Қозоғистон сентябрдан ўз хом ашёсининг бир қисмини Озарбайжоннинг энг йирик нефт қувури орқали сотишни режалаштирмоқда. Бу ҳақда Reuters агентлиги вазиятдан хабардор учта манбасига таяниб хабар бермоқда. Муқобил йўлларни қидиришга Россия ўз нефть қувурларини ёпиб қўйиш билан таҳдид қилганидан сўнг киришилган.
Агентлик маълумотларига кўра, Қозоғистон давлат нефть компанияси «КазМунайГаз» Озарбайжон давлат компанияси SOCAR савдо бўлими билан дастлабки музокаралар олиб бормоқда. У Туркиянинг Жайҳан портига ёқилғи етказиб берувчи Озарбайжон қувури орқали йилига 1,5 млн тонна нефт сотишга рухсат олмоқчи.
Reuters`нинг қайд этишича, кунига 30 минг баррелдан сал кўпроқ ҳажм Каспий қувурлари консорциуми (КҚК) қувури орқали ўтадиган одатдаги 1,3−1,4 млн баррелга нисбатан сезиларсиз.
Якуний шартнома август ойи охирида имзоланиши керак ва Боку-Тбилиси-Жайҳан (БТC) нефть қувури орқали оқим бир ойдан кейин бошланади, деди манба.
Йилига яна 3,5 млн тонна қозоқ нефти 2023 йилда яна бир Озарбайжон қувури орқали Грузиянинг Супса портига оқиб чиқа бошлаши мумкин, деди яна икки манба.
БТC оқимлари билан биргаликда жами 100 минг баррелдан сал кўпроқ ёки КҚК оқимларининг 8 фоизини ташкил қилади. «КазМунайГаз» Reuters агентлигига изоҳ беришдан, SOCAR эса аниқ келишувни муҳокама қилишдан бош тортди.
Озарбайжондан ўтадиган йўналиш Қозоғистонга Россия ҳудудини айланиб ўтиш имконини бериши мумкин. BP Azerbaijan энергетика компанияси ўтган ойда Боку-Супса қувуридан оқимларни йирикроқ БТC қувурига йўналтиришини айтди. Бироқ янги БТC йўналиши Қозоғистоннинг Каспий денгизи орқали Ақтау портидан Бокуга нефть ташиш учун кичик танкерлар паркига таяниши кераклигини англатади. Агентлик манбаларига кўра, иккинчиси чекланган қувват захирасига эга.
Агентлик маълумотларига қараганда, Қозоғистон нефти экспорти жаҳон етказиб беришнинг атиги 1 фоизини ёки кунига 1,4 млн баррелни ташкил қилади. 20 йилдан буён нефть жаҳон бозорига чиқиши учун КҚК қувури орқали Россиянинг Қора денгиздаги Новороссийск портига етказиб берилмоқда.
КҚК қувурлар тизими — энергетика соҳасидаги хорижий капитал иштирокидаги МДҲдаги энг йирик сармоявий лойиҳалардан биридир. Тенгиз-Новороссийск қувури узунлиги 1511 км бўлиб, Қозоғистон экспорт нефти ва хомашёсининг учдан икки қисмидан кўпроғини Россия конларидан, шу жумладан Каспийдаги конлардан етказиб беради. Новороссийск яқинидаги КҚК денгиз терминали учта махсус иншоотлар билан қирғоқдан анча узоқда жойлашган танкерларга хавфсиз юклаш имконини беради. КҚКнинг энг йирик акциядорлари — Россиянинг Транснефт (24%) ва КазМунайГаз (19%).
Июль ойида Россия суди атроф-муҳитни бузганлик учун КҚКни ёпиш билан таҳдид қилди, натижада Қозоғистон ҳукумати ва йирик хорижий ишлаб чиқарувчиларни эҳтиёт чораси сифатида бошқа компаниялар билан шартнома тузишга киришди.
Шундан сўнг Қозоғистон президенти Қосим-Жомарт Токаев «КазМунайГаз»га нефть экспорти учун Транскаспий йўналишидан фойдаланишни, жумладан, Тенгиз лойиҳаси инвесторларини жалб қилган ҳолда ишлаб чиқишни топширди.
Транскаспий йўналиши Хитой, Қозоғистон, Каспий денгизи, Озарбайжон, Грузия орқали ўтиб, Туркия ва Европа давлатларига боради.
Аввалроқ The Wall Street Journal Қозоғистон Россия билан муносабатларини қайта кўриб чиқишга қарор қилгани ва АҚШ, Туркия ва Хитой олдида иттифоқчи излай бошлагани ҳақида хабар берган эди. Мамлакат савдо йўлларини диверсификация қилишни бошлади, мудофаа бюджетини оширди ва Туркия билан жанговар учувчисиз самолётлар ишлаб чиқариш бўйича келишиб олди.
