АҚШ Халқаро тараққиёт агентлиги ёки USAID веб сайти 1 февраль куни ҳеч қандай изоҳсиз ишламай қолди, шу кунларда Трамп маъмурияти мустақил агентликни ва унинг глобал гуманитар операциялар учун жорий 42,8 миллиард долларлик бюджетини Давлат департаменти назоратига ўтказишга ҳаракат қилмоқда. Бу ҳақда Reuters, CNN ва The Guardian хабар берди.
Шанба куни веб сайтга киришга уринилганида «server IP манзили топилмади» деган хабар пайдо бўлди.
Трампнинг жамоаси агентликни Давлат департаментига ўтказиш имкониятини ўрганаётгани ҳақида Politico бир кун аввал манбаларга таяниб ёзганди. Нашрнинг беш нафар суҳбатдоши аниқ режалар ҳақида билмаслигини, аммо «USAID мустақиллиги кафолатланмаганини» айтган.
Конгресс демократлари Трамп маъмуриятига қарши тобора очиқроқ кураш олиб бориб, Трамп USAID`ни мустақил агентлик сифатида тугатишга ва уни Давлат департаментига ўтказишга ҳаракат қилиши мумкинлигидан хавотир билдирди. Демократларнинг таъкидлашича, Трамп Конгресс томонидан молиялаштириладиган мустақил агентликни йўқ қилиш учун қонуний ваколатга эга эмас ва USAID`нинг иши миллий хавфсизлик учун жуда муҳимдир, деб ёзади CNN.
Трамп ва Конгрессдаги республикачиларнинг таъкидлашича, ташқи ёрдам ва ривожланиш дастурларининг аксарияти беҳуда сарфланяпти. Улар либерал ижтимоий кун тартибини илгари сурувчи дастурларни ажратиб кўрсатди.
Politico нашрининг таъкидлашича, агентликни Давлат департаменти бошқарувига ўтказиш АҚШ Конгрессининг розилигини талаб қилиши муқаррар, бироқ у расман сақланиб қолган тақдирда ҳам, агентлик кичрайиши ва ўз кун тартибини белгилаш имкониятини йўқотиши мумкин.
AP маълумотларига кўра, USAID`нинг камида 56 нафар юқори мартабали ходими таътилга юборилган. Вашингтонда ва дунёнинг бошқа минтақаларида ишлайдиган агентликнинг бир неча юз пудратчиси, шунингдек, АҚШда USAID`нинг 500 га яқин ходими қисқартиришларга дуч келди.
Таътилга юборилганлар орасида USAID хавфсизлик бўйича директори Жон Ворхиз ва унинг ўринбосари Браян Макгилл ҳам бор. Бу қарор миллиардер ва Трампнинг ҳамкасби Илон Маск бошчилигидаги Ҳукумат самарадорлиги департаменти (DOGE) ходимларига USAID тизимларидан, шу жумладан, махфий материаллардан фойдаланиш ҳуқуқини беришдан бош тортганидан кейин қабул қилинди.
Маскнинг ўзи USAID`ни «ўлим вақти келган жиноий ташкилот» деб атади. Унинг сўзларига кўра, Трамп ҳам агентликни ёпиш зарур, деган фикрда.
«Президентнинг тўлиқ қўллаб-қувватлашисиз буларнинг ҳеч бирини амалга ошириб бўлмасди. Мен у билан бу масалани батафсил муҳокама қилдим ва у биз уни ёпишимиз кераклигига рози бўлди… Мен ундан бир неча марта сўрадим. „Ишончингиз комилми?“ деб сўрадим. У: „Ҳа,“ деб жавоб берди. Шунинг учун биз уни ёпяпмиз», — деди Маск X Spaces сессиясида.
Агар USAID Давлат департаментига бўйсундирилса, у инсон ҳаётини сақлаб қолувчи гуманитар операцияларнинг дунёдаги энг йирик донори бўлганидан кўра ташқи сиёсат мақсадлар асосига айланиши мумкин, деб таъкидлади The Guardian. USAID ўтмишда Қўшма Штатлар дипломатик алоқалари бўлмаган давлатларга, жумладан, Эронга ҳам ёрдам бера олган.
Қарорнинг таъсири
Қочқинлар лагерларидаги дала шифохоналари, уруш зоналарида миналарни йўқ қилиш ва ОИВ/ОИТС каби касалликлардан азият чекаётган миллионлаб одамларни даволаш учун дори-дармонлар маблағлари тўхтатилиши мумкин бўлган дастурлар қаторига киради.
2023 молия йилида Қўшма Штатлар бутун дунё бўйлаб можаро зоналаридаги аёлларнинг соғлиғидан тортиб тоза сувдан фойдаланиш, ОИВ/ОИТСни даволаш, энергия хавфсизлиги ва коррупцияга қарши курашиш ишларигача бўлган ҳамма нарсага 72 миллиард доллар ёрдам кўрсатган. У 2024 йилда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти томонидан кузатилган барча гуманитар ёрдамнинг 42 фоизини тақдим этди.
Ўтган ҳафта Трамп томонидан чиқарилган ижроия фармони натижасида Давлат департаменти бутун дунё бўйлаб иш тўхтатиш кўрсатмаларини эълон қилди. Бу, мутахассислар огоҳлантирганидек, одамлар ҳаётига хавф солиши мумкин бўлган ҳолда, фавқулодда озиқ-овқат ёрдамидан ташқари барча хорижий ёрдамларни амалда музлатиб қўйди.
- Халқаро тараққиёт агентлиги президент Жон Кеннеди томонидан Совуқ уруш авжига чиққан пайтда — 1961 йилда Конгресс чет эл ёрдами тўғрисидаги қонунни қабул қилганидан кейин ташкил этилган. Ўша пайтдаги агентликнинг мақсади, шу жумладан, СССР таъсирига қарши туриш эди. Ҳозирда АҚШ инсонпарварлик ёрдамининг дунёдаги энг йирик донори бўлиб, унга мамлакат бюджетининг тахминан 1 фоизи сарфланади.
- Дональд Трамп ўз инаугурацияси куни USAID`нинг хорижий давлатларга ёрдам дастурларини «Америка қадриятлари» ва АҚШ ташқи сиёсатининг мақсадларига мувофиқлигини тафтиш қилиш учун 90 кунга музлатиб қўйди. Музлатиш тўғрисидаги буйруқ кучга киргандан сўнг USAID`нинг Украинадаги ходимлари барча ишларни тўхтатиш бўйича буйруқлар ола бошлади. Мактаблар ва касалхоналарни қўллаб-қувватлаш, шунингдек, иқтисодий ва энергетика инфратузилмасини ривожлантириш дастурлари хавф остида қолди. Ривожланаётган мамлакатларда ОИВ билан яшаётган миллионлаб одамлар, эмланиши керак бўлган болалар, шунингдек, жанговар ҳудудларда тинч аҳоли ёрдамдан маҳрум бўлди.
USAID, жумладан, Ўзбекистонга кўп йиллик ҳамкорлик давомида асосан иқтисодий ривожланиш, таълим, соғлиқни сақлаш, энергия самарадорлиги, сув ресурсларини бошқариш, шунингдек, демократия ва инсон ҳуқуқлари соҳаларида ёрдам кўрсатиб келмоқда. 1993 йилдан буён USAID Ўзбекистонга 650 миллион доллардан ортиқ маблағ ажратган.