Тошкентда метро бекатига киришда «сумкамда бомба бор» деб ҳазиллашган 19 ёшли қиз 5 суткага қамалди. Ушбу ҳолат ижтимоий тармоқларда муҳокамаларга сабаб бўлди. «Газета.uz» ушбу муҳокамалардаги эътиборга молик фикрларни бир материалга тўплади.
Воқеа
Тошкент метрополитенининг «Алишер Навоий» бекатида 22 октябрь куни 19 ёшли қиз Н.С. исмли қиз Метрополитенда хавфсизликни таъминлаш бошқармаси ходими сумкасини текшираётган пайтда унинг ичида бомба борлигини айтган. Кўрсатмага кўра, ходимлар зудлик билан яқин атрофдаги ҳудудни ўраб олган ва воқеа ҳақида навбатчилик бўлимига хабар берилган.
Шундан сўнг, воқеа жойига Ички ишлар вазирлиги Махсус операцияларни мувофиқлаштириш бошқармаси гуруҳи етиб келган. Қиз ҳам вақтинча ҳибсга олинган. Сумкани кўздан кечириш чоғида ундан портловчи мослама топилмаган. Қиздан нима учун сумкасида бомба борлигини айтганини сўралганида, Н.С. кайфияти яхши бўлгани ва шу тарзда ҳазил қилишга қарор қилганини айтган.
Қиз Шайхонтоҳур тумани 3-ички ишлар бўлимига олиб кетилган. Метрополитенда хавфсизликни таъминлаш бошқармаси маълумотига кўра, жиноят ишлари бўйича Шайхонтоҳур туман судининг қарори билан Н.С. Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 183-моддаси (майда безорилик) ва 199-моддаси (махсус хизматларни қасддан алдаб чақириш) билан айбли деб топилиб, унга 5 сутка маъмурий қамоқ ҳамда БҲМнинг 1 баробари (26 октябрь ҳолатига — 300 минг сўм) миқдорида жарима жазоси тайинланган.
«Бу хавфсизлик эмас, бу фақат театр»
«Davletovuz» Телеграм-канали муаллифи 5 суткага қамалган қиз воқеасига муносабат билдираркан, муҳим ҳисобланган хавфсизлик масаласини самарасиз йўл билан таъминламаслик кераклигини таъкидлади.
«Дунёдаги энг самарасиз миршаблик вазифаси бизнинг метрога киришдаги миршаблардир. Энг қиммат, энг самарасиз хавфсизлик чораси, деб биламан. Хавфсизлик муҳим, лекин самарасиз йўл билан эмас. Албатта, шунча одам бўш ўтириб, кечагидек ҳолатларда ўзидан жиддий тизим ясаб олади. Агар эртага метрога киришдаги барча миршабларни олиб ташлаб, бир йил кутсангиз ҳам ҳаёт давом этаверади, метрода хавфсизлик ёмон бўлиб қолмайди. Шунинг учун масала кўтарилганда, мавжуд тизимнинг хатолиги ҳақида гапириш ўринли, деб ўйлайман. Яна қайсидир хато тизимни тузатиш учун яна бир хато чора йўлини танламаслик керак», — деб фикр билдирган блогер.
Журналист Азиза Қурбонова «бутун мамлакатда „Огоҳ бўлинг!“ шарпалари кезиб юрганда, тинчлик энг катта неъмат экани уқтирилган замонда ҳам» метрога киришдаги хавфсизлик таъминловчи ходимга бомба масаласида ҳазиллашиб гапиргани учун ҳеч ким уни 5 суткага қамаганини эслаб ўтган.
