Баъзида кино кўргинг келадию, лекин нима кўришни билмайсан. Кинодан кўпи борми, лекин бир тавсия бўлсаю, унга ишониб, томошани бошласанг. «Газета.uz» муштарийларнинг дам олиш кунлари мазмунли ўтишига кўмаклашиш ниятида янги — «Нима кўрамиз?» лойиҳасини бошлади. Лойиҳа доирасида шу саволга кино ижодкорлари, сценарийнавислар, ёзувчи ва шоирлар, журналист ва блогерлар, жамоат фаоллари ҳар ҳафта бирма-бир жавоб беради. Мақсад шуки, кино кўрайлик, аммо вақтимиз беҳуда кетмасин.
«Нима кўрамиз?» лойиҳасининг илк меҳмони — кинорежиссёр Сарвар Каримов. Унинг Худойберди Тўхтабоев асарлари асосида суратга олинган «Сеҳрли қалпоқча» (2012), «Сеҳрли қалпоқча 2: Сариқ девни миниб» (2014) ва Чингиз Айтматовнинг асари асосида суратга олинган «Сарвқомат дилбарим» фильмлари айниқса машҳур.
Изоҳ: Шу вақтгача ўзбек тилига ўгирилган хорижий фильмларнинг номлари эфирга кетган ёки халқ орасида ўрнашган номлари билан берилди, ўзбек тилига ўгирилмаган фильмларнинг номлари таҳририят томонидан эркин таржима қилинди.
Сўнгги вақтларда кўрилган (асосан янги) фильмлардан тавсиялар
«Этик кийган мушук 2: Сўнгги истак»
«Puss in Boots: The Last Wish», 2022
2001 йилги «Шрек» — мультипликацияда инқилоб ясаган фильм. Диснейдан фарқли ўлароқ, Спилберг бошчилигидаги DreamWorks студияси аниматорлари Ғарб эртакларини деконструкция (санъатда муайян жанрнинг темир қонун-қоидаларига янгича нигоҳ билан ёндашиш) қилган.
Меҳрталаб аждаҳога қон эмас, севги керак. Оқ от минган шаҳзода ўрнида Эшак ва Шрек, гўзал малика ўрнида эса Одинахон, аниқроғи — Фиона. Бундай ажойиб персонажлар орасида этик кийган Мушук қалбимиздан алоҳида ўрин олган. Бу персонажнинг кўзларини лўққайтириб турган ҳолда мустақил мем даражасига кўтарила олгани — XXI асрда жуда катта ҳодиса, мен сизга айтсам.
2011 йилги биринчи фильмдан салкам 12 йил ўтиб, «Этик кийган Мушук»нинг иккинчи қисми чиқаётганини эшитиб, очиғи, бир хавотирга тушдим. Камдан кам ҳолларда сиквел оригиналидан устун чиқади. Аммо 2022 йилги «Этик кийган Мушук 2»ни ана шундай ноёб фильмлар сирасига киритса бўлади.
Фильм концепцияси «мушукларнинг 9 та жони бўлади», деган нақлга қурилган. Бутун умрини шон-шуҳратли жанг-у жадалларда ўтказган Мушук роппа-роса 8 марта ўлганини ва ҳозир тўққизинчи — охирги умрини яшаётганини англайди. Аввалига буни тан олишни истамаса-да, катта ёвуз бўри қиёфасидаги Ўлим билан учрашгач, қаҳрамонимиз қалбини қўрқув эгаллайди.
У ўзига сохта қабр ясаб, оддий мушук каби ҳаёт кечира бошлайди: соқол ўстириб, қорин қўяди. Аммо тақдир Мушукка яна бир имконият беради. У сеҳрли харита ёрдамида Орзулар юлдузини топиб, ўзига яна 9 та жон тилаб олиши мумкин! Фақат бунинг учун эски муҳаббати — Момиқпанжа Мушукой билан беллашишига тўғри келади.
«Мушук 2» аввало катталар учун (шундай бўлса-да, Тиллазулф («Златовласка», Goldilocks) ва Уч айиқ, Жек Хорнер ва кўппак Перрито болачаларни ҳам зериктириб қўймайди). У бизни умр ва кексалик, асл бахт нимада экани, оиланинг ҳаётимизда тутган ўрни ҳақида ўйлашга ундайди. Тарковскийнинг «Сталкер» ва Бергманнинг «Еттинчи муҳр» фильмларига оммаж (бадиий эҳтиром)лардан иборат бўлса-да, оила даврасида кўриш учун ажойиб мультфильм.
«Ташриф»
«The Visit», 2015
М. Найт Шьямаланнинг ҳаёт йўли кино қилишга арзигулик. У Ҳиндистонда туғилиб, Нью-Йорк университети қошидаги киномактабни тамомлаган. 29 ёшида ўзи ёзган сценарий асосида «Олтинчи ҳис» («The Sixth Sence», 1999) триллерини суратга олиб, бутун дунёга танилган: бюджети 40 млн долларлик мазкур фильм прокатда салкам 700 млн ишлаган.
