Қонунчилик палатаси спикери ўринбосари, Конституциявий ислоҳотлар комиссияси матбуот котиби Одилжон Тожиев BBC Ўзбек мухбирига берган интервьюсида Асосий қонунга киритилган ўзгартиришлар ва амалдаги президент Шавкат Мирзиёевнинг президентлик муддатини нолга тенглаштириш мумкинлиги ҳақидаги саволларга жавоб берди.
Журналист Ибрат Сафонинг саволига жавоб берган парламентарий тузатишдан кўзланган мақсад президент муддатини узайтиришдан иборат эмас, деб ҳисоблашини маълум қилди. «Сиз бу жараёнларни чуқур кузатган одам сифатида ёки бўлмаса бошқалар ҳам менимча, бу фикрга тўла қўшилмаса керак», — деди у.
Депутат бу масага акцент бериш бутунлай нотўғри эканини қўшимча қилди. Чунки «шунча қилинаётган жараёнларни худди одам кўзини юмиб олишдек туюлади».
У президентлик муддатини 5 йилдан 7 йилга узайтириш таклифи муаллифи ким деган саволга бевосита жавоб бермади. Бунинг ўрнига у 2021 йилги президентлик сайловолди ташвиқоти чоғида сайловчилар Асосий қонунга ўзгартириш киритишни талаб қилувчи кўплаб масалаларни кўтарганини айтиб, ўзгартиришлар киритиш зарурати нима билан асосланаётгани ҳақида тахмин қилишни таклиф этди.
«Конституцияга шуни киритиш керак деган гап демоқчи эмасман, конституция даражасига олиб чиқиш керак бўладиган кўплаб масалалар кўтарилганини кўришимиз мумкин», — деди депутат. Муҳокамалар, дебатлар «ўз-ўзидан уланиб келиб, конституциявий ислоҳотларга сабабчи бўлди».
Журналист саволини такрорлади: президент ваколатларини узайтириш таклифи муаллифи, аниқ бир шахснинг исмини билиш мумкинми? Унинг таъкидлашича, таклифлар қабул қилинган «Менинг Конституциям» порталида энг кўп овоз тўплаган 24 та таклиф бўлган, бироқ улар орасида президентлик муддатига оид 90-моддани ўзгартириш таклифи бўлмаган.
Масалан, Жавоҳир Рўзиқулов деган шахсдан келган таклиф — «Давлат ва жамият болалар ҳамда ёшларда азалий миллий анъаналарга ва умуминсоний қадриятларга садоқат, буюк аждодларимизнинг бой маданий меросидан фахрланиш туйғусини шакллантириш тўғрисида ғамхўрлик қилишни Конституцияда мустаҳкамлаш». Бу таклифни 1178 киши қўллаб-қувватлабди. Бу ерда судлар, ҳуқуқлар, маҳаллалар ҳақида ҳам турли таклифлар бор.
«Тўғри урғу бераяпсиз. Биз балки мазкур масалани кенг жамоатчиликка етказиб бера олмаётгандирмиз, деб ўйлайман», — деди депутат. У фуқароларнинг таклифлари нафақат онлайн платформа, балки бир ой давомида ишлаган Телеграм боти, 1341 телефон рақами орқали, шунингдек, ёзма ва оғзаки шаклда депутатлар орқали ҳам қабул қилинганини эслатди.
Депутат президентлик муддатини узайтиришни таклиф қилганларнинг аниқ сонини айта олмаслигини, бироқ қонун лойиҳаси жамоатчилик муҳокамасига қўйилган вақтда (бир ой ичида ишлаб чиқилди) 5 мингга яқин киши муддатни узайтириш тарафдори бўлганини таъкидлади.
«Аксарияти амалдаги президентимизни ислоҳотларини давом эттириш тарафдорлиги, у ёки бу шаклда берилган. Айнан „мана шунақа қилиб киритилсин“ демаган бўлиши ҳам мумкин. Унинг учун шу нормага мослаштирадиган бизнинг гуруҳларимиз ишлайди. 5000 атрофидаги таклифлар билан умумхалқ муҳокамасига кириб келдик. Шунинг учунгина бу норма конституциянинг қонун лойиҳасига киритилган», — деди у.
Ибрат Сафо президентлик муддатининг узайтирилиши давлат сиёсатидаги, давлат ҳаётидаги ўта катта ва ўта муҳим ўзгариш эканини айтиб, наҳотки, битта шу таклифни берган одамни исми-шарифи билан муаллифлигини ҳурмат қилиб ўша ерга қўйишнинг иложи йўқ эди, дея ўз сўзида туриб олди.
Вице-спикер май ойида Сирдарёда ёшлар томонидан суратга олинган видеони мисол қилиб келтирди. Видеода уларнинг call-марказга қўнғироқ қилиб, ёшларга шароит яратиш бўйича ишлар тўлиқ якунланиши учун амалдаги президентнинг ваколат муддатини узайтириш ва унинг қайта сайланиши тарафдори эканликларини билдирганлар.
Журналистнинг қайд этишича, видео ва шунга ўхшаш бошқа ёзувлар расмий муҳокамалар бошланганидан кейин пайдо бўлган. Бундан ташқари, унинг сўзларига кўра, бундан олдин одамлар бундай таклиф билан бир вақтда ҳаракат қилмаган. У депутатдан сайловчиларнинг шахсан ўзи шундай таклиф билан мурожаат қилганми, деб сўради.
Одилжон Тожиев доимий равишда сайловчилар билан учрашиши, бундай таклифлар бўлганини қайд этди. «Албатта, бўлган. Мен исм-шарифини ҳам ошкор қилишим мумкин. Тортинмасдан айта оламан. Бу демократик давлат, сўз эркинлиги бор. Кимдир, ундай дейди, кимдир йўқ бундай деб қарама-қарши фикр айтиши мумкин. Шахсан мен у фикргаям, бу фикргаям тўқнаш келганман. Буни яширмасдан айтаман», — деди у.
Ибрат Сафо конституциявий комиссия раҳбари, Қонунчилик палатаси спикери биринчи ўринбосари Акмал Саидов 1992 йилги Конституция ўз имкониятларини тўлиқ рўёбга чиқармаганини таъкидлаб, «орқада қолиб кетган жойда» ўзгартиришлар киритиш зарурлигини таъкидлаганини эслатди. У ўзгартиришлардан сўнг Конституция янги деб ҳисобланадими ёки гап уни такомиллаштириш ҳақида кетяптими, аниқлик киритди.
«Янги Конституция бўлмайди, амалдаги Конституция такомиллаштирилган даражага олиб келинади. Яна бир фикрни айтмоқчиман, регламент бўйича ўзининг босқичлари бор. Бу ҳақда кейинроқ яна гаплашсак керак. Агар шу конституциямиз референдум бўлиб қабул қилинса, 1992 йилда қабул қилинган — бу йил 30 йиллиги нишонланадиган Конституция бўлиб қолади. Ёши ноллаштирилмайди», — дея таъкидлади Одилжон Тожиев.
Журналист Сенат раисининг биринчи ўринбосари Содиқ Сафаев янги Конституциянинг қабул қилиниши барча фуқаролар, жумладан, амалдаги президентга ҳам президентлик сайловларида яна иштирок этиш имконини беришини қайд этганини эсга олди.
Одилжон Тожиев сенаторнинг интервьюсига изоҳ беришни истамаслигини айтиб, Конституция, агар ўзгартиришлар қабул қилинса, янги ҳисобланмаслигини такрорлади.
Унинг ўзи конституциявий комиссия аъзоси сифатида янги ёки ўзгартирилган Конституция президент ваколатларини бекор қилади, деб ҳисоблайдими, деган тўғридан-тўғри саволга депутат шундай деди: «Шахсан мен айта олмайман, лекин Конституцияни комиссия пайтида ишланган лойиҳасида ҳам, умумхалқ муҳокамасида чиққан лойиҳасида ҳам, 90-модда таҳрирда турибди. Яъни, шу тартибда қабул қилинса, шунга қараб боради».
Вице-спикер 150 мингдан ортиқ таклифни кўриб чиқиш ва қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш учун яна икки-уч ҳафта вақт кетишини кутмоқда. Кейин Қонунчилик палатаси референдум ўтказиш санасини белгилаши керак.
«Жудаям қизғин жараёнлар бўлаяпти, катта тажриба, хорижий давлатларга ҳам бориб кўриб келдик. Хамкасбларимиз ҳам сафарларга бориб кўришаяпти. Кўп давлатларда Конституциявий ислоҳотлар жараёнида ўзининг андозаси бор. Бизнинг андозамиз шунда бўлдики, халқ таклифларини инобатга олиш. Ҳозир урғуни битта ё иккита моддага бериш эмас, бу ерда келаётган таклифларни ичига кирса, ҳақиқатдан ҳм Конституциямизни ўзгартиришга эҳтиёж борлигини кўриш мумкин», — деди Одилжон Тожиев.
Журналистнинг президентлик муддатини узайтиришни хорижий тажрибада кўрганмисиз, ўзингиз қайси давлатникини андоза қилиб олса бўлади, деб ўйладингиз, деган аниқлаштирувчи саволига депутат шундай деб жавоб берди: «кўплаб давлатларда давлат бошқаруви шакли демократик бўлган кўплаб давлатлар бу жараённи бошидан ўтказган. Кўплаб мисол келтиришимиз мумкин, Ғарб давлатларида ҳам…»
«Қайси давлатлари?» — деб сўради журналист.
«…Россияда ҳам», — деб жавоб берди.
«Россия, тўғри», — деди журналист.
«АҚШда ҳам бўлган бошларида, уни биламиз. Ёки бошқа кўплаб давлатларни мисол қилиб келтиришимиз мумкин», — деди депутат.
Депутатнинг аниқлик киритишича, АҚШ мисолида ўтаган муддатини ноллаштириш орқали яна сайланиш эмас, балки муддатнинг қўшиб берилиши масаласи ҳақида гап кетаётганини аниқлаштирди.
