Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев Қатағон қурбонларини хотирлаш кунида бундан 100 йил муқаддам мустақилликка эришишга урингани учун қатағонга учраган ўзбекларни тилга олди. Унинг нутқини Россия матбуоти «СССРни ўзбек миллатининг гултожларини йўқ қилишда айблаш» деб талқин қилди, Россия Давлат Думаси депутати эса буни спекуляция деб атади. Сенатор Содиқ Сафоев Россия ОАВларидаги муносабатни «мутлақо ноадекват» деб атади, депутат Алишер Қодиров эса президентнинг сўзлари «нотўғри хулосалар»га олиб келганини айтди.
Нима бўлган эди?
Президент Шавкат Мирзиёев 31 август куни эрта тонгда Шаҳидлар хотираси хиёбонига ташриф буюрди. 2001 йилдан буён 31 август «Қатағон қурбонларини ёд этиш куни» сифатида нишонлаб келинмоқда. Бу йил музейда жадид талабалар Германияга ўқишга юборилганининг 100 йиллигига бағишланган экспозиция ташкил этилди.
Давлат раҳбари музейга кириб, мазкур кўргазма билан танишди.
«Бу ерга ҳар гал келиб, эътибор беришимиз бежиз эмас. Мустақилликка эришиш осон бўлмаган. Истиқлолимизга 31 йил бўлгани билан боболаримиз 100 йиллар олдин бунга ҳаракат қилган. 100 минг ватандошимиз қатағонга учраб, 13 минг нафари шафқатсиз отиб ташланган. Нима учун? Таҳлил бўлган. Улар энг катта қаҳрамонларимиз, миллатнинг хазинаси бўлган. 2−3 тадан тил билган. Ватанимизни озод қилиб, тараққиётга олиб чиқишини билишган. Бу ерда худди уларнинг овозлари эшитилгандек бўлади», — деди Шавкат Мирзиёев.
Давлат раҳбари матбуот хизмати хабарида келтирилишича, мустабид тузум фақат жадидларни йўқ қилиш билан чекланиб қолмаган. Ўтган асрнинг 80-йилларида ҳам минглаб ватандошларимиз турли бўҳтонлар билан қамоққа олинган, хўрланган.
«Бугун ҳам йўлда ўйланиб келяпман. 30-йилларни эски тарих деса, «пахта иши"-чи?! Етакчиларимизни қатағон қилиш учун сохта айбловлар ўйлаб чиқаришди-ку. Бошқа республикаларда йўқмиди камчилик? Бундай аламли воқеаларни ҳеч қачон унутиб бўлмайди. Бугунгидай байрамларда, тинч-осойишта кунларда шуларни ҳам юрагимиздан ўтказиб, ёшларимизга етказишимиз керак», — дея таъкидлади Шавкат Мирзиёев.
Дунё нотинч бўлиб бораётгани, бундай вазиятда огоҳ ва вазмин бўлиш кераклиги қайд этилди.
«Кўраяпсизлар, дунёда рақобат, таҳдидлар кучайиб бораяпти. Хавф ёнимизда юрибди. Бунга тайёр бўлиш учун ҳамиша огоҳ бўлиш зарур. Бугунги эмин-эркин ҳаётимизга шукрона айтиш билан бирга эртанги кунимизни мустаҳкам қилишимиз керак. Қачон мустаҳкам қиламиз? Билимли бўлсак. Агар боболаримиз буюклигидан руҳланиб, ҳар бир соҳа бўйича таълимни мукаммал қилсак, манаман деган давлатдан кам жойимиз йўқ. Болаларимизни зўр ўқитсак, натижа биз кутгандан ҳам яхши бўлади. Мустақиллигимиз барқарор ва абадий бўлади», — деди давлат раҳбари.
Қайд этиш жоизки, президент Шавкат Мирзиёев ўтган йили ҳам «Шаҳидлар хотираси» хиёбонига ташриф буюриб, қатағон қилинган ўзбекистонликлар хотирасини ёдга олган эди.
«Кўриниб турибдики, катта салоҳиятга эга етакчилар, олимлар, адиблар, шифокорлар, ўқитувчилар қатағон қилинган. Улар халқимизнинг энг сара вакиллари эди. Мустабид тузумга миллат кўзини очадиган, унга ўзлигини танитадиган зиёли инсонлар керак эмас эди. Уларнинг айби — буюк бўлгани… Жадид боболаримиз юртимизни озод этишга, қолоқликдан олиб чиқиб, ҳамма соҳаларни ривожлантиришга борини бағишлаган. Бунинг бадалини ўз жонлари билан тўлаган. Биз бугунги мустақиллик, тинчлик, эркинлик шароитида уларни эслашимиз, эъзозлашимиз ҳам қарз, ҳам фарз», — деган эди Шавкат Мирзиёев.
Россиядаги муносабат
Россиянинг қатор ОАВларида Шавкат Мирзиёевнинг нутқи асосида «Ўзбекистон президенти СССРни ўзбек миллатининг етакчиларини йўқ қилишда айблади» (Lenta.ru), «Ўзбекистон президенти СССРни «халқ бойлигини»ни йўқ қилишда айблади» (РБК), «Ўзбекистон президенти «миллат бойлиги»нинг йўқ қилинишида СССРни айблади («Коммерсантъ») каби сарлавҳали хабарлар чоп этилди.
