Шу ва бошқа саволларга жавоб топиш мақсадида «Газета.uz» 1992−2001 йилларда ўтказилган Мустақиллик ва Наврўз байрамларининг ташкилотчиларидан бири, байрамшунос Усмон Қорабоев билан суҳбатлашди. У бизга Мустақиллик кунини байрам сифатида нишонлаш тарихи, Ўзбекистоннинг биринчи президенти Ислом Каримовнинг ўрни ва байрам билан боғлиқ қатор жиҳатларни сўзлаб берди.
Байрамшунос Усмон Қорабоевнинг сўзларига кўра, 1991 йилнинг 31 август куни биринчи президент Ислом Каримов 1 сентябрни Мустақиллик куни умумхалқ байрами сифатида эълон қилади. Ўша куни кечқурун ҳудудлар раҳбарлари, маданият ходимларига байрамни кўтаринки руҳда нишонлаш бўйича топшириқ берилади. Кўплаб режиссёрлар, театр ижодкорлари, концерт ташкилотлари тадбирлар ўтказишга жалб қилинади.
«Ўша йиллари ҳозирги Ўзбекистон давлат санъат ва маданият институтида ишлардим. 1991 йилда пойтахтнинг ўнлаб нуқталари: Ҳадра, Бешёғоч, Кўкча каби аҳоли гавжум жойларда концертлар намойиш этилган. Биз Мустақиллик майдонида сайил-концерт, турли қизиқарли ўйинлар ташкил қилишга ҳаракат қилганмиз», — деди у.
1992−2011 йиллар давомида Мустақиллик байрамининг бош томошаси режиссёри, Ўзбекистон халқ артисти Рустам Ҳамидовнинг ёдга олишича, 1992 йили − илк байрам шодиёнасини нишонлаш бўйича Вазирлар Маҳкамасининг йиғилиши бўлиб ўтган. Ўша пайтлардаги бош вазир ўринбосари Мустақиллик байрамини ўтказиш кераклигини айтиб, даврадаги одамлардан фикр ва таклифлар сўраган.
Мажлис охирроғида менга сўз беришди. У пайтда Ҳамза (ҳозирги Ўзбек Миллий Академик драма) театрининг бош режиссёри эдим. Мен: „Мустақиллик байрами кечқурун ўтадиган бўлса, биз маданият ва санъатимизнинг ҳамма жанридаги ютуқ бўладиган намуналарни мустақил давлатга хос тарзда олиб чиқишимиз керак. Фақат фольклор ва этнография билан чеклансак бўлмайди“, дея ўз фикримни билдирдим. Орадан бироз вақт ўтиб, фикрларим маъқул кўринган шекилли, чақиришди. Сценарий ёздик, тасдиқланди. Ишга тушиб кетдик.
«Бир куни репетиция қилиб турган жойимизда телефон бўлиб қолди. Байрам штабининг бошлиғи, шаҳар ҳокимининг муовини Карим Расулович деган ажойиб инсон бўларди. Шу киши: „Рустамжон, президент сўраяптилар, байрам ҳақида маълумот беришимиз керак экан. Юринг, бирга борамиз“, дедилар. Мен репетиция кийимида, жинси шимда юргандим. Қўярда-қўймай президент аппаратига олиб боришди», — деди у.
Рустам Ҳамидовнинг қўшимча қилишича, Ислом Каримов қўлига қоғоз-қалам олиб, саҳна қандай кўринишда бўлишини чизиб берган. Лекин режиссёр назарида чизгилар (томоша майдонига) унчалик тўғри келмаган.
«Чунки у — ўз номи билан майдон, тагидан метро ўтади. Кейин қуёш ўша тарафдан чиқади, унинг устига эса саҳнани ўрнатиб бўлмайди. Шу боис „Тушунарлими?“, деб сўраганларида, „Ислом Абдуғаниевич, охиригача тушунганим йўқ“, деб жавоб бердим. У кишининг олдида турган бир раҳбар: „Сизга президент ҳатто расмигача чизиб бердилар, нимасига тушунмайсиз“, деди. Кейин менга жавоб бериб юборишди», — дея сўзлаб берди режиссёр.
