O‘zgidromet — 102 yoshda
O‘zbekistonda gidrometeorologiya xizmati qanday rivojlangan?
O‘zbekiston Gidrometeorologiya xizmati bu yil 102 yilligini nishonlamoqda. Turkiston meteorologiya instituti tashkil etilgan 1921-yilning 7-mayi O‘zgidromet tavallud topgan kun sifatida nishonlanadi. XIX asrning ikkinchi yarmidan hozirgi kungacha xizmatning qanday rivojlangani — “Gazeta.uz” fotomaterialida.
O‘zbekiston Gidrometeorologiya xizmati bu yil 102 yilligini nishonlamoqda. Turkiston meteorologiya instituti tashkil etilgan 1921-yilning 7-mayi O‘zgidromet tavallud topgan kun sifatida nishonlanadi. XIX asrning ikkinchi yarmidan hozirgi kungacha xizmatning qanday rivojlangani — “Gazeta.uz” fotomaterialida.
O‘zbekiston gidrometeorologiya xizmatining rivojlanish tarixida uchta asosiy davrni ajratib ko‘rsatish mumkin.

Birinchisi XIX asrning ikkinchi yarmi – XX asr boshlariga to‘g‘ri keladi.

Toshkentda meteorologik kuzatuvlar 1867-yilda, shaharning janubi-sharqiy qismida birinchi meteorologik stansiya faoliyatiga starb berilgan paytdan boshlangan. 1876-yil sentabrda Toshkent astronomik va fizika observatoriyasida ikkinchi ana shunday stansiya ochildi. Qariyb o‘n yil davomida ikkala stansiyada kuzatuvlar parallel ravishda olib borildi.

Yog‘ingarchilik miqdorini kuzatish. Yakuniy yomg‘ir o‘lchagich. 1954-yil

Butun mamlakat bo‘ylab fuqaro aviatsiyasi meteorologik stansiyalari (FAMS) – fuqaro aviatsiyasini meteorologik ta’minlash bo‘yicha ixtisoslashtirilgan muassasalar: Andijonda – 1882-yilda, Nukusda – 1883-yilda va Buxoroda – 1890-yilda, shuningdek, Farg‘onada – 1880-yilda, Jizzaxda – 1881-yilda va boshqa joylarda meteorologik stansiyalar ochildi.

XX asr boshlariga kelib hozirgi O‘zbekiston hududida 11 ta gidrometeorologik stansiya tashkil etilgan.
Ikkinchi bosqich 1918–1945-yillarni qamrab oladi. Bu, ayniqsa baland tog‘larda stansiyalar tarmog‘ini tiklash va rivojlantirish bilan tavsiflanadi. Hozirgi vaqtda olib borilayotgan tadqiqotlar, birinchi navbatda, milliy iqtisodiyotni ta’minlashga qaratilgan. Urush yillarida esa asosiy e’tibor front va front orti ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan edi.
реклама
реклама
1931-yildan buyon gidrometeorologiya xizmati ham meteorologik, ham gidrologik kuzatishlarni olib boradi.
Markazlashtirilgan gidrometeorologiya xizmatining tashkil etilishi asosiy hodisa sanaladi.

Undan avval esa 1921-yilda Toshkent astronomiya va fizika observatoriyasi Toshkent astronomiya observatoriyasiga hamda Toshkent magnit-meteorologik observatoriyasiga bo‘lingan edi.

Magnit-meteorologik observatoriya hamda Turkiston o‘lkasi Gidrometriya qismi meteorologik bo‘limi negizida esa Turkiston meteorologiya instituti (Turkmet) tashkil etildi. Bu 1921-yilning 7-may kunida sodir bo‘ldi. Aynan ushbu sana O‘zgidrometning rasmiy tug‘ilgan kuni hisoblanadi.
Termograf va gigrograf jihozlari yordamida harorat va havo namligini grafik qayd qilish uchun o‘ziyozar uskuna budkasi. 1961-yil
Meteorologik maydoncha hamda va Asosiy jismoniy va astronomik observatoriyaning ko‘rinishi. 1967-yil.
реклама
реклама
Uchinchi davr – urushdan keyingi, ya’ni O‘rta Osiyo gidrometeorologiyasi sifat jihatidan yangi rivojlanishga ega bo‘lgan davr hisoblanadi. Bu kompyuterlarni joriy etish, o‘lchash vositalarini avtomatlashtirish va ma’lumotlar, shu jumladan sun’iy sun’iy yo‘ldoshlardan olingan ma’lumotlarning to‘planishi sharofati bilan sodir bo‘ldi.
TM-3 tezkor termometri yordamida havo haroratini kuzatish uchun zamin usti platformasi. 1971-yil.
1950–1960-yillardan boshlab meteorologik stansiyalarda quyosh radiatsiyasi intensivligini qo‘shimcha kuzatish turlari, shu jumladan aktinometrik kuzatuvlar o‘tkazila boshlandi.