«Бунда тизимлилик муҳим. Доим шундай ҳазилтушунмас ва қатъиятли полиция бўлса, ҳамма билиб муомаласини қилади. Қўрқоқнинг кучи тувалоққа етибди тарзида эмас. „Пахтакор“ метросида ўғри бир қизнинг сумкасини юлиб олиб кетганда, метродаги ўша полициямизнинг иши ҳам бўлмаган. Хавфсизлик дегани бомбами фақат? Жарима ва қатъий огоҳлантириш билан битадиган иш эди бу. 5 сутка ортиқча. Албатта, хавфсизлик жиддий масала. Балки ҳазиллашувчилар кўпайиб кетмаслиги учун ибрат кўрсатмоқчи бўлишгандир. Ким билсин. Қандайдир шу ерда „жазо қонуний бўлиши мумкин, лекин адолатли бўлмаслиги мумкин“ деган гапни хулоса қилгим келди», — деб қўшимча қилган Азиза Қурбонова.
«Замбаракнинг ўқи» канали муаллифи Фарҳод Файзуллаев метрога тушаётган йўловчиларнинг қўл юкларини текширишга зарурат йўқлигини метродан ҳам гавжумроқ бўладиган бозорлар ёки автобусларда бундай текширувлар йўқлиги мисолида тушунтиришга ҳаракат қилган.
«Қаранг-да, метро ичида одам кўпми ё бозорда? Нега унда бозорларда ҳам сумка текширилмайди? Нега автобусларда текширилмайди? Нега Нью-Йорк, Лондон, Париж, Олмаота метроларида сумка текширилмаса ҳам, ҳар куни портлаш бўлмайди? Чунки сумка текшириш мантиқсизлик. Замонавий йўллари борки (масалан, камералар), улар ёрдамида ҳам хавфсизликни таъминлаш мумкин. Сумкаларни текшириш қандай амалга оширилишини биламиз. Олиб ўтаман деган одам бемалол олиб ўтади. Сумка текширишнинг хавфсизликка алоқаси йўқ. Бу фақат театр», — деб ёзади у.
Фарҳод Файзуллаевнинг қўшимча қилишича, «биз бутун умр қўрқувда яшаб катта бўлганимиз» учун, «мана шу азалий қўрқув ортидан қуллик менталитети, „кимдир назорат қилиб туриши керак“ деган тушунча пайдо бўлган». «Сумка текширилмаса ҳам, ҳужжат кўрсатилмаса ҳам, ҳаёт давом этаверади. Ҳаммаёқ портлаб кетмайди. Биз ўзимизга эркинлик талаб қилишимиз керак, устимиздан назоратни эмас. Зеро, Бенжамин Франклин айтганидек, „хавфсизлик эвазига эркинликларидан воз кечишга тайёр инсон эркинликка ҳам, хавфсизликка ҳам лойиқ эмас“», — дея хулоса қилган Фарҳод Файзуллаев.
Журналист Дилроз Абраева эълон қилинган суратларда қизнинг сумкаси бомба сиғадиган даражада катта эмаслигига, текширувчининг ўзи дастлаб қиз билан ҳазиллашган бўлиши мумкинлигига эътибор қаратган: «Ўша вақтда хизмат вазифасини ўтаётган ходим ҳам, менимча, ҳазилнамо нимадир деган бўлиши мумкинки, қиз ҳадди сиғиб бомба бор деворган. Бу менинг тахминим. 5 сутка кўп. „Суҳбат ўтказилди, тушунтирилди, хатосини англади, узр сўради“, деган якун яхши эди, албатта».
Фото: Транспорт ва туризм объектларида хавфсизликни таъминлаш бошқармаси
Фотожурналист Дилруҳ Исомиддинова эса юқоридаги фикрни тасдиқлаб, «метродаги назоратчиларнинг ўзида ҳам гап бор»лигини қайд этиб ўтган: «Тахминан бир йилча олдин, доим метрода иш-ўқишга қатнаб юрганимда ўн кундан биридагина сумкамни текширишарди. Шунда ўзим атай бориб текширтирардим. Сумкамни ёнига олиб борсам, ўтаверинг деб тураверишарди. Кейин атай: «Бомбам бўлса-чи, қўрқмайсизларми ўтказиб юборишга» десам, ўйин қилишарди, «сизга ишонамиз, шундай қиз бомба олиб юрса-я, ёмон одамга ўхшамайсиз-ку», деб, хушомад аралаш». Бошқа бир фойдаланувчи ҳам текширув вақти сумкасини «портлайди» деганида, текширувчи ходим уни кулиб ўтказиб юборганини эслаган.
