«Газета.uz» «Хориждаги ўзбекистонликлар» лойиҳаси доирасида чет эл олийгоҳларида ўқиётган ёки хорижда таълим олиб, ҳозирда ўша ерда ишлаётган ўзбекистонликлар билан суҳбат уюштиради. Ушбу суҳбатларда уларнинг чет элдаги ҳаёти, нега хорижий таълимни танлаганлиги, уларнинг бошидан ўтган синовлар ҳақида сўз боради. Лойиҳанинг навбатдаги меҳмони — Саидазиз Аъзамов.
Саидазиз Аъзамов 2017 йилда Ўзбекистон давлат Жаҳон тиллари университетини тамомлаган. 2014 йилдан бошлаб лойиҳалар бошқаруви, коммуникациялар ва маркетинг соҳаларида турли хил вазифаларда ишлаган. АҚШдаги фаолияти Балтиморда жойлашган мультимедиа студиосида бошланган. Кейин Сан Францискога кўчган, у ерда кодлашни ўрганган ва консалтинг фирмага пост-Совет ҳудудида янги лойиҳаларни ишга туширишда ёрдам берган.
— Ёшлигингиздан то хорижга кетгунингизга қадар бўлган давр ҳақида гапириб берсангиз…
— Юнусободдаги кўп қаватли уйлардан бирида катта бўлганман. Ота-онамдан ташқари, бувим ва бобом ҳам бизни тарбия қилишгани менинг бугунги шахсиятим, босиб ўтган йўлимга катта таъсир қилган деб ўйлайман. Оддий маҳалла мактабида ўқиганман, онам шу мактабда дарс берганлар, кўп шўхликлар мен учун дабдаба эди. Аммо ёзда дарахтдан дарахтга томдан томга чиқиб, тўполонни ҳам боплардик.
Мен яшаган маҳаллада ёзувчиларнинг уйи бор эди. Мен кўпроқ ўша тарафдаги синфдошларим ва бошқа дўстларим билан вақт ўтказишни ёқтирардим. Ҳозир болалигимни эслаб кимга шу «дом» ҳақида айтсам, «Ие, ёзувчилар ҳамма маҳаллада бор» деб кулгига олишади. Йўқ, совет меъроси — аноним шикоятчиларнинг бунга даҳли йўқ, у «дом»даги квартиралар 90-йилларда давлат томонидан адиб ва шоирларга берилган эди. Республикадаги илғор нашрлар муҳаррирлари, телевидениечилар, зиёлилар жамланган кўча эди у.
LEGO`лар ўйнаш ярашмайроқ қолган пайтлардаги болалик машғулотим оила даврасида кроссворд ечиш эди. Смартфонлар чиққунча «зап пайтида катта бўлиб олган эканман», деб ўйлаб қоламан.
8-синфда мактабимизнинг бир бурчагида очилган инглиз тили ўқув марказига бордим. Ўшандан сал олдин ёки сал кейин уйимиздаги эски «ЭВМ»ни Pentium 4`га алмаштирдик. Инглиз тили, компьютер, ABBYY Lingvo оффлайн иловаси, dial-up интернет туфайлимикан, нима бўлса ҳам дунё кезаман, тилшунос, таржимон ёки журналист бўламанга тушиб қолдим.
Ўзимни у ерга, бу ерга урдим, волонтёрлик қилдим, газетага интернетдан олинган нарсаларни таржима қилиб юрдим. Подъездимиздаги университетга кирган ягона қўшнимдан «репетитор"-ўқитувчининг контактини олиб, бир йил фақат битта фан — она тили ва адабиётдан август имтиҳонларига тайёрландим. 2013 йили журналистика факультетига ўқишга кириб, уни 2017 йилда битирдим.
Университетда ўқиш пайтида журналистикадан ҳам кўра «public relations»га, ёшларда ортиқчароқ, катталарда эса етишмайдиганроқ максимализм туфайлимикан, мамлакат имижи, халқ дипломатияси деган мавзуларга қизиқдим. Диплом ишимни шунга яқин мавзуда ёқлаб, шу йўналишда бир муддат ишладим. Тақдир тақозоси билан Ўзбекистон имижи йўлида Россия ва Францияга хизмат сафарларига бордим. Швейцарияда инқирозли вазиятларда жамоатчилик билан ишлаш бўйича қисқа курсни ўтиб келдим. Бироз ўтгач эса АҚШга ўқиш учун кўчиб келдим.