1970-yillarning boshlarida meteorologiya tarmog‘i kengayib, to‘rt muddatli kunduzgi kuzatishdan sakkiz muddatli tunu kun kuzatuvlariga o‘tildi.
Havo harorati va namligini kuzatish uchun asboblar bilan jihozlangan meteorologik maydoncha. Yog‘ingarchilik miqdorini o‘lchash uchun Tretyakov yomg‘ir o‘lchagichi. 1972-yil.
Toshkent mintaqaviy telekommunikatsiya markazi 1967-yildan beri O‘rta Osiyo davlatlarida gidrometeorologik ma’lumotlarni yig‘uvchi, ob-havo xaritalari hamda prognozlarini tayyorlovchi va tarqatuvchi 29 ta hududiy meteorologiya markazlaridan biri hisoblanadi. U Jahon Meteorologiya Tashkiloti (JMT) tizimiga kiradi, uning asosiy maqsadi ob-havo va iqlimni kuzatish, atrof-muhit holatining meteorologik, gidrologik va boshqa kuzatuvlari bo‘yicha ma’lumotlarni to‘plash hamda almashishda hamkorlik qilishdan iboratdir.

Bugungi kunda respublikada 95 ta meteorologik stansiya faoliyat ko‘rsatmoqda.

Ulardan 12 tasi yuz yildan ortiq vaqtdan beri kuzatuv olib bormoqda.

Xalqaro grantlar va mintaqaviy loyihalar doirasida 76 ta avtomatik stansiya (AMS) o‘rnatildi.

100 dan ortiq agrometeorologik stansiya va postlar postlar atrofidagi ekin maydonlarida kuzatuvlar olib bormoqda. 134 ta gidrologik post gidrologik stansiyalar va ularga biriktirilgan postlar tomonidan amalga oshirilayotgan O‘zbekiston suv oqimlarining gidrologik holatini nazorat qiladi. Mamlakat aeroportlarida 13 ta fuqaro aviatsiyasi meteorologik stansiyalari (FAMS) mavjud.
Ob-havo bashoratini tuzishning nazariy tahlili. 1981-yil.
Muz-bulduruq qatlamlarini o‘lchash uchun mo‘ljallangan maxsus muz o‘lchash uskunasi. 1994-yil.
IT-texnologiyalar, telekommunikatsiyalarning takomillashuvi tufayli meteorologik ma’lumotlarning GSM sun’iy yo‘ldoshi orqali muntazam uzatilishi ta’minlanmoqda.

Aholi punktlarida havo sifatini kuzatish hamda gidrometeorologik ma’lumotlarni vizuallashtirish uchun veb-sayt va geoportal yaratildi.
Yer yuzasidagi haroratni TM-1 maksimal, TM-2 minimal, TM-3 tezkor va TM-5 tirsakli (Savinova) meteorologik termometrlari yordamida kuzatish. 1994-yil.
2025-yilgacha meteorologik kuzatuvlar tarmog‘i tig‘izligini oshirish, uni zamonaviy o‘lchash vositalari va kuzatish usullari bilan modernizatsiya qilish rejalashtirilmoqda.
Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, iqtisodiyot tarmoqlari, qurolli kuchlar va respublika aholisini ob-havo, iqlim, suv obyektlari va asosiy qishloq xo‘jaligi ekinlarining joriy va kutilayotgan holatlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar bilan kunu tun uzluksiz ta’minlash Gidrometeorologiya xizmati (O‘zgidromet) agentligining asosiy vazifasi bo‘lib qolmoqda.
Matn Viktoriya Abdurahimova tomonidan tayyorlangan.
Suratlar O‘zgidromet matbuot xizmati tomonidan taqdim etildi.
“Gazeta.uz” internet-nashrida e’lon qilingan materiallardan foydalanish shartlari bilan ushbu havola orqali tanishishingiz mumkin.

Qiziqarli narsalarni bilasizmi? U haqida boshqalarga aytib bermoqchimisiz? O‘z hikoyangizni sp@gazeta.uz elektron manziliga yuboring.

Materialga izohlar

Izohni jo‘natish Chiqib ketish Bekor qilish Muallif: 6000 ta belgi qoldi.
"Gazeta.uz"da ro‘yxatdan o‘tish

Qo‘shimcha imkoniyatlarga ega bulish uchun saytda ro‘yxatdan o‘ting