Урганч-Хива-Урганч троллейбус линияси 1998 йилда Хива шаҳрининг 2500 йиллиги муносабати билан ишга туширилган. 2021 йил ноябрь ойидан буён тизимнинг барча ҳаракат таркиби корхонанинг электр энергиясидан қарзи тўланишини кутмоқда. Транспорт вазирлиги Автомобиль ва дарё транспортини ривожлантириш бошқармаси бошлиғи Руслан Рўзметов «Газетa.uz»га республикадаги ягона троллейбус тизими ҳақида сўзлаб берди.
Фото: mintrans.uz
Урганчда троллейбус тизимини очиш қарори 1997 йилда қабул қилинган. Очилиш 1998 йилда нишонланган Хива шаҳрининг 2500 йиллигига бағишланди. Шаҳар юбилейига бир йил қолганида Урганч шаҳар ҳокимлиги томонидан «Хоразм троллейбус бошқармаси» давлат корхонаси ташкил этилиб, алоқа тармоғини ўрнатиш ишлари бошлаб юборилди, инфратузилма қурилди ва тўққизта Чехиянинг Skoda 14Tr русумли троллейбуси харид қилинди.
Руслан Рўзметовнинг сўзларига кўра, йўналишга бошиданоқ талаб катта бўлган эди. Урганч давлат университети ректори хивалик талабалар доимий, хавфсиз ва тезкор транспортга эга бўлгани учун ётоқхонага муҳтож эмаслигини таъкидлаган.
Троллейбуслар қатновларни BRT сингари амалга оширган. Улар йўналишдан чиқиб кета олмаган, жадвалга амал қилиниши ҳар доим кафолатланган. Оддий автобуслар буюртма тушган исталган вақтда йўналишни ташлаб кетиши мумкин.
«Линияда тўрттага яқин машина ҳаракатланиб, қолганлари таъмирланаётган ёки ушбу жараённи кутаётган ҳолатида трасса бўйлаб қолдириб кетилган бўлса, [интерваллар] ўртача 20-30 дақиқадан бир соатгачани ташкил этади», дейилади tashtrans.uz сайтида эълон қилинган Хоразм троллейбуси шарҳида.
Руслан Рўзметовнинг қўшимча қилишича, Хоразм троллейбуси сайёҳлар орасида доимо катта талабга эга бўлиб келган ва тизим йўловчиларининг муайян қисми уларнинг ҳиссасига тўғри келган. Илгари сўнгги троллейбус бекати Урганч аэропорти яқинида жойлашган эди. Шу боисдан трансфер ташкилий равишда уюштириладиган гуруҳлар сафида келмаган аксарият сайёҳлар жамоат транспортининг ушбу туридан фойдаланишган.
Сайёҳларнинг троллейбусни танлашларига унинг кафолатланган хавфсиз транспорт тури эканлиги сабабчи бўлган.
2011 йилда Ўзбекистон троллейбус тизими, Хоразмникидан ташқари, бутунлай ёпилди. Орадан икки йил ўтиб вилоятга янги ҳаракат таркиблари – 9 та Skoda 24Tr русумли паст полли чех троллейбуслари келтирилди.
Янги Skoda моделлари жуда замонавий. Контакт тармоғининг симлари овал шаклга эга. Бундан ташқари, троллейбус йўналишининг 35,6 километридан 25 километри тўғри йўлдан ўтади. Ҳеч қандай манёвр йўқ, шунинг учун ток қабул қилувчиларининг ишдан чиқиш эҳтимоли нолга тенг. Ҳеч қачон шикоятлар бўлмаган.
Руслан Рўзметовнинг сўзларига кўра, корхона электр энергияси учун тўловларни тўлаган. Бироқ йўловчи ташишдаги зарарлар ҳамда троллейбус контакт тармоғига уланган йўлларни ёритиш кўринишидаги субабонентларнинг мавжудлиги оғирлик қилмоқда.
Ҳозирда йўналиш бўйича йўл ҳақи 35,6 км учун 1500 сўмни ташкил этади. Таннарх эса 2500 сўмдан юқорироқ. Йўналиш шаҳардан ташқарига ҳаракатланади. Шаҳар йўналишларида бир неча бекатда тушадиган, лекин максимал йўл ҳақини тўлайдиган йўловчилар оқими мавжуд. Битта автобус биринчи бекатдан охирги бекатгача уч босқичда йўловчи ташиши мумкин, яъни 200 кишини. Шаҳар ташқарисига ҳаракатланадиган йўналишларда эса бундай эмас. Асосан, ҳамма А нуқтадан Б нуқтагача сафар қилади. Оралиқда тушиб-чиқадиган йўловчилар оқими эса кам.
Бундан ташқари, шаҳар ташқарисига ҳаракатланадиган йўналишларда йўл ҳақи учун тўлов дифференциялашган тизим бўйича амалга оширилади. Шаҳар ташқарисидаги бекатларда ва маршрут ярмига қадар йўловчилар 1000 сўм, ундан кейин 1500 сўм ва бошдан охиргача борганларгина 2000 сўмдан тўлайдилар.
