Urganch-Xiva-Urganch trolleybus liniyasi 1998-yilda Xiva shahrining 2500 yilligi munosabati bilan ishga tushirilgan. 2021-yil noyabr oyidan buyon tizimning barcha harakat tarkibi korxonaning elektr energiyasidan qarzi to‘lanishini kutmoqda. Transport vazirligi Avtomobil va daryo transportini rivojlantirish boshqarmasi boshlig‘i Ruslan Ro‘zmetov “Gazeta.uz”ga respublikadagi yagona trolleybus tizimi haqida so‘zlab berdi.
Foto: mintrans.uz
Urganchda trolleybus tizimini ochish qarori 1997-yilda qabul qilingan. Ochilish 1998-yilda nishonlangan Xiva shahrining 2500 yilligiga bag‘ishlandi. Shahar yubileyiga bir yil qolganida Urganch shahar hokimligi tomonidan «Xorazm trolleybus boshqarmasi» davlat korxonasi tashkil etilib, aloqa tarmog‘ini o‘rnatish ishlari boshlab yuborildi, infratuzilma qurildi va to‘qqizta Chexiyaning Skoda 14Tr rusumli trolleybusi xarid qilindi.
Ruslan Ro‘zmetovning so‘zlariga ko‘ra, yo‘nalishga boshidanoq talab katta bo‘lgan edi. Urganch davlat universiteti rektori xivalik talabalar doimiy, xavfsiz va tezkor transportga ega bo‘lgani uchun yotoqxonaga muhtoj emasligini taʼkidlagan.
Trolleybuslar qatnovlarni BRT singari amalga oshirgan. Ular yo‘nalishdan chiqib keta olmagan, jadvalga amal qilinishi har doim kafolatlangan. Oddiy avtobuslar buyurtma tushgan istalgan vaqtda yo‘nalishni tashlab ketishi mumkin.
«Liniyada to‘rttaga yaqin mashina harakatlanib, qolganlari taʼmirlanayotgan yoki ushbu jarayonni kutayotgan holatida trassa bo‘ylab qoldirib ketilgan bo‘lsa, [intervallar] o‘rtacha 20-30 daqiqadan bir soatgachani tashkil etadi», deyiladi tashtrans.uz saytida eʼlon qilingan Xorazm trolleybusi sharhida.
Ruslan Ro‘zmetovning qo‘shimcha qilishicha, Xorazm trolleybusi sayyohlar orasida doimo katta talabga ega bo‘lib kelgan va tizim yo‘lovchilarining muayyan qismi ularning hissasiga to‘g‘ri kelgan. Ilgari so‘nggi trolleybus bekati Urganch aeroporti yaqinida joylashgan edi. Shu boisdan transfer tashkiliy ravishda uyushtiriladigan guruhlar safida kelmagan aksariyat sayyohlar jamoat transportining ushbu turidan foydalanishgan.
Sayyohlarning trolleybusni tanlashlariga uning kafolatlangan xavfsiz transport turi ekanligi sababchi bo‘lgan.
2011-yilda O‘zbekiston trolleybus tizimi, Xorazmnikidan tashqari, butunlay yopildi. Oradan ikki yil o‘tib viloyatga yangi harakat tarkiblari – 9 ta Skoda 24Tr rusumli past polli chex trolleybuslari keltirildi.
Yangi Skoda modellari juda zamonaviy. Kontakt tarmog‘ining simlari oval shaklga ega. Bundan tashqari, trolleybus yo‘nalishining 35,6 kilometridan 25 kilometri to‘g‘ri yo‘ldan o‘tadi. Hech qanday manyovr yo‘q, shuning uchun tok qabul qiluvchilarining ishdan chiqish ehtimoli nolga teng. Hech qachon shikoyatlar bo‘lmagan.
