8 июль куни ЖССТ Ганада Марбург вируси номли касалликнинг аниқлангани ва ушбу касаллик аломатлари кузатилган икки киши касалхонада вафот этгани ҳақида хабар берди. Маълум қилинишича, юқори ҳарорат, диарея, кўнгил айниши ва қайт қилиш ҳолатлари кузатилган бу икки беморнинг бири касалхонага олиб келинган куннинг эртаси, иккинчи бемор эса олиб келинган куннинг ўзида вафот этган. Марбург вируси номли ушбу касаллик ҳақида бизга нималар маълум? У қанчалик хавфли? У қачон пайдо бўлган? «Газета.uz» ушбу мақолада бу касаллик ҳақида билиш керак бўлган маълумотларни тўплади.

Марбург вируси қандай касаллик?

Марбург вируси (Marburg Marburgvirus, MARV) — филовируслар турига киради. Филовирусларнинг (лотинча. filum — тола) бундай аталишига сабаб, уларга микроскоп остида қаралса, улар тола кўринишига ўхшаш шаклга эга эканлигини кўриш мумкин. Филовируслар оиласининг энг машҳур вакили — бу Эбола. Демак, Марбург вирусини Эбола вирусининг қариндоши дейиш мумкин. MARV’нинг бир-биридан генетик жиҳатдан ва таъсир қилиш даражасига кўра фарқ қилувчи бир нечта тури мавжуд.

Юқорида айтиб ўтилган икки беморнинг ташҳислари Дакардаги (Сенегал) Пастер институтига