Ноябрь ойидан бери троллейбус ўрнига хусусий Isuzu автобуслари ва «Газель» микроавтобуслари унинг йўналишида ҳаракатланмоқда. Нархи мос равишда 2000 ва 4000 сўм. Троллейбус ҳайдовчиларининг иш ўринларини сақлаб қолиш мақсадида уларнинг бир қисми автобус кондуктори, яна бир қисми эса ҳайдовчи этиб тайинланган.
Йўловчилар транспорт йўқлигидан шикоят қилишгани йўқ. Аммо улар қулайликдан шикоят қилишмоқда. Троллейбус қулайроқ, йўл ҳақи пастроқ, паст полли эди.
Ҳаракат тўхтаб қолгани муносабати билан Хоразм вилояти ҳокимлиги томонидан вазиятни ўрганиш бўйича ишчи гуруҳ тузилди, дея давом этди Руслан Рўзметов. Суд орқали компания 700 млн сўмдан ортиқ жаримани бекор қилишга муваффақ бўлди. Ҳозир электр энергиясидан қарздорлик 3 млрд сўмдан сал кўпроқ. Бундан ташқари, вилоят ҳокимлиги барча троллейбус депоси ходимларининг иш ҳақи бўйича қарздорликни ёпди.
Ишчи гуруҳга троллейбусни хусусий секторга ўтказиш имкониятларини ўрганиш топширилди. Тизим тадбиркорларга топширилган тақдирда ҳам маршрут талаблари сақланиб қолади, деди Руслан Рўзметов.
Бу мулкчилик шаклига боғлиқ эмас. 8 та жадвал ўрнатилган интервал билан қопланиши керак. Бошқарув қисми хусусий мулкдорларга берилади, троллейбуслар эса 10-20 йилга фойдаланишга топширилади. Аммо машиналар мулк сифатида давлат балансида қолади.
Руслан Рўзметовнинг сўзларига кўра, ишчи гуруҳ вазиятни ўрганиш натижаларига кўра, депонинг техник хизмат кўрсатувчи ва ишчи ходимларини аутсорсингга топшириш орқали депо штатини 45 кишига қисқартиришга ҳам қарор қилган.
Хоразм вилояти ҳокимлиги маълумотларига кўра, линия февраль ойида тикланиши керак. Бу масала маҳаллий Кенгаш депутатлари кун тартибига киритилган. Уларнинг қарори вилоят молия бошқармаси томонидан тасдиқланганидан кейин ҳаракат тикланади. Қарздорликни маҳаллий бюджет ҳисобидан қоплаш режалаштирилган.
«Газета.uz» «Ко дну» Telegram-канали муаллифларидан республикада ва Тошкентдаги айрим троллейбус тизимлари тарихи ҳақида сўзлаб беришларини сўради
Республика ва Тошкентда троллейбусларнинг ривожланиш тарихига умумий назар
1999 йилгача республикада 250 дан ортиқ троллейбуслар харид қилинган. Деярли барча машиналарни пойтахт қабул қилиб олди. Уларнинг 141 таси Чехиядан олиб келинган, қолганлари Саратовнинг Урицкий заводи автокомплектларидан Тошкент корхонаси томонидан қурилган. Бундан ташқари, халқ тилида «гармошка» деб аталадиган қўшма жамоат транспорти нусхалари ҳам илк бор троллейбусларда бўлган.
1999 йилда қабул қилинган «Республикада шаҳар йўловчи ташиш транспортини ривожлантириш тўғрисида»ги ҳукумат қарорига асосан ҳаракатланувчи таркиблар паркини янгилаш, кенгайтириш ва модернизация қилиш мақсадида 2000-2005 йилларда 3460 та автобус ва 660 та троллейбус, 240 та трамвай ва 50 та метро вагонини сотиб олиш режалаштирилди.
2000 йилда бурилиш нуқтаси келди. Троллейбус заводи қурилиши тўхтатилди, янги тизимлар қуриш бўйича барча лойиҳалар музлатиб қўйилди, кейин эса бутунлай тўхтатилди, жумладан, Навоий шаҳрида 90 фоиз тайёр тизим ва фойдаланишга топширилган Бухоро-Когон шаҳарлараро линияси. Янги техника сотиб олиш режалари пучга чиқди, республикада электр транспортини молиялаштириш минимал даражага қисқартирилди, шартномалар бекор қилинди.
Фото: Wilfried Wolf, «Ко дну»
2007 йилда ортга қайтиб бўлмайдиган нуқтага етиб келинди. Охирги машҳур 4 ва 28-сонли йўналишлар ёпилди. 2009 йилда Тошкент негадир бешта троллейбус сотиб олди, бироқ кейин уларни ишлаб чиқарувчига қайтарди. 2009 йилнинг ноябрь ойида 3-депо ва 17, 18, 26-маршрут йўналишлари ёпилиб, бир қанча машиналар ўзининг охирги олти ойини яшаётган 2-депога ўтказилди.