Ёшлар ишлари агентлиги директори, сенатор Алишер Саъдуллаев бу ҳолат бўйича «нима дейишга ҳам ҳайрон»лигини билдирган.
Ижтимоий тармоқлардаги муҳокамалар давомида хорижий мамлакатлар (масалан, Жанубий Корея, Қатар, Грузия)даги метро бекатларига киришда Тошкентдаги каби текширувлар ва текширувчилар йўқлигини таъкидлаганлар кўп. Айни вақтда, бу мамлакатларда «сумкамда бомба бор» деб ҳазиллашганлик учун 5 суткалик қамоқдан оғирроқ жазолар тайинланиши мумкинлиги айтиб ўтилган. Шу билан бирга, метрога киришда ҳар бир йўловчининг сумкасини текширишга уриниш амалиёти самарасиз эканлиги кўп бор такрорланган.
Шунингдек, қизнинг 5 суткага қамалишини умумий қилиб хотин-қизларнинг камситилишига тенглаштирганлар ҳам бор. «Ўзбек аёли, жонинг нечта сени?! Уйда эрингдан дакки эшитасан, калтак ейсан. Кўчага чиқсанг, қамаласан. Мана сенга бўлган ҳурмат-иззат», — деб ёзган Телеграм-каналлардан бири.
Текширувчилар нега керак?
2018 йил кузида Тошкент метрополитенининг ташқи (ерости ўтиш йўлларига) кириш жойларидаги йўловчиларни текширувчи ички ишлар ходимлари хизматидан воз кечилган эди. Ўшанда бу назоратнинг босқичма-босқич автоматлаштирилиши билан изоҳланган эди. Орадан 3,5 йил ўтиб, 2022 йил августида баъзи метро бекатлари киришларида яна ички ишлар ходимлари пайдо бўлди.
Евгений Сорочин / «Газета.uz»
Метрополитенда хавфсизликни таъминлаш бошқармаси (МХТБ) бошлиғининг биринчи ўринбосари Анвар Ҳасанов қайтиш сабабларини тушунтираркан, 2019 йилда бошқарма ИИВга, Қўриқлар бошқармаси эса Миллий гвардияга ўтказилгани сабабли шахсий таркиб ва штатлар қисқарган, шунингдек, янги метро бекатлари фойдаланишга топширилган. Шу боис бошқарма вақтинчалик ходимларнинг ташқи кириш жойларидаги навбатчилигини таъминлай олмаган.
«Шу кунгача бўлимимизга президентнинг янги қарори билан шарт-шароит яратилди, қўшимча штатлар ажратилди. Шундан сўнг биз метрога кираверишдаги постларни тиклай бошладик», — деди Ҳасанов. Унинг сўзларига кўра, «бундан асосий мақсад метро хизматларидан фойдаланаётган йўловчиларнинг манзилига эсон-омон етиб бориши, сафар давомида тўлиқ хавфсизлигини таъминлашдан иборат».
Анвар Ҳасанов ИИО ходимлари барча йўловчиларни жисмонан текширишга улгурмаслигини тан олган, аммо профайлинг (шахснинг психологик портретини тузиш ва ниятларининг самимийлигини аниқлаш усуллари тўплами) туфайли бир қанча жиноятлар фош этилганини таъкидлаган эди. Унинг қўшимча қилишича, ситуацион-таҳлил марказини ташкил этиш, «ақлли» видеокузатув камераларини ўрнатиш, ходимларни замонавий радиоалоқа воситалари билан таъминлаш режалаштирилган.
Аммо бу тизимлар жорий этилгандан кейин ҳам ўтиш даврида ходимлар керак бўлади, чунки, Анвар Ҳасановнинг таъкидлашича, «ходимлар қила оладиган ишни камералар қила олмайди». Улар ўтиш жойларини қўриқлаши, турли жиноятлар, жумладан, чўнтаккесарликнинг олдини олиши кутилмоқда.