Орадан ҳеч қанча вақт ўтмай, ўша куннинг ўзидаёқ президент репетиция бўлаётган жойга ташриф буюради.
«Ҳамма раҳбар майдонга йиғилди. Ислом Абдуғаниевичнинг ўзи келиб, майдоннинг у ёқ-бу ёғига ўтиб, анча айланди. Охирида: „Ҳа-а… Тушунмаганингча бор экан. Сенинг вариантинг тўғри экан“, деб қолдилар. Ўшанда менга: „Энди бўлдими?“, деганларида: „Йўқ, яна бир-иккита масала бор, аппаратларнинг кучи етмаяпти. Москвадагилар байрам ўтказишяпти. Ўшаларнинг ёритиш, овоз кучайтириш ускуналарини ҳеч бўлмаса, ижарага бўлса ҳамм олиб келишга рухсат беринг“, дедим. Улар жуда қиммат эди. Ислом Абдуғаниевич: „Майли, кейинчалик ўзимиз сотиб олармиз. Ҳозирча олиб келинглар“, дегандилар. Шундай қилиб, байрамнинг биринчи йилини ўтказганмиз», — деди Рустам Ҳамидов.
«Тадбирга тайёргарлик жараёни кетаётган вақтда ўша даврдаги бир-икки ижодкор раҳбарлар сценарийнинг айрим жойларига ўзгартиришлар киритган. Яъни ватанпарварвалик руҳидаги шеърлар, қўшиқлар қўшган. Аммо илк байрам тадбири сценарийим бўйича ўтказилган ва бундан ҳалигача фахрланаман», — деди Усмон Қорабоев.
Усмон Қорабоевнинг айтишича, режиссёр Рустам Ҳамидов Ўзбекистонда илк бор Мустақиллик байрамини нишонлашга киришишдан олдин жаҳоннинг кўплаб давлатлари тажрибасини ўрганиб чиққан.
«Ўзбекистонда ўз миллий шакл-шамойилига эга Мустақиллик байрами бўлиши керак, деган фикрга келинди. Бу фикр раҳбариятга ҳам ёқди ва ишлар юришиб кетди. Илк байрам Мустақиллик майдонида „Ўзбекистон: Мустақиллик, Тинчлик, Ҳамкорлик“ деган шиор билан ўтказилган. Тадбир бир қанча блокларга бўлинган ҳолда ташкил этилган», — деди байрамшунос.
«Майдонда жаҳон ва олимпиада ўйинларида Ўзбекистон шарафини ҳимоя қилиб, совриндор бўлган ўнлаб спортчилар пайдо бўлган. Ҳарбий аскарлар ҳам ўзларининг маҳоратларини кўрсатган. Ҳар бир вилоятдан ҳам бадиий жамоалар қатнашиб, ўз дастурлари орқали Ўзбекистон халқини мустақиллик тўйи билан табриклаган. Таниқли санъаткорлар ижросидаги қўшиқлар янада файз киритган», — дея эслади Усмон Қорабоев.
Байрам тантаналари республиканинг барча шаҳарларида оқшомгача давом этган. Тошкент шаҳрининг деярли ҳамма нуқтасида оммавий халқ сайиллари бўлиб ўтган. Ўша куни истиқлол шарафига ташкил этилган савдо расталарида чорвачилик ва қишлоқ хўжалик маҳсулотлари бозордагидан анча арзон нархларда сотилган.
Рустам Ҳамидовнинг таъкидлашича, ўша даврдаги байрамлар бир қолипга тушиб қолган. Режиссёрнинг ўзи ҳам буни сезиб, қолипни бузмоқчи бўлган.
«Бу қолипни бузмоқчи бўлдим. Бошқача сценарий ёзиб, (масъул) бир раҳбарнинг олдига кирдик. У одам: «Бу бўлмайди, ҳарбийлар қани, спортчилар қани, болалар қани? Тизим, композиция бўлиши керак», деб, ўзимиз ишлаб, қолипга жойлаган дастурга бизни яна қайтарди. Мақсадимиз — олдинги «рамка»ни бузиш эди, битта қолипга тушиб қолди байрамлар, деб айтсак ҳам кўнмаган», — деди у.