Шундан сўнг АҚШ киносаноатида «Шьямалан эффекти» деган тушунча шаклланади. Яъни, асар якунида шундай кучли сюжет бурилиши юз берадики, фильмни яна бир бор кўришни истаб қоласиз.
Нолинчи йиллардаги муваффақиятсиз картиналардан сўнг, Шьямалан бир йил риҳлатга чекинди ва «Ташриф»нинг сценарийсини ёзди. Голливуд ўлчови билан айтганда, арзимаган 5 млн долларга олинган фильмдан салкам 100 млн даромад олди. Ундан кейинги «Сплит» («Split», 2017), «Шиша» («Glass», 2019), «Давр» («Old», 2021) картиналари эса режиссёр карьерасида навбатдаги муваффақиятли босқич бошлангани кўрсатди.
«Ташриф» хоррор ва триллер жанрларида, мокьюментари услубида тасвирга олинган. Бу услубни яна «топилган кинотасма» деб номлашади — фильм гўё нопрофессионал видеокамера ёки мобил қурилмага тасвирга олинган «ҳақиқий» кадрлардек томошабинга тақдим этилади. Мокьюментари пулни тежаш керак бўлганида ҳам қўл келади.
Хуллас, 10−13 ёшли опа-ука Ребекка ва Тейлор биринчи марта таътилга буви ва бувасиникига — қишлоққа кетишяпти. Болаларнинг онаси узоқ йиллар бурун ўзининг ота-онаси билан урушиб, шаҳарга чиқиб кетган-у, шу билан қайтиб кўришмаган. Шу боисдан болалар учун чинакам илк учрашув.
«Бувимникида ўтган ёзги таътил» кўринишида бошланган ҳикоя қонли даҳшат бўлиб тугайди. Умуман олганда, хоррор жанрига қизиқсангиз, Blumhouse студиясининг бошқа ишлари билан ҳам танишиб чиқишни тавсия қилган бўлардим.
«Янги тартиб»
«Nuevo orden», 2020
Бу фильмни ўтган йили кўргандим, аммо ҳозир тавсия қилмасам, ўзимни кечиролмайман!
Мексика. Бой хонадон эгалари тўй қилаётган кун мамлакат бўйлаб инқилоб бошланади. Аввалига оч халқ бош кўтаради, ҳукмрон элита чет элга қочади; ҳокимият ҳарбийлар қўлига ўтади. Хаос, ҳамма бир-бирини қирган, ҳамма бир-бирини сотган, ҳамма бир-бирининг устидан пул ишлаган.
Сен ўрганган осуда ҳаёт бир сонияда шу қадар ўзгариб кетиб, банкдаги хисоб-рақамингда неча млрд пулинг борлиги, катталар»дан кимларни таниш-танимаслигинг, жамиятнинг қайси поғонасида эканинг сариқ чақага арзимай қолиши мумкинлигини режиссёр Мишель Франко совуққонлик билан кўрсата олган.
Менга ушбу фильм бир томчи пафоссиз ишлангани учун ёқди. «Бойлар ёмон», «камбағаллар яхши», «ана, энди қилган жиноятинг учун жавоб берасан», деган олди-қочди йўқ. Мазкур фильм 18+, асаби бўшлар кўрмасин. Унда ҳеч қандай хэппи-энд бўлмайди. Чунки бу фильм биз учун одатий бўлган баландпарвоз пропагандага эмас, мантиқий реализмга қурилган.
Ҳамма кўриши тавсия этиладиган фильмлар ўнлиги
- «Катта шаҳар чироқлари» («City Lights», 1931 йил) — «Инсонийлик нима?» деган саволга жавоб топмоқчи бўлса, ўзга сайёраликлар айнан шу фильмни кўриши керак;
- «Қиёмат қойим» («Apocalypse Now», 1979) — кино нафақат санъат, балки мураккаб саноат эканини ҳис қилиш учун;
- «Юлдузлар жанги: 4-эпизод — Янги умид» («Star Wars», 1977) — эркин ижод инсониятга қанчалик катта фода келтириши мумкинлигини англаш учун;
- Кино тарихидаги энг буюк фильм 1994 йилда суратга олинган, аммо у «Шоушенкдан қочиш«ми ёки «Форрест Гамп» — билмадим;
- «ПиКей» («PK», 2014) — нафақат зерикарли арт-хаус, балки ҳатто анъанавий ҳинд киноси орқали ҳам фалсафий мушоҳада юритиш мумкинлигининг исботи;
- Стэнли Кубрикнинг исталган бир фильми. Агар фақат биттасини танлаш керак бўлса, у ҳолда «Тўлиқ металли қоплама» («Full Metal Jacket», 1987);
- «21 грамм» («21 Grams», 2003) — кинотил имкониятларини, бироз қийналиб бўлса-да, тушуниш учун;
- «Шина» («Rubber», 2010) — кино нақадар хилма хил бўлиши мумкинлигини шунчаки кўриш учун;
- «Эгрилик сари» («Breaking Bad», 2008−2013) — ҳақиқий драматик сериал қандан бўлишини билиш учун;
- Ўзим 1000 марта кўрган guilty pleasure — «Энагалар» («Twin Sitters», 1994). Ҳар бир одамнинг ўз «Энага»си бўлиши керак!