Фото: Саидазиз Аъзамовнинг шахсий архивидан
— Сиз 2014 йилдан бери Ўзбекистонда турли лойиҳаларни амалга оширишда иштирок этгансиз, шунингдек, маркетинг соҳаси билан ҳам шуғуллангансиз. Ўша вақт ҳақида хотирлай оласизми, қандай лойиҳаларда ишлагансиз, ўша даврда маркетинг қандай бўлган?
— 2014 йилдан то АҚШга келгунимгача турли медиа ташкилотлар, давлат ва нодавлат хўжаликларда ишладим. Навоий ёзиб кетганидек, «Эл нетиб топгай мениким, мен ўзимни топмасам». Эҳтимол шу йиллар давомида мен ўзимни изладим, ўз имконият ва камчиликларим, истак-у хоҳишларимни кашф қилишга уриндим. Мана шу, русча қилиб айтганда, «қимматбаҳо ҳашамат» экан. Ойликни ойликка улайдиган оддий ишчилар бўлишса ҳам эътиқоди, ички дунёси эътиборидан бадавлат ота-онам бўлмаганида қорин ғами, рўзғор ғами билан бўлиб мен ҳеч қачон дунёни кўрмасдим балки.
Дастлаб университетимизга қарашли илмий журнал, «Бошланғич таълим», «Маърифат», «Халқ сўзи» каби нашрлар, MY5, Sevimli телеканаллари камина учун «sandbox» — «тупроқ тўкилган ўйингоҳ» бўлган бўлса, кейинчалик «10 Reasons to Visit Uzbekistan» китобини яратган жамоа, Ўзбекистондаги катта блокбастер фильм ижодкорлари, Мирзиёев президентлигининг илк йилларида таксига чиқсангиз эшитадиганингиз ижобий ижтимоий фикрни шакллантириш устида ишлаган мутахассислар, ёшлар сиёсати соҳасидаги, шунақа дейиш ўринли бўлса, мурғак кадрлар билан бир қозонда қайнадим.
Булар билан параллель равишда инглиз тили, технологиялар, чет элда ўқиш ва карьера қилиш каби қизиқишлар билан муштарак бўлган тенгдошларимиз, ука-сингилларимизни жалб қилиб Young Leaders Development Project`ни амалга оширдик, Марказий Осиё Ëшлар Тармоғи аъзосига, БМТнинг Нью Йоркдаги анжуманлари иштирокчисига айландик.
Мен маркетинг соҳасида асосан копирайтер бўлиб ишлаганман. Маркетингниям шу коммуникациялар қисмида ишлаганман, шу ҳам, очиғи, молиявий манфаат учун. Чунки, биласиз, рекламада, маркетингда журналистикадан кўра пул кўпроқ.
— Нега Ўзбекистонда яхши ишингиз бўла туриб хорижга кетиб, ўқишни давом эттиришни истадингиз? Бунга аниқ сабаб борми? Нима учун айнан АҚШни танлагансиз?
— 2019 йил бошидан Ўзбекистон миллий кинокомиссиясига халқаро алоқаларни юритиш, «Ўзбекистонда фильм суратга олинг» кампаниясини амалга оширишда кўмаклашиш учун таклиф қилишди. Гонг Конг, Берлин, Канн, Лос Анжелес ва Лондон шаҳарларидаги йирик медиа тадбирларда дунёга энди очила бошлаётган, жаҳон кинолокациялари харитасида нисбатан янги мамлакатимизни танитиш ишларини бошладик. Шу пайтларда менда АҚШга кўчиб кетиш имконияти пайдо бўлди. Шунгача Америкага икки марта келиб кетганим учун, яна иш фаолиятим давомида билим ва тажрибалар етарлимасдек туюлгани учун Калифорниянинг Сан Франциско шаҳрига кўчишга қарор қилдим.