Давлат Думасининг МДҲ, Евроосиё интеграцияси ва ватандошлар билан алоқалар бўйича қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Константин Затулин эса Ўзбекистон президентининг сўзларини «СССР даврида ўзбек миллатининг етакчиларини йўқ қилиш ва унинг озодликка интилишини бостириш», деб талқин қилди ва буни «спекуляция» деб атади.
«Президент Мирзиёев Совет Иттифоқини айблашдан илҳом олган биринчи постсовет бошқарувчиси эмас. Бу ўз давлатларининг ўтмиши ҳақида гапирадиган кўплаб бошқа раҳбарлар ҳақиқатига ўхшайди. Уларга ўз мамлакатлари ҳеч қачон ҳозиргичалик яхши бўлмаганини исботлаб бериш керак», — дея унинг сўзларидан иқтибос келтиради Lenta.ru. Депутат ушбу хабар ҳаволасини ўзининг Телеграм-каналида бўлишди.
Депутатнинг сўзларига кўра, Ўзбекистон ҳозир анча самарали ривожланаётган нарсаларнинг аксариятига «совет даврида асос солинган ва бундан четга чиқишнинг иложи йўқ».
«Совет Иттифоқида ўзбек миллатини ҳеч ким йўқ қилгани йўқ. Ҳозир Совет Иттифоқида украинларни атайлаб оч қолдирган, Болтиқбўйи халқларини қириб ташлаган ва ҳоказоларни айтадиган бутун бир пантеон мавжуд. Совет Иттифоқи, барча камчиликларига қарамай, халқаро ҳамжамият эди ва Ўзбекистон ҳам харитада Ўзбекистон сифатида илк бор Совет Иттифоқида пайдо бўлди, кейин эса ўз тилини сақлаб, ўзини халқ сифатида сақлаб, мустақилликка эришди», — деди Затулин.
Ўзбек томонидан жавоб
Сенат раисининг биринчи ўринбосари Содиқ Сафоев ўзининг Twitter саҳифасида Россия ОАВларидаги хабарларни «Мустабид тузум қатағон қурбонлари хотирасини ёд этган Ўзбекистон президентининг мувозанатли, босиқ ва ўта самимий нутқига мутлақо ноадекват муносабат» деб атади.
«Ўзи мунозара нима ҳақида? Мустабид тузум шафқатсиз ва бераҳм бўлганлигими? Ёки ҳалок бўлганлар ҳақиқатан ҳам ғайриинсоний қатағон қурбонлари бўлганлигими? Ақли тўғри ва хотираси аниқ бўлган ҳеч қайси инсон у ёки буни сўроқ қила олмайди», — деб ёзди у.
Сенатор «тузумга қарши, Ватан озодлиги учун ўз овозини баланд кўтаришга журъат этган минглаб ва минглаб юртдошларимиз учун полигон ва қабристон бўлиб қолган жойда ўтган маросимда» қатнашганини таъкидлади.
«У (маросим) чин қалбдан, ёриқ ва тантанали, қандайдир самимий, инсоний тарзда ўтди. Айнан шу жойда жаллодлар томонидан ўз ўлимини жасорат билан қабул қилганлар олдидаги қарзимизни инсоний равишда қайтардик. Бу энди шов-шувли сиёсийлаштириш ва популистик ваҳима учун сабабми?» — дея савол берди сенатор.
Олий Мажлис спикери ўринбосари, «Миллий тикланиш» партияси етакчиси Алишер Қодиров президент Шавкат Мирзиёевнинг маърузаси «Россия Давлат думаси депутати Константин Затулинни асоссиз талқинига суяниб хато хулосаларга сабаб бўлибди», — деб ёзди.
«Давлат раҳбари тарихий фактларга асосланиб, яқин ўтмишнинг қора кунларини эслатиб ўтди. Ўша қора кунларда халқимизнинг энг илғор фикрловчи қатламларнинг яксон қилинганини эсламаслик, келажакда бу каби хатоларни такрорланишига олиб келиши мумкин», — дея таъкидлади Алишер Қодиров.
Депутатнинг фикрича, президент нафақат ўзбек, балки ўша даврда совет давлатида яшаган барча миллатларнинг зиёлиларига нисбатан қилинган ваҳший ноҳақликлар ҳақида гапирди. Буни англаш ва тўғри талқин қилиш учун катта тарихчи бўлиш шарт эмас.
«Ҳамкасбларимга шундай ҳам мураккаб бўлган муҳитни яна мураккаблаштирадиган, минтақадаги тинчлик ва осойишталикка путур етказадиган талқинлардан тийилишни тавсия қиламан. Зеро бундан ҳеч ким ютмайди! Ўйнаб гапирсак ҳам, ўйлаб гапирадиган вақтда ишлаяпмиз», — деди у.
Эслатиб ўтамиз, март ойи бошида «Россия 24» телеканали ўзбек ОАВлари, жумладан, «Газета.uz»ни Украинадаги урушни ёритгани учун танқид қилган эди.
Апрель ойида эса Россия ОАВлари ва Россия элчихонаси Буюк Британиянинг Тошкентдаги элчиси Тим Торлоунинг Alter Ego лойиҳасига берган интервьюсини танқид қилган эди. У «уруш қуроли сифатида фойдаланилаётган» Россия ОАВлари фаолиятини чеклаш ҳамда Владимир Путин ва унинг атрофидагиларга қарши санкциялардан кўзланган мақсадлар ҳақида гапирган эди.
