Sentobga faqat avtotransportda yetib borish mumkin — shahar yaqinida yo'lovchilarga xizmat ko'rsatuvchi temiryo'l stansiyasi yo'q, muntazam reyslar amalga oshiriladigan eng yaqin aeroport esa undan 180 km uzoqlikdagi Navoiy shahrida joylashgan.

Toshkentdan erta tongda, masalan, soat 7:00 da yo'lga chiqib, peshindan o'tgach, soat 13:00—14:00 larda Sentobga yetib borish mumkin. Xususan, avtobusda ham.

Saharlab yo'lga chiqqan yo'lovchi shaffoflashib borayotgan Oy o'z o'rnini Quyoshga bo'shatayotganini va bu, xuddi professional montajdagidek, shudring tushgan dalalarning bepoyon manzarasiga ulanayotganini avtobus derazasidan tomosha qilib ketadi.

Yo'l elitadi, ammo avtobusni-da chayqatib tashlaydigan yo'ldagi g'adir-budurliklar uzoqroq mizg'ishga qo'ymaydi. Shunday uyg'onishlar vaqti ko'p qiziq manzaralarga, kutilmagan joylarga o'rnatilgan: "Xalq boy bo'lsa, davlat ham boy va qudratli bo'ladi" singari shiorlarga ko'zing tushadi.

Yo'ldan zerikib, "bularning hammasi qachon tugarkin-a!" deb toqating toq bo'la boshlaganida, o'ziga xosligini boshqalarga ko'z-ko'z qilishni istamay, tog'lar orasiga yashirinib olgan qishloq va uning o'z olamida baxtli ahli qarshilaydi. "Sentob turizm qishlog'i" deb yozilgan arkadan o'tishingiz bilan toliqish o'rnini qiziqish egallaydi.

Tim qora sochiga oq bantiklar taqqan o'quvchi qizlar avtobus to'la mehmonlarni hayrat va tabassum qorishiq nigohlari bilan kutib oladi.

Har yil bahorda toshqinlar kuzatiladi. Ulardan himoyalanish maqsadida soyning yo'lga yaqin yuqori qismi o'rab qo'yilgan. Muhofaza inshooti betondan qurilsa ish osonroq ko'chishi, inshootning o'zi ham uzoqroq xizmat qilishi mumkinligi aniq, ammo tarixiylik va o'ziga xoslikni saqlash maqsadida toshdan foydalanilgan.

Umuman, tosh — tarixan Sentobdagi asosiy qurilish materiali (chunki chor-atrofda tosh serob). Aksariyat uylar, devorlar, turli imoratlar toshdan ko'tarilgan.

Hatto hozir faqat qoldig'i qolgan tarixiy qal'a ham toshdan bunyod bo'lgan.

Sentobga borgan sayyoh zerikmaydi. Xo'ja Muhammad Porso maqbarasi, Xo'ja Muhammad Savrato maqbarasi, Shirin Ato maqbarasi, xalq tilida "Oyna ko'l" deb ataluvchi Fozilmon ko'li, Sentobtepa madaniy meros obyekti, qadimiy qoyatosh suratlari (petrogliflar)ni tomosha qilish mumkin, undan 30 km narida esa ulkan Aydarko'l. Ayni vaqtda, Perudagi Machu-Pikchu xarobalarini yodga soladigan ko'hna qal'a qoldiqlari — Sentobning tashrif qog'ozchalaridan biri.

Qo'rg'on tomon qishloq bo'ylab yuqori ko'tarilarkanmiz, barglarning shitirlashi, toshlarga urilib oqayotgan soy shovqini, qushlarning chug'urlashi bizga jo'r bo'ladi.

Yo'l-yo'lakay bu yerda eshak — asosiy va beminnat transport vositasi ekanini payqaysan, devoriga qirib "Do'kon" deb yozilgan qishloq "supermarketi", xazonlarni supurayotgan qizlar e'tiborni tortadi.