— «Америка Овози»га берган интервьюингизда сиз ўз яқинларингиз сизга «қанақа уй олдинг, қанча пул юборяпсан ёки қандай машина олдинг», деб савол беришларини, сиз эса бу ерга фақат пул учун келмаганингизни билдиргансиз. Нима деб ўйлайсиз, нега ўзбекистонликлар хорижда меҳнат қилаётган инсонлардан шу каби саволларни кўпроқ сўрашади?
— АҚШга келгач, очиғи, визам учунгина ўқиб юрдим. Келганимнинг биринчи йили то пандемияга қадар фақат пул топиш ҳақида бош қотириб қолдим. Бунинг сабаби, американча термин билан айтганда, «peer pressure» (тенгдошлар босими — таҳр.). Хоҳлаймизми, хоҳламаймизми, Америкадаги ўзбекистонликлардан ватанда катта-катта ремиттансларни (меҳнат муҳожирлари юборадиган пул ўтказмалари — таҳр.) кутишади. Америкадаги ўзбекистонликларнинг аксарияти эса денгиз ортидаги улкан имкониятлар, узоқ муддатли, стратегик мақсадлардан кўра нақдига қизиқишади.
Мен бир муддат шу босим остига тушдим. Аллоҳга шукур, яшаш, еб-ичишдан умуман қийналмадим, уйга ҳам бироз ёрдам қилдим. Лекин Вухандан тўғридан-тўғри рейс қабул қилувчи Сан Франциско шаҳрида карантинда қолиб кетганим учунми ёки хизмат кўрсатиш соҳасидаги вақтни пулга айирбошлашга асосланган тирикчилигим жонимга теккани учунми — эҳтимол иккала омил сабаб — карьерамни ривожлантиришга қатъий қарор олдим.
Гарварднинг CS50 курсини, Виржиния университетининг «Жамиятда бизнеснинг янги моделлари» каби курсларини ўқидим. Яна собиқ социалистик блок мамлакатларида бизнес трансформациялари билан шуғулланадиган компанияда тадқиқотчи бўлиб ишлаб, шу йўналишни ўрганишга тушдим.
Албатта ғарибнинг ҳаёти дабдабали эмас, камроқ ўқиб, кўпроқ «соққа қилганимда» Ўзбекистондаги дўстларим, қариндош-уруғлар билан ҳам дадил гаплашардик. Ҳозирча яна камтармиз жуда. Бошимизни эгиб, «Э қачонгача ўқийсан, шундоқ жойларда юрибсан, соққани босмайсанми» деган гапларга, «одам бўп қоларман» деб ҳазил-ҳузул қилиб кетилаверади-да.
Фото: Саидазиз Аъзамовнинг шахсий архивидан
— Хорижга кетишдан аввал сиз учун энг катта мотивация нима эди?
— Энг катта мотивация — мен учун ота-онамни рози қилиш. Уларга муносиб, уларга яхши гап олиб келадиган фарзанд бўлиш. Бу борада мутлақо муросасизман ва ҳеч қандай кўзбўямачилик ёки совуққонликка бормайман.
Масалан, менинг ота-онам каби ҳаётининг кўп қисмини «перестройка» ва «ёввойи тўқсонинчи йилларда» ўтказиб юборган, ўта содда ва камтар одамларни рози қилиш қийин эмас. Арзимаган нарсаларга хурсанд бўлиб, дуо қилиб ўтиришади. Аммо мени том маънода уларнинг бахтли бўлиши қизиқтиради. Менинг волидам Тошкент вилоятидан ташқарига чиқмаганлар. Умрлари бино бўлиб ҳатто Самарқандгаям бормаганлар. Мана, мен шу қурбонликнинг мевасиман-да. Мени едираман, кийдираман деб, ота-онам нималардан кечишмади экан.
«Онам жаннатим, отам давлатим» деб бир букет гул жўнатиш қийин эмас, бунақа юзаки нарсалар арзон ва осон, ва алдамчи. Лекин кўнгиллари хотиржам бўлсин, тўлсин, дунё кўрсинлар, ҳеч нарсани ўйламай, бизга бош бўлиб, набираларига тарбия бериб, китоблар ўқиб бериб ўтирсинлар дейман. Америкага келгунимгачаям, ундан кейинам мақсадим, мени интилтирувчи куч шу бўлиб қолаверади.