2010 йил, февраль»
Фото: Wilfried Wolf, «Ко дну»
2010 йилнинг 29 апрель куни 6-йўналиш бўйлаб ҳаракатланувчи 2567-сонли троллейбус Тошкент троллейбуси тарихида энг охиргиси бўлди.
Самарқанд
Ҳаракатланувчи таркиб 70-80 та троллейбусдан иборат эди. Энг яхши пайтларда парк йилига беш ёки олтита машина билан тўлдирилган, янги троллейбусларнинг энг катта оммавий етказиб берилиши 1989 йилда содир бўлган. Ўшанда шаҳар тўққизта машинани қабул қилиб олганди.
Фото: Ўзбекистон кинофотофоноҳужжатлар миллий архиви
1992 йилда шаҳарда 6-сонли «Регистон – Сартепо массиви» йўналиши бўйича янги троллейбус линиясини қуришга қарор қилинди. Бу маршрут Самарқандда троллейбус ёпилган пайтдаги охиргиси эди. Аниқлаштирилмаган маълумотларга кўра, ёпилиш вақтига яқин йўналиш ўзгарган ва 6-сонли троллейбус Регистонга эмас, балки вокзалга қатнашига рухсат берилган.
1959 йил.
Янги машиналарни етказиб беришнинг тўхтатилиши ва мавжудларининг аста-секин ишдан чиқиши 2005 йилда тизим ёпилишига асосий сабаблардан бўлди.
Олмалиқ
Ҳар бир йўналишда беш-олтитадан машина бўлган. 2-сонли маршрут энг узуни эди. Унга кўпроқ троллейбуслар чиқарилиши мумкин эди.
Тизим 90-йиллар охирида троллейбус йўналишини такрорлайдиган кўп сонли «маршрутка»лар йўлга қўйилиши сабабли инқирозга юз тутишни бошлайди.
Фото: Ўзбекистон кинофотофоноҳужжатлар миллий архиви.
2000-йилларда парк барча машиналар билан бирга кимошди савдосига қўйилди. Ўз вақтида шаҳарга троллейбуслар совға қилган ОКМК уларни харид қилиш учун маблағ топа олмади. Натижада троллейбус парки барча автомашиналар билан бирга бўкалик хусусий тадбиркорга сотилди ва у троллейбусларни фаол ишлата бошлади, ҳатто техник носоз автомобилларни ҳам маршрутга чиқарди.
Тизим якуни охирги автомашиналар ишдан чиқа бошлаганда ва йўналишларга чиқиш тартибсиз ҳолга келган вақтга тўғри келди. Троллейбус бутунлай ўз аҳамиятини йўқотди ва ёпилди. Бошқа версияга кўра, тизим таъминот подстанцияси ишламай қолиши сабабли ёпилган.
Троллейбуслардан бирида кафе ташкил этишга уриниш бўлган, бироқ у муваффақиятга эришмаган. Очилганидан бир ой ўтиб «троллейбус кафеси» ёпилди. Олмалиқ шаҳрининг троллейбус тизими 2009 йилда бутунлай ёпилди.
Андижон
Энг яхши йилларда шаҳарда олтита йўналиш фаолият кўрсатган. Шу билан бирга, 1981 йилда Куйганёр посёлкасига очилган 5-сонли йўналиш шаҳар ташқарисига ҳаракатланадиган йўналиш ҳисобланган.
Мустақиллик бошида Андижон троллейбуси оғир кунларни бошидан кечирди. Контакт симларининг доимий равишда ўғриланиши маршрутларнинг тўхтаб қолишига олиб келарди. Ҳаракат таркиби эскирган, уни таъмирлаш учун эса моддий база йўқ эди.
Троллейбус аста-секин ўз машҳурлигини йўқота бошлади ва 1994 йилда ушбу транспорт йўловчиларни ташиш бўйича асосий функциясини бажаришни деярли тўхтатди. Бу иш билан кўплаб «маршрутка» ва шахсий ташувчилар шуғуллана бошлади.
90-йилларнинг охирига келиб, шаҳар кўчаларида троллейбус аллақачон камдан-кам учрашни бошлаган, йўналишларнинг аксарияти ёпилган эди.
Ўзбекистоннинг бошқа шаҳарлардаги троллейбуслар фотосуратлари
Фото: tashtrans.uz, Транспорт вазирлиги, «Ко_дну»,
Кинофотофоноҳужжатлар миллий архиви.
Матнга оид барча ҳуқуқлар «Газета.uz» нашрига тегишли. «Газета.uz» интернет-нашри сайтига жойлаштирилган барча материаллардан фойдаланиш шартлари билан қуйидаги ҳавола орқали танишиш мумкин.
Қизиқроқ бирор нарсани дунё билан бўлишишни хоҳлайсизми? Бу ҳақда ҳикояни sp@gazeta.uz электрон почтасига юборинг.
Қўшимча имкониятларга эга булиш учун сайтда рўйхатдан ўтинг
Новости для людей.
Изоҳ