Ruslan Ro‘zmetovning so‘zlariga ko‘ra, korxona elektr energiyasi uchun to‘lovlarni to‘lagan. Biroq yo‘lovchi tashishdagi zararlar hamda trolleybus kontakt tarmog‘iga ulangan yo‘llarni yoritish ko‘rinishidagi subabonentlarning mavjudligi og‘irlik qilmoqda.
Hozirda yo‘nalish bo‘yicha yo‘l haqi 35,6 km uchun 1500 so‘mni tashkil etadi. Tannarx esa 2500 so‘mdan yuqoriroq. Yo‘nalish shahardan tashqariga harakatlanadi. Shahar yo‘nalishlarida bir necha bekatda tushadigan, lekin maksimal yo‘l haqini to‘laydigan yo‘lovchilar oqimi mavjud. Bitta avtobus birinchi bekatdan oxirgi bekatgacha uch bosqichda yo‘lovchi tashishi mumkin, yaʼni 200 kishini. Shahar tashqarisiga harakatlanadigan yo‘nalishlarda esa bunday emas. Asosan, hamma A nuqtadan B nuqtagacha safar qiladi. Oraliqda tushib-chiqadigan yo‘lovchilar oqimi esa kam.
Bundan tashqari, shahar tashqarisiga harakatlanadigan yo‘nalishlarda yo‘l haqi uchun to‘lov differensiyalashgan tizim bo‘yicha amalga oshiriladi. Shahar tashqarisidagi bekatlarda va marshrut yarmiga qadar yo‘lovchilar 1000 so‘m, undan keyin 1500 so‘m va boshdan oxirgacha borganlargina 2000 so‘mdan to‘laydilar.
Noyabr oyidan beri trolleybus o‘rniga xususiy Isuzu avtobuslari va “Gazel” mikroavtobuslari uning yo‘nalishida harakatlanmoqda. Narxi mos ravishda 2000 va 4000 so‘m. Trolleybus haydovchilarining ish o‘rinlarini saqlab qolish maqsadida ularning bir qismi avtobus konduktori, yana bir qismi esa haydovchi etib tayinlangan.
Yo‘lovchilar transport yo‘qligidan shikoyat qilishgani yo‘q. Ammo ular qulaylikdan shikoyat qilishmoqda. Trolleybus qulayroq, yo‘l haqi pastroq, past polli edi.
Harakat to‘xtab qolgani munosabati bilan Xorazm viloyati hokimligi tomonidan vaziyatni o‘rganish bo‘yicha ishchi guruh tuzildi, deya davom etdi Ruslan Ro‘zmetov. Sud orqali kompaniya 700 mln so‘mdan ortiq jarimani bekor qilishga muvaffaq bo‘ldi. Hozir elektr energiyasidan qarzdorlik 3 mlrd so‘mdan sal ko‘proq. Bundan tashqari, viloyat hokimligi barcha trolleybus deposi xodimlarining ish haqi bo‘yicha qarzdorlikni yopdi.
Ishchi guruhga trolleybusni xususiy sektorga o‘tkazish imkoniyatlarini o‘rganish topshirildi. Tizim tadbirkorlarga topshirilgan taqdirda ham marshrut talablari saqlanib qoladi, dedi Ruslan Ro‘zmetov.
Bu mulkchilik shakliga bog‘liq emas. 8 ta jadval o‘rnatilgan interval bilan qoplanishi kerak. Boshqaruv qismi xususiy mulkdorlarga beriladi, trolleybuslar esa 10-20 yilga foydalanishga topshiriladi. Ammo mashinalar mulk sifatida davlat balansida qoladi.
Ruslan Ro‘zmetovning so‘zlariga ko‘ra, ishchi guruh vaziyatni o‘rganish natijalariga ko‘ra, deponing texnik xizmat ko‘rsatuvchi va ishchi xodimlarini autsorsingga topshirish orqali depo shtatini 45 kishiga qisqartirishga ham qaror qilgan.