"Qaysi kanaldansiz?", — deb gap boshlab, biz bilan birga yuqoriga chiqishga qaror qilgan Nurgul va uning 3-sinfda o'qiydigan ukasi Amriddinni suhbatga tortib, Sentobdagi hayot bolalar nigohida qandayligini ozmi-ko'pmi o'rganishga urindik.

Ularning so'zlariga ko'ra, kun xo'roz qichqirishi bilan boshlanadi. Onalar nonushtaga non yopadi va sigir sog'adi. Dasturxonga tandirdan yangi uzilgan issiq non, sog'ilgan sutdan tayyorlangan qaymoq, sariyog' tortiladi. Mazzasi ajoyib holva va qurutlarni ham o'zlari tayyorlashadi.

Amriddinning aytishicha, u sahar 4:00 da turib, qo'ylarni tepalikka qo'yib yuboradi. "Shunchalik erta turasizmi?", degan savolimizga esa opasi: "Askar bo'lish uchun ozishi kerak-da, axir", — deya do'mboq ukasiga qitmirona tabassum bilan qaraydi. Qizig'i, Nurgulning o'zi soat 8:00 da turarkan.

Muallimning qo'shimcha qilishicha, 1930-yilgacha Sentobda 15 ming, qo'rg'onning o'zida esa 2,5 ming kishi yashagan. O'sha paytlar bu yer siyosiy markaz bo'lgan — bekning idorasi, qozixona bo'lgan.

Hozir esa bu salkam 3 ming kishi — asosan tojiklar yashaydi. O'zbeklarning bori ham Sentobga kelin bo'lib tushganlardan. Qishloqdagi ikki maktab tojik va o'zbek tilida dars beradi, bolalarning o'zi esa, sayyohlar ko'p kelayotgani uchun, ingliz tilini o'rganishga intiladi.

Tasodifan qarshimizdan chiqqan chet ellik qizlarga Amriddin: "Hello! What is your name?" ("Salom, ismingiz nima?"), — deya gap otadi. Sayyoh qizlar salomlashib, o'zini tanishtirgach, ulardan biri "Are you?" ("Seniki-chi?"), — deb so'raydi. Savol berishga berib, so'ng jim bo'lib qolgan Amriddinning yonidagi do'stlari "Ismingni so'rayapti", — deb qiqirlab shipshiydi.

Tog' tepasida joylashgan qal'aga oxiri yo'qdek ko'rinadigan zinapoyalar orqali chiqiladi. Yo'l yarmida "shu tepalikka chiqishim shartmidi?" degan fikr kelishi ham mumkin, ammo yakunda yuqorida namoyon bo'ladigan ko'rinish — betakror tabiat manzarasi charchoqni tarqatib yuboradi.

Qal'a harbiy istehkom vazifasini bajargan va Ikrom akaning ta'kidlashicha, so'g'diylar davrida hisor deb atalgan.

"Hisor ostida nuqra — kumush bilan qoplangan, tunnelga o'xshash yer bo'lgan, u keyinroq yopib tashlangan. Hisorning narigi tarafida hunarmandlar markazi, uning ortida esa uylar bo'lgan", — deydi Ikrom Ortiqov. Arab istilosidan so'ng hisor arabchasiga "qal'a" deb atala boshlagan.

Tog' tepasidagi selfi-zonadan esdalik uchun suratga tushib, ortga qaytar ekanmiz, Nurgulning dugonalaridan biri Sentobda shu kuni bo'ladigan bayram haqida gap ochdi. "Nimani nishonlayapsizlar?", degan savolimizga, u bolalarcha beg'uborlik bilan: "Yo'llar asfalt qilinganini", — deb javob berdi.

Navoiy viloyat turizm boshqarmasi bo'lim boshlig'i Komil Normamatovning so'zlariga ko'ra, turizm qishlog'i deb e'lon qilinishidan avval Sentobda deyarli yo'l bo'lmagan. Sayyohlarni jalb qilish uchun esa elementar bo'lsa-da sharoitlar zarur. Shu bois qishloq ostonasidan boshlab 5 km yo'l to'liq asfaltlanib, yoritish chiroqlari va yo'l belgilari o'rnatildi.