Яна ота-онам каби бошқа инсонлар ҳам ўз фарзандларидан рози бўлсин учун Young Leaders Development Project`га ўхшаган, эҳтимол ундай баландпарвоз номларсиз бўлса ҳам, умуман номи бўлмаса ҳам, бирор ижтимоий аҳамиятга эга ишларни қилиш менинг ҳаётдаги ундовларимдан.
— Ўзбекистондан кетганингиздан кейин дунёқарашингиз қай даражада ўзгарди деб ўйлайсиз?
— Жуда ўзгарди, лекин бу кўчишим билан боғлиқми, аммо ёшим ўзгариши билан боғлиқ табиий жараёнми, шунга эътибор қаратиш керак. Миграция одамда деярли ҳеч нарсани ўзгартирмаслигини ўнлаб одамлар, уларнинг миясида Ўзбекистонда шаклланиб, йўқолмаган ўрнашмалар мисолида кўрдим. Шунинг учун бошқа жамиятга кўчишнинг ўзи катта ўзгаришлар қилишига скептицизм билан қарайман.
— АҚШга борганингиздан кейин қийинчиликлар бўлдими? Энг катта қийинчилик нима эди?
— Айтарли қийинчилик бўлгани йўқ. Яқинларимни, ота-онамни, укамни, опам ва жиянларимни қаттиқ соғинаман. Афсуски, АҚШга кўчганимдан бери ҳали Ўзбекистонга бориб кела олмадим. Энг катта дард шу.
— Хорижга кетишингизга оилангиздагилар қандай қарашди?
— Ота-онам хорижга кетишимга ижобий қарашган. Аммо улар доим хоҳлашадики, мен тезроқ қайтсам, уларнинг бағрида ватанга хизмат қилиб, унинг ривожига, алхусус, ундаги оилаларнинг сонини биттага кўпайишига, аҳолиси ошишига ҳисса қўшиб юрсам.
Фото: Саидазиз Аъзамовнинг шахсий архивидан
— Сизнинг Telegram`да ўз шахсий каналингиз бор ва унда АҚШдаги жараёнлар, турмуш тарзи ҳақида ҳамда Ўзбекистондаги жараёнларга муносабатингизни ёзиб борасиз. Хориждаги инсон ўзи яшаётган жойни кенг оммага ҳавола этиб бориши қанчалик муҳим?
— Мен Telegram`да «Dengiz ortidan» каналини юритаман. Аммо Facebook ва Instagram`га кирмайман. Мен учун LinkedIn ҳаётимда жуда катта ёрдам берган ижтимоий тармоқ. Telegram`да канал юритиш эса блогингнинг асаб ва вақт нисбатан камроқ кетадиган усули. Каналимга хоҳлаган пайтим турли мавзуларда ёзиб қоламан. Аммо шунчаки кундалик воқеаларни ёзишдан кўра одамлар учун қизиқ деб ўйлаганларимнигина уларга фойдаси тегиб қолар деб ёзаман.
Мени асосан ўзимдан 5−6 ёш кичкиналар кузатар экан, бу менга катта масъулият юклайди. Америкада яшаш ўзбек тилида, яна лотин алифбосида ўқийдиган ватандошларим учун катта ютуқ, катта нарса деб қаралади. Мен озгина бўлса ҳам бу привелегияни суъистемол қилгим келмайди, ҳам Америкадаги ҳаёт, ҳам яқинларим ва ОАВ орқали Ўзбекистон ҳақида эшитганларимга ўз фикримни билдириб кетаман.
— Келажакдаги режаларингиз қандай? Ўзбекистонга қайтасизми?
— Албатта, Ўзбекистонга қайтиб, Америкадалигимда ўрганганларим самараси сифатида миллатимизга хизмат қиладиган ишлар қилиш ниятимиз бор.
— Ўзбекистонда ўқиган университетингизда ўрганган энг катта сабоғим, деб айнан нимани айта оласиз? Умуман Ўзбекистонда олий таълимда ёшлар ўзи нималарга урғу бериши керак?
