина ва умуман дунё билан зиддиятли масалаларни якун топиши муҳимдир. Умид қиламанки, Ўзбекистон Россияга қарамликдан қатъи назар зарбага дош бера олади.
У, менимча, яхши томонга ўзгарган. Кўп сонли етказиб бериш хизматлари пайдо бўлибди. Бироқ, онлайн-банкинг гўё кучсиз ривожлантирилгандек. Кўпроқ фойдаланувчилар учун яратилишини хоҳлайман. Умуман олганда интерфейслар муаммоси кўзга ташланди.
«Россия жамиятида улкан бўлиниш содир бўлди»
Евгений, 26 ёш, Москва. Маркетолог. Тошкентга кўчиб ўтишни режалаштирмоқда.
Мен хавфсизлик нуқтаи назаридан кўчиб ўтишга қарор қилдим. Россияни оғир даврлар кутмоқда. 1998 йилги дефолтдан-да қўрқинчлироқ бўлиши кутилаётган дефолт. Озиқ-овқат маҳсулотларидан тортиб, автомобилгача: ҳаммаси қимматлашиб бораяпти. Россиядан йирик фирмалар чиқиб кетмоқда, хаттоки «Макдоналдс» ёпилмоқда.
Бундан ташқари, Россия жамиятида улкан иккита лагер: «ҳарбий операция»ни қўллаб-қувватловчилар ва унга қатъий қарши бўлганларга бўлиниш юз берди.
Бўлиниш оқибатида жамиятда кўринмас «ақлий» фуқаролик уруши кетмоқда. Мамлакатимизда норозиликни очиқ ифода этишнинг имкони йўқлиги боис, у сукутга чўмяпти ва ичкарига чуқурроқ кириб бораяпти.
Ҳозирги вақтда Россиянинг IT-компаниясида ишлайман, лекин, шундай давом этиш ёки этмаслигини билмайман. Инқироз даврида ишдан бўшатиш эҳтимоли жуда катта. Бундан ташқари, мен бошқа Европа ва Осиё мамлакатлари иқтисодиётининг фаровонлиги ва ўсиши фонида бир неча кун ичида қашшоқлашиб қолган мамлакатда яшашда давом этишни хоҳламайман.
Яшаш манзилимни ўзгартириш учун давлат танлаётганимда мен Грузия, Арманистон ва Туркияни кўриб чиққандим, лекин ҳозирча Тошкентда қолишга қарор қилдим. Тушунишимча, мамлакатда IT-сектори мутахассислари бўйича кадрлар танқислиги мавжуд. Мен маркетолог бўлсам-да, балки бу ерда менинг билимларим кимгадир асқотиши мумкин.
Бундан ташқари, Ўзбекистондаги нархлар унча қимматга ўхшамаяпти. Асосийси квартира ижараси ва озиқ-овқатга пул етса бўлди, ўйин-кулгуга унчалик ҳам пул сарфлайвермайман. Уй-жой излаш, рўйхатдан ўтиш ва тиббиёт даражаси билан боғлиқ масалалар мавжуд.
Тошкентда икки ойча яшайман деб ўйлайман, чунки бу визасиз рухсат этилган максимал муддат ҳисобланади. Агар Ўзбекистондаги ҳаёт ёқиб қолса, яшаш учун рухсатнома олишга ҳаракат қилиб кўраман. Агар акси бўлса, унда кейинги манзил томон ҳаракатланаман. Ҳозир режалаштириш уфқи унчалик юқори бўлиши мумкин эмас. Балки, энди Россияга режим қулагандан сўнг ёки ота-онамга ёрдам зарур бўлсагина қайтаман. Уларни, дўстларимни ва танишларимни Россияда қолдиришимга тўғри келади. Уларга ҳеч бўлмаганда пул билан ёрдам бера оламан деб умид қиламан.