Sharoit faqat yo'l bilan bo'lib qolmaydi, albatta. Sentob yozda salqin, qishda esa juda sovuq joy. Ikrom akaning aytishicha, qahratonda odamlar joniga gaz balloni va eskicha sandallar oro kiradi. "Qolaversa, uylar o'tin yordamida ham isitiladi. Elektr ham o'chmaydi. Mabodo o'chsa, odamlarimiz huquqini yaxshi biladi — shikoyat qilinadi", — deydi Ikrom aka.

Samarqandda o'qib-ishlab, so'ng qishlog'iga qaytib kelgan Ikrom akaning Sentobni hech tark etgisi yo'q. Va u shunday niyatli yolg'iz sentoblik emas. Amriddindan farqli o'laroq, 4-sinfda o'qiydigan Nurgul ham — negaligini o'zi aniq bilmasa-da, tuzukroq bahonani sabab aytib berolmasa-da, bu yerdan ketishni xohlamaydi.

U biroz o'ylab turib, "havosi tozaligi"ni sabab qilib aytadi. "Boshqa joylarniki ham tozadir", desang: "Hamma joy — Gagarin, Zafarobodga borganman, unday emas", deya e'tiroz bildiradi, qoshlarini chimirib (darvoqe, u hali Toshkentga bormagan ekan). Keyin esa aniq javobini topgandek yuzi yorishib ketadi: "Uyim bu chunki".

Ikrom akaning aytishicha, Sentobda hamma o'ziga kerakli narsani o'zi yetishtiradi, tayyorlaydi. Faqat un va yog', ba'zida esa yarim tayyor mahsulotlar sotib olinishi mumkin, holos. Har bir uyning chorvasi, 20−25 sotixdan kam bo'lmagan tomorqasi bor.

Qishloq ahli asosan dehqonchilik va chorvachilik bilan band bo'lsa-da, hozirgi vaqtga kelib turizm ham yaxshigina daromad manbaiga aylangan. Bir vaqtlar, 1930-yillargacha 15 mingdan ortiq odam yashagan, hozir esa 3 ming kishi yashaydigan shugina qishloqda 20 ta oilaviy mehmon uyi, 3 ta xostel bor.

6-sinfda o'qiydigan Xudoynazarlarning uyida ham mehmon uyi tashkil etilgan. Bolakay bu yerlarda qaysi aloqa operatori yaxshiroq ishlashidan tortib, katta bo'lsa mehmonxona ochmoqchi ekanigacha gapirib beradi.

"Maktabdan qaytganimda turist kelgan bo'lsa, ularni qishloqda aylantiraman. Chashma, qal'a va petrogliflarga, yana Olim boboning uyini ko'rsatgani olib boraman", — deydi u.

Xudoynazar tilga olgan uy muzey XIX asrga oid. U o'z davrining badavlat kishilaridan biri — Abduolim savdogar tomonidan qurilgan bo'lib, yog'och ustunlar, qadimiy eshiklar, sinchlarga qarab, unda bundan ikki asr avvalgi muhit haqida biroz bo'lsa-da tasavvur hosil qilish mumkin. Ayni vaqtda, u rekonstruksiya (ta'mir) emas, aynan restavratsiyaga muhtojdan ko'rinadi.

Ikrom akaning ta'biri bilan aytganda, tili buxoroliklarga, madaniyati esa samarqandliklarnikiga o'xshash sentobliklar har mehmondan: "Qalay, qishlog'imiz yoqdimi?", deb so'raydi. Shahar shovqinlaridan charchab, tog'lar bag'rida, istarasi va samimiyati bilan rom qiladigan odamlar orasida dam olishni istovchilar uchun bu maskan yoqmasligi mumkin emas, nazarimizda.