Xorazm viloyati hokimligi maʼlumotlariga ko‘ra, liniya fevral oyida tiklanishi kerak. Bu masala mahalliy Kengash deputatlari kun tartibiga kiritilgan. Ularning qarori viloyat moliya boshqarmasi tomonidan tasdiqlanganidan keyin harakat tiklanadi. Qarzdorlikni mahalliy byudjet hisobidan qoplash rejalashtirilgan.
“Gazeta.uz” «Ko дну» Telegram-kanali mualliflaridan respublikada va Toshkentdagi ayrim trolleybus tizimlari tarixi haqida so‘zlab berishlarini so‘radi
Respublika va Toshkentda trolleybuslarning rivojlanish tarixiga umumiy nazar
1999-yilgacha respublikada 250 dan ortiq trolleybuslar xarid qilingan. Deyarli barcha mashinalarni poytaxt qabul qilib oldi. Ularning 141 tasi Chexiyadan olib kelingan, qolganlari Saratovning Uriskiy zavodi avtokomplektlaridan Toshkent korxonasi tomonidan qurilgan. Bundan tashqari, xalq tilida “garmoshka” deb ataladigan qo‘shma jamoat transporti nusxalari ham ilk bor trolleybuslarda bo‘lgan.
1999-yilda qabul qilingan «Respublikada shahar yo‘lovchi tashish transportini rivojlantirish to‘g‘risida»gi hukumat qaroriga asosan harakatlanuvchi tarkiblar parkini yangilash, kengaytirish va modernizatsiya qilish maqsadida 2000-2005-yillarda 3460 ta avtobus va 660 ta trolleybus, 240 ta tramvay va 50 ta metro vagonini sotib olish rejalashtirildi.
2000-yilda burilish nuqtasi keldi. Trolleybus zavodi qurilishi to‘xtatildi, yangi tizimlar qurish bo‘yicha barcha loyihalar muzlatib qo‘yildi, keyin esa butunlay to‘xtatildi, jumladan, Navoiy shahrida 90 foiz tayyor tizim va foydalanishga topshirilgan Buxoro-Kogon shaharlararo liniyasi. Yangi texnika sotib olish rejalari puchga chiqdi, respublikada elektr transportini moliyalashtirish minimal darajaga qisqartirildi, shartnomalar bekor qilindi.
Foto: Wilfried Wolf, «Ko дну»
2007-yilda ortga qaytib bo‘lmaydigan nuqtaga yetib kelindi. Oxirgi mashhur 4 va 28-sonli yo‘nalishlar yopildi. 2009-yilda Toshkent negadir beshta trolleybus sotib oldi, biroq keyin ularni ishlab chiqaruvchiga qaytardi. 2009-yilning noyabr oyida 3-depo va 17, 18, 26-marshrut yo‘nalishlari yopilib, bir qancha mashinalar o‘zining oxirgi olti oyini yashayotgan 2-depoga o‘tkazildi.
Foto: Wilfried Wolf, «Ko дну»
2010-yilning 29-aprel kuni 6-yo‘nalish bo‘ylab harakatlanuvchi 2567-sonli trolleybus Toshkent trolleybusi tarixida eng oxirgisi bo‘ldi.
Samarqand
Harakatlanuvchi tarkib 70-80 ta trolleybusdan iborat edi. Eng yaxshi paytlarda park yiliga besh yoki oltita mashina bilan to‘ldirilgan, yangi trolleybuslarning eng katta ommaviy yetkazib berilishi 1989-yilda sodir bo‘lgan. O‘shanda shahar to‘qqizta mashinani qabul qilib olgandi.
Foto: O‘zbekiston kinofotofonohujjatlar milliy arxivi
1992-yilda shaharda 6-sonli «Registon – Sartepo massivi» yo‘nalishi bo‘yicha yangi trolleybus liniyasini qurishga qaror qilindi. Bu marshrut Samarqandda trolleybus yopilgan paytdagi oxirgisi edi. Aniqlashtirilmagan maʼlumotlarga ko‘ra, yopilish vaqtiga yaqin yo‘nalish o‘zgargan va 6-sonli trolleybus Registonga emas, balki vokzalga qatnashiga ruxsat berilgan.