«Йиллар ўтиб, бизда байрам ўтказиш тажрибаси шаклланди. Гарчи байрамлар ҳар йили деярли бир хил кўринишда ўтса-да, аммо эсда қоларли кечарди. Рустам Ҳамидовни Мустақиллик ва Наврўз байрамларига бағишланган театрлаштирилган томошаларини ташкил қилиш бўйича яратган ўзига хос усуллари кўпчиликка манзур бўлган. Натижада бу борада диққатга сазовор ўзбекона тажриба вужудга келган», — деди у.
Фахр билан шуни айтиш лозимки, Ўзбекистонда оммавий байрамларни ташкил қилиш тажрибаси МДҲ да энг илғор деб
тан олиниб, қўшни ва қардош Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон, Озарбайжон каби давлатлардан мутахассислар тажриба ўргангани кела бошлади. Улар бизда байрамларни ташкил қилишнинг янги самарали «механизми» яратилганини эътироф этишарди.
Усмон Қорабоевнинг таъкидлашича, биринчи президент давлат тадбирлари, айниқса, Мустақиллик ва Наврўз байрамларини ташкиллаштиришга катта аҳамият қаратган.
«Рустам Ҳамидов ҳар йили байрамга яқин Ислом Абдуғаниевич иштирокидаги йиғилишларда байрам режаси ва дастури ҳақида қисқача гапириб берарди. Президент жараёнларга нисбатан муносабатини, таклифларини ҳам билдирарди», — деди байрамшунос.
«Уларнинг ўзи жудаям болажон одам эди. Шундай жиҳатини яхши билган президент аппаратидаги айрим масъуллар саҳнада ҳам болажонлар билан рақс тушиш ғоясини беришган. Кейинчалик, бу тадбирларда одат тусига кириб, Ислом Каримовнинг «ташриф қоғози»га айланган», — деди Усмон Қорабоев.
Байрамшуноснинг таъкидлашича, «Ялла» ансамбли, Насиба Абдуллаева, Муножат Йўлчиева, Ғуломжон Ёқубов, Маҳмуд Намозов сингари ўнлаб санъаткорлар байрамларда мунтазам равишда ўз ижод намуналари билан қатнашган.
«Улар ўзига хос санъаткор сифатида ҳар қандай давлат тадбирига мос қўшиқ яратиб, доим тайёр бўларди. Президент ҳам бу санъаткорларнинг ижодини жуда ёқтирарди», — дея хотирлади у.
Рустам Ҳамидов эса таниш-билиш орқали байрамларда иштирок этишга ҳаракат қилган санъаткорлар ҳам учраганини таъкидлаганди.
«Ҳар хил баҳоналарни қилиб, мени нақд уч марта асосий ишим (яъни бош режиссёрлик)дан бўшатиб юборишган. Ислом Абдуғаниевич эшитиб қолиб, мени яна қайтарганлар. Энди ҳамма соҳада ҳам принцип, одамнинг ўз позицияси бўлмаса, иш кетмайди. Мақсад — душман орттириш эмас, сизга топширилган вазифани аъло даражада бажариш», — дея ёдга олади режиссёр.
Байрамшунос Усмон Қорабоевнинг айтишича, Мустақиллик байрами 1992 йилданоқ телевидениеда жонли эфир орқали оммага намойиш этиб келинмоқда.
«Шунингдек, байрамнинг энг муҳим ва қизиқ жойлари „Ахборот“ дастурида ҳам бериб борилган. 10 йил давомида ҳар йили Мустақиллик байрами махсус фильм бўлиб плёнкага олинарди. Кейинчалик, техника ривожланиб, спутник орқали кўплаб давлатларга ҳам жонли эфир орқали узатиш йўлга қўйилди», — деди у.
Фотосуратлар Ўзбекистон кинофотофоноҳужжатлар
Миллий архивига тегишли.
Фотосуратлардан фойдаланиш ҳуқуқи
«Газета.uz» таҳририяти томонидан сотиб олинган.
www.gazeta.uz сайтига жойлаштирилган, «Газета.uz» ва бошқа учинчи шахсларга тегишли фото, график ва бошқа материаллардан ҳар қандай кўринишда фойдаланиш тақиқланади.
Қўшимча имкониятларга эга булиш учун сайтда рўйхатдан ўтинг
Новости для людей.
Изоҳ