— Ўзбекистонда ёзишни, матнлар устида ишлаш, таҳрир қилиш бўйича ўрганганларим ҳаётимда катта ёрдам берди. Ҳозир ёпилиб кетишга улгурган халқаро журналистика факультетида устозларим Шаҳноза Тўйчиева, Акбар Нурматов, Беруний Алимов, Венера Қаюмова, Галина Кан, Гулмира Шукурова, Ирода Исмоилова, Назира Қурбон, Наргис Қосимова, Наргиза Тўхлиева, Турсунали Қўзиев, Ҳалим Саййид, Хуршид Дўстмуҳаммад ва улар сингари қатор забардаст мутахассисларга шогирд бўлганимдан фахрланаман. Яна Файзулла Мўминов домламизнинг бир нечта лекцияларида ўтирганман, шу одам «тўрт йил умрингизни бекор ўтказманглар», деб айтган эди.
Ўзбекистонда ўқиётган талабалар учун айнан шуни қайта зикр қилган бўлар эдим. Университет жуда ҳам ёмон бўлса, ўқишни ташлаш керак. Талабаликни, битириб диплом олишни «культ»га айлантириш керакмас. Аммо самимий, виждонли, фидойи домлаларнинг билимини лимоннинг сувини сиққандек сиқиб олиш зарур, керак бўлса. Ва баҳо учун ўқимаслик керак. Бу нафақат бефойда, балки зарарли ҳамдир. Одатда энг муваффақиятли талабалар битта фандан бешга, қолганларидан учга ўқиганлари бўлиб чиқади. Буни ўзим билан бирга ўқиган журфакчилар мисолида кўраман.
— Айни вақтда Ўзбекистондаги тенгдошларингиз, кичик ёшдагилар ва умуман хорижга ўқишга бормоқчи бўлган ёшларга қандай маслаҳатлар берган бўлардингиз?
— Фундаметал билимларни эгаллашсин. Бугун актуал, аммо эртага аҳамиятини йўқотадиган майда ва юзадаги маълумотларга урғу бермасдан, чуқур ва кенг изланишлар қилишса, ўзларига ҳам, жамиятга ҳам яхши бўлади. Менга раҳмат айтишар ўшанда, айтишмаса ҳам майли.
— Ўз соҳангиз бўйича 3 та ва соҳангиздан ташқари сиз ўқиш керак деб ҳисоблайдиган 3 та китоб тавсия қилинг (исталган тилда).
— Ëзиш бўйича Стивен Кингнинг «On Writing: A Memoir of the Craft» китобини бир ўқиб кўришсин, ўзим энди ўқияпман, тажрибадан келиб чиққан яхши нарсалар ёзган экан. Ҳозир столим устидаги китоб Жини Дитрихнинг «Spin Sucks» китоби. Жамоатчилик билан алоқаларга қизиқадиган талабалар, ёшлар, умуман мутахассисларда албатта бу китоб бўлиши керак. Нафақат варақлаб чиқиладиган, чамамда кейсларга қараб қайта-қайта қўлланадиган китоб.
Умуман, менга охирги йилларда ўқиганларимдан «Why Nations Fail», «What I Wish I Knew When I Was 20», «Zero to One» китоблари жуда маъқул келди, шуларни тавсия қиламан.
Фото: Саидазиз Аъзамовнинг шахсий архивидан
Қисқа саволлар
— Нимадан афсусланасиз?
— «Fond Forum» ғоялари ва Гулнора Каримовага ишонганимдан.
— Хорижда нима сизни тушкунликка тушириб қўйган эди?
— Баъзида ўз принципларимга қарши борганим, баъзида иш ва ўқишнинг ниҳоятда кўплиги.
— Агар 10 йил ортга қайтиш мумкин бўлганда, қайси хатойингизни такрорламас эдингиз?
— Китоб ўқирдим. Университетга киргунимгача жуда кам китоб ўқиганман, бадиий асарларга айниқса беписанд қарамаган бўлардим.
— 5 йилдан сўнг Саидазиз Аъзамов ўзини қаерда ва қандай ҳолатда кўради?
— Оила қурган, фарзандларини катта қилаётган бўлишни ният қиламан. Яна миллатга, умматга хизмат қиладиган хўжалигим, ҳалол касбим бўлсин дейман.
Оғабек Самисов суҳбатлашди.