Olmaliq
Har bir yo‘nalishda besh-oltitadan mashina bo‘lgan. 2-sonli marshrut eng uzuni edi. Unga ko‘proq trolleybuslar chiqarilishi mumkin edi.
Tizim 90-yillar oxirida trolleybus yo‘nalishini takrorlaydigan ko‘p sonli “marshrutka”lar yo‘lga qo‘yilishi sababli inqirozga yuz tutishni boshlaydi.
Foto: O‘zbekiston kinofotofonohujjatlar milliy arxivi.
2000-yillarda park barcha mashinalar bilan birga kimoshdi savdosiga qo‘yildi. O‘z vaqtida shaharga trolleybuslar sovg‘a qilgan OKMK ularni xarid qilish uchun mablag‘ topa olmadi. Natijada trolleybus parki barcha avtomashinalar bilan birga bo‘kalik xususiy tadbirkorga sotildi va u trolleybuslarni faol ishlata boshladi, hatto texnik nosoz avtomobillarni ham marshrutga chiqardi.
Tizim yakuni oxirgi avtomashinalar ishdan chiqa boshlaganda va yo‘nalishlarga chiqish tartibsiz holga kelgan vaqtga to‘g‘ri keldi. Trolleybus butunlay o‘z ahamiyatini yo‘qotdi va yopildi. Boshqa versiyaga ko‘ra, tizim taʼminot podstansiyasi ishlamay qolishi sababli yopilgan.
Trolleybuslardan birida kafe tashkil etishga urinish bo‘lgan, biroq u muvaffaqiyatga erishmagan. Ochilganidan bir oy o‘tib «trolleybus kafesi» yopildi. Olmaliq shahrining trolleybus tizimi 2009-yilda butunlay yopildi.
Andijon
Eng yaxshi yillarda shaharda oltita yo‘nalish faoliyat ko‘rsatgan. Shu bilan birga, 1981-yilda Kuyganyor posyolkasiga ochilgan 5-sonli yo‘nalish shahar tashqarisiga harakatlanadigan yo‘nalish hisoblangan.
Mustaqillik boshida Andijon trolleybusi og‘ir kunlarni boshidan kechirdi. Kontakt simlarining doimiy ravishda o‘g‘rilanishi marshrutlarning to‘xtab qolishiga olib kelardi. Harakat tarkibi eskirgan, uni taʼmirlash uchun esa moddiy baza yo‘q edi.
Trolleybus asta-sekin o‘z mashhurligini yo‘qota boshladi va 1994-yilda ushbu transport yo‘lovchilarni tashish bo‘yicha asosiy funksiyasini bajarishni deyarli to‘xtatdi. Bu ish bilan ko‘plab “marshrutka” va shaxsiy tashuvchilar shug‘ullana boshladi.
90-yillarning oxiriga kelib, shahar ko‘chalarida trolleybus allaqachon kamdan-kam uchrashni boshlagan, yo‘nalishlarning aksariyati yopilgan edi.
O‘zbekistonning boshqa shaharlardagi trolleybuslar fotosuratlari
Matn: “Gazeta.uz”.
Foto: tashtrans.uz, Transport vazirligi, “Ко_дну”,
Kinofotofonohujjatlar milliy arxivi.
Matnga oid barcha huquqlar “Gazeta.uz” nashriga tegishli. “Gazeta.uz” internet-nashri saytiga joylashtirilgan barcha materiallardan foydalanish shartlari bilan quyidagi havola orqali tanishish mumkin.
Qiziqroq biror narsani dunyo bilan bo‘lishishni xohlaysizmi? Bu haqda hikoyani sp@gazeta.uz elektron pochtasiga yuboring.
Qo‘shimcha imkoniyatlarga ega bulish uchun saytda ro‘yxatdan o‘ting
Новости для людей.
Materialga izohlar