«Кичик ва ўрта бизнес учун кредит беришни енгиллаштиришга ҳаракат қилишимиз керак»
— Улуғбек Таваккалов КЎБ соҳасида банк маҳсулотларини ривожлантириш ҳақида.
ASUS ўзининг ExpertBook серияли бизнес ноутбукларини доимий равишда янгилаб боради. Бу бизнес сегментида етакчи ўринлардан бирини эгаллаган юқори самадорликка эга ва ихчам ультрабуклардир.

Яқинда бренд 16 дюймли экран, 13-авлод Intel Core платформаси, тўлиқ портлар тўплами, тез қувватлаш ва кўп қатламли маълумотларни ҳимоялаш тизимига эга янгиланган ExpertBook B5 OLED моделини тақдим этди.
ASUS вакиллари Tenge Bank бошқаруви раиси ўринбосари Улуғбек Таваккалов билан шахсий ва корпоратив маълумотларни сақлашнинг аҳамияти, банкларнинг кичик ва ўрта бизнес секторида ривожланаётгани, КЎБ учун оммабоп ва кам баҳоланаётган кредитлаш маҳсулотлари ҳамда кредитлаш учун тадбиркорлик субъектлари лойиҳаларини танлаш мезонлари ҳақида суҳбатлашди.
Улуғбек Таваккалов
Tenge Bank бошқаруви раиси ўринбосари
Охирги 5 йил ичида кичик ва ўрта бизнес субъектлари сони 2 баробарга, кичик ва ўрта бизнес субъектлари томонидан тақдим этилган кредитлар портфели эса 5 баробарга ошди.
Статистик маълумотларга кўра, Ўзбекистонда ҳар 33 нафар аҳолига КЎБ тўғри келади. Яъни Ўзбекистоннинг ҳар 33 нафар фуқароси хусусий бизнес, патент ёки компанияга эга. Қозоғистонда бу ҳар 7-аҳолига тўғри келади. Ўзбекистонда кичик бизнес субъектлари сони 462 мингтани, Қозоғистонда 1,732 млн тани ташкил этади. Бундан ташқари, бизда иқтисодий фаол аҳоли деярли 2 баробар кўп: Ўзбекистонда 15,1 млн киши, Қозоғистонда эса 9,27 млн киши.
Бу рақамлар тадбиркорлик субъектлари сони бўйича ҳам, уларга яратилган шарт-шароитлар бўйича ҳам бизда ўсиш имконияти борлигини кўрсатади. Аҳоли зич жойлашган Ўзбекистонда кичик ва ўрта корхоналар бандлик масалаларини ҳал қилаётганини ҳам алоҳида қайд этиш лозим.
Аксарият ҳолларда КЎБ субъектлари учун банк хизматлари рақамлаштирилмаган (ходимлар бўйича ҳисоб-китоблар ва иш ҳақи тўловлари бундан мустасно) ва КЎБ субъектларига жисмоний тарзда хизмат кўрсатилади. Кредит бериш, ҳатто доимий мижозларга ҳам 3-10 кун ичида амалга оширилади, бунда мижозлар ўнлаб ҳужжатларни тақдим этишлари ва банк коридорларида узоқ кутишлари керак бўлади.
Мижоз маълумотларини ҳимоя қилиш ҳақида
Илгари, 10-15 йил олдин, киберхавфсизлик масаласи долзарб эмас эди, чунки маълумотлар алмашинуви қоғоз муомаласи орқали амалга ошириларди. Энди вазият кескин ўзгарди: электрон маълумотлар базалари ва алмашинув тизимлари, ташқи серверларда, турли электрон тизимларда сақлаш имкони пайдо бўлди.
Ва энди банк сизнинг идентификацион маълумотингизни (таҳририят эслатмаси: СТИР – юридик шахсларда, ЖШШИР – жисмоний шахсларда) олган ҳолда, сизнинг иштирокингизсиз ҳар доим кўплаб маълумотларни олиши мумкин: масалан ҳисоб рақами ва карта айланмаси, даромадлар, тўловлар, дивидендлар, контрагентлар, кредитлар, тўлов интизоми ва бошқалар.
Табиийки, ҳар қандай банк маълумотларингиз хавфсизлиги ҳақида қайғуради. Ахир, назарий жиҳатдан, сиз ҳақингизда тўпланган маълумотлар учинчи шахслар қўлига тушиб қолиши ва фирибгарлар томонидан тарқатиб юборилиши мумкин. Маълумотларнинг сизиб чиқиши хавфи ҳар доим мавжуд, шунинг учун энди барча банклар учун глобал вазифа мижозлар ҳақидаги шахсий маълумотларни ҳимоя қилишдир.
Сўнгги бир неча йил ичида банк мижозлари фирибгарлар томонидан ҳужумларга учради. Банк ходими ниқоби остида фирибгар карта маълумотларини олиши ва улардан пул маблағларини ечиб олиши ёки мумкин бўлган муваффақиятли транзакция ниқоби остида хаёлий шерик аванс тўловини олиши каби ижтимоий муҳандислик йўллари ривожланмоқда.
Юридик шахслар тўғрисидаги шахсий маълумотларнинг қиймати қандай? Юридик шахслар учун ташқи маълумотлар базаларида баланс (молиявий ҳолат), контрагентлар (қарздорлар / кредиторлар), асосий воситалар миқдори ва ходимлар сони тўғрисидаги маълумотлар мавжуд. Ушбу маълумотларнинг потенциал сиздирилиши бошқа компаниялар учун катта рақобат устунлигини таъминлайди. Ахир, агар рақобатчи сизнинг ҳисобингизда қанча пул борлигини, у қаердан келганини, қаерга сарфлаётганингизни аниқласа, у сизнинг имкониятларингизни тўлиқлигича кўра олади. Ушбу маълумотларга асосланиб, рақобатчи сизга битимлар тузишда муаммолар яратиши, сизни чалғитиши, мижозларни ўз томонига оғдириши мумкин.
Шахсий маълумотларни ҳимоя қилиш нафақат банк соҳасида, балки ҳар қандай бизнесда ҳам муҳимдир. Маълумотлар хавфсизлиги замонавий компания ишидаги энг муҳим омил ҳисобланади. Шунинг учун ASUS ExpertBook B5 хавфсизлик функцияларининг тўлиқ тўплами билан жиҳозланган, жумладан ТPM 2.01 криптопротсессори, кенсингтонча слотлар уяси, USB-портлар назорати, Face ID қулфини очиш технологиялари ҳам ундан ўрин олган.
Маҳсулотни рақамлаштиришнинг аҳамияти ҳақида
Сўнгги беш йил ичида банклар маҳсулотларни ва мижозлар учун хизматларни рақамлаштиришга киришишди ва чакана (жисмоний шахслар) йўналиши бўйича бу вазифани жуда яхши бажаришди. Бугунги кунда кредитлар олиш, омонат очиш, тўлаш, пул ўтказиш, валюта айирбошлаш ва ҳоказоларни амалга ошириш мумкин. Яъни, мижоз банкка келмасдан туриб масофадан туриб амалга ошириши мумкин бўлган кўплаб операциялар.
Агар КЎБ ҳақида гапирадиган бўлсак, вазият унчалик аниқ эмас. Ва мана нима учун:

1. Банкда тадбиркорлик субъектини онлайн рўйхатдан ўтказиш имконияти йўқ.
2. Бир зумда, масофадан туриб кредит олишнинг имкони йўқ.
Сиз беш йил кетма-кет қарз олишингиз ва кредитларни ўз вақтида тўлашингиз мумкин. Аммо яна бир кредит олиш учун сиз ҳали ҳам бир ҳафта вақт сарфлашингиз ва ўнлаб ҳужжатларни расмийлаштиришингиз керак. Кечки соат 21:00 да биронта ҳам тадбиркор яхши чегирма ҳисобига кредитга пул олиб, ёнаётган импорт шартномаси бўйича шеригига жўната олмайди. "Биз сиз билан шартнома тузишга тайёрмиз, лекин ҳозир менга банкимдан рухсат олишим учун вақт керак", – бу иборани ҳамкорлар кўп эшитишади.
Бу бир тарафдан тўғри, чунки аввал ўнлаб ҳужжатлар ва қоғозларни тўплаш, бизнес-режа ёзиш, гаровни баҳолаш (бу банк олдида 10 марта қўйилаётган), бизнесни кредит бўйича мутахассисга кўрсатиш, қўмита таъминлайди тасдиғини кутиш (бу узоқ вақт талаб этади), омонатни суғурта қилиш ва расмийлаштириш керак бўлади.
Бу бизнес жараёни ҳали модернизация қилинмаган, банклар ҳанузгача эски усулда – қоғоз ҳужжатлар, мустаҳкам гаров асосида кредит беришади, олдиндан тасдиқланган кредитлар амалиётга татбиқ этилмайди.
Рақамлаштирилган банк маҳсулотлари нафақат мижозларга тезкор ечимларни тақдим этиш, балки маҳсулот ва хизматларни иложи борича мижозларнинг индивидуал эҳтиёжлари ва имкониятларига мослаштириш имконини беради.
Биз, Tenge Bank, Қозоғистондаги Halyk Bank`нинг шўба корхонаси бўлиб, у ерда юридик шахсларни масофадан идентификациялаш ҳамда кичик ва ўрта бизнес кредитларини икки ёки уч клик ёрдамида онлайн тасдиқлашни аллақачон йўлга қўйганмиз.
Ушбу тажрибага асосланиб, бу йил биз мижозларнинг бизнес йўлини рақамлаштириш лойиҳасини ишга туширдик, бу эса юридик шахслар учун онбордингга эга тезкор маъқуллаш билан кредит конвейерини яратишни ўз ичига олади. Бизнинг ҳисоб-китобларга кўра, биз 2024 йил бошида ушбу ечим билан бозорга чиқамиз.
Бундан ташқари, уч ой олдин биз Тенге Бусинесс юридик шахслар учун масофадан туриб депозитларни очиш, валюта операцияларини амалга ошириш ва ҳисобни тўлиқ бошқариш имкониятига эга мобил иловасини ишга туширдик.
ASUS, шунингдек, йилдан-йилга такомиллаштирилган моделларни чиқариш орқали бизнес-фойдаланувчиларга ғамхўрлик қилмоқда. ExpertBook B5 электрон имзо орқали транзакцияларни тасдиқлаш билан «Банк-мижоз» банк ечимларини осонгина ҳал қила олади. Ўзининг 16 дюймли экрани туфайли у ёрдамида ҳисоб-китобларни амалга ошириш ва улар устида ишлаш, иш ҳақи жадвалларини яратиш, 1С ёки Didox`да ҳисоб-китобларни юритиш, ҳисоб-фактураларни расмийлаштириш жуда қулай.
Айланма капитални тўлдириш учун кредит воситаларининг турлари
Классик маҳсулот – айланма капитални тўлдириши кредитидир. Бу айланма кредит линияси: мижозга қисқа вақт ичида зудлик билан пул керак бўлган пайтда қўл келади. Тадбиркор қисқа вақт ичида пул маблағларини тезда олиш имкониятига эга бўлиши керак, пул ортиқча бўлса, уни қайтариб беради. Фоиз ставкасининг катталиги муҳим роль ўйнамайди, бундан ҳам муҳими кредит лимитини ўзгартириш имконияти, бу маҳсулот Бош шартнома бўйича уч йил муддатга (битта лимит) гаров шартномаси билан (битта гаров) бутун давр учун амалга оширилади.
Ушбу маҳсулотнинг муқобили эса экспорт-импорт операциялари учун фойдаланиладиган кредит линияси билан савдони молиялаштиришдир. У қандай ишлайди? Мисол учун, сиз профилли қувурлар ишлаб чиқарасиз, сизнинг банкингиз доимий равишда пўлат сотиб олиш бўйича импорт шартномаси бўйича тўловларни амалга оширади. Молиялаштириш айланма капиталдан келиб чиқади. Банк ҳар доим ҳамкор банкнинг кредит линияси ҳисобидан аккредитив очишда тўлов билан маҳсулотнинг навбатдаги партияси учун аккредитив очиши мумкин.
Савдо молияси билан таъминланган муддатда ишлаб чиқарувчи хомашёни четдан олиб кириш, маҳсулот ишлаб чиқариш ва ички бозорда сотиш ва шу орқали товар айланмасини оширишга эришади. Шу билан бирга, ишлаб чиқарувчи тўланган комиссиялар ва фоиз ставкасида ютади, чунки дастлабки икки ойдан бошлаб аккредитив, кейинги икки-уч ойда эса савдони молиялаштириш ишлайди.
Агар ички бозор ҳақида гапирадиган бўлсак, бу ерда факторинг жуда яхши ривожланиши мумкин. Менимча, бу бошқалар томонидан паст баҳоланган маҳсулотдир. У қандай ишлайди?
Масалан, сиз йирик чакана савдо тармоқларига маҳсулот етказиб берувчисиз. Бир неча йил давомида сиз озиқ-овқат етказиб бердингиз ва етказиб берилган партия учун тўловни кутмоқдасиз. Кўпинча, тўлов етказиб берилган кундан бошлаб 2-4 ҳафта кечикиш билан амалга оширилади, бу эса айланма капитални музлатиб қўяди.
Ва бунда факторинг компанияси пайдо бўлиши мумкин, унга кўра, масалан, ҳисоб-фактурани олгандан сўнг, етказиб берувчига бутун миқдорни, айтайлик, 3% чегирма билан банк тўлаб беради. Бундай вазиятда ҳамма ютади: чакана сотувчи товарни олади, етказиб берувчи ўз пулини олади, факторинг компанияси ўз комиссиясини – яъни партия учун тўланган ва қопланган сумма ўртасидаги фарқни олади. Ва буларнинг барчаси минимал хавф даражаси эвазига.
ASUS шунингдек, кичик ва ўрта корхоналар учун эксклюзив имкониятларни тақдим этмоқда. Мисол учун, мижоз мослашувчан кафолат дастурларини муҳокама қилиши ёки ўз ходимларининг ўзига хос эҳтиёжларига мос келадиган махсус компьютер конфигурациясига буюртма бериши мумкин.

ASUS жамоаси мижозлар сўровларига тез жавоб бера оладиган мутахассисларни ишга ёллайди. Бренд B2B йўналишида фаол ривожланмоқда, шу сабабли бренд лойиҳа битимлари ҳамда ўрта ва кичик бизнес эҳтиёжларини қондиришдан манфаатдордир.
Банклар қарз олувчиларни қандай мезонлар бўйича баҳолайди?
Банклар ва уларнинг мижозлари ўртасида узоқ муддатли ишонч муносабатлари ўрнатилиши зарур. Бунда банклар бир қанча омилларга алоҳида эътибор қаратишади:
Ушбу омиллар банкнинг қарорини 30% га шакллантиради
Бизнес эгаси ва директорига. бизнесни тушуниш малакаси ва даражаси, лойиҳа иқтисодиётини тушуниш, ишбилармонлик обрўси, бухгалтерия ҳисоби ҳолати (масалан, бухгалтерия тизимлари ва малакали бухгалтернинг мавжудлиги) ва бошқарув.

Саноат ҳолатига. Мисол учун, туризм саноати, аниқ сабабларга кўра, ўсиб бормоқда, шунинг учун бундай лойиҳалар камроқ хавфга эга.
Ушбу омиллар банкнинг қарорини 70% га шакллантиради
Бизнесга. бозорда савдо қилиш вақти, маҳсулотларни сотиш учун шаклланган каналларнинг мавжудлиги, хом ашё базасининг мавжудлиги, муҳандислик коммуникацияларининг барқарор ишлаши, ўз ишлаб чиқариш ва омборхоналари ҳамда бошқалар, ЭСГ стандартларига мувофиқлиги.

Молиявий ҳолатга. компаниянинг қарз юки (ссудалар барча кредиторлик қарзлари назарда тутилмоқда), мажбуриятларни жорий активлар билан қоплаш, айланма капиталларнинг айланиши, рентабеллик. Ҳисоблар бўйича айланманинг барқарорлиги ва ўтган йил давомида 2-каротеканинг йўқлиги.

Кредит тарихига. Агар тадбиркор илгари банклардан кредит олган ва қайтарган бўлса, ўз мажбуриятларига юқори масъулият ва интизом билан муносабатда бўлган бўлса – бу идеал қарз олувчидир.
Бу омилларнинг ижобий баҳоланиши банкнинг гаровга бўлган талабларини пасайтиради, энг муҳими, фоиз ставкаси пасаяди (чунки дефолт хавфи камроқ).
ASUS ExpertBook B5 ҳақида
Бутун ExpertBook оиласи энг замонавий технологиялар, минималистик дизайн ва бизнесни ривожлантириш учун кенг имкониятларга эга ишончли мобил ёрдамчидир. Церийанинг ассортиментида сиз компания ходимларининг шахсий эҳтиёжлари учун тўғри параметрларга эга мос қурилмаларни топишингиз мумкин.
Флагман ExpertBook B5602 OLED 16 дюймли NanoEdge тор рамкали OLED дисплей, 13 Gen Intel Core процессор, Iris Xe графикаси ва жами 4 ТБ гача бўлган иккита SSD билан жиҳозланган.
Ўлчови борасидаги биринчи таассуротга қарамай, ноутбукнинг оғирлиги атиги 1,5 кг ва 10 соатгача мукаммал автономияга эга, мобилликнинг ажойиб даражасини таъминлайди. Шу билан бирга, Б5 офисда ҳам, ундан ташқарида ҳам қулай ишлашни таъминлайдиган тўлиқ ўлчамли улагичлар билан жиҳозланган.
ExpertBook B5 OLED`ни Ўзбекистондаги электроника дўконларида, шунингдек, ASUS расмий ҳамкори: upg.uz дан харид қилиш мумкин.

Реклама ҳуқуқлари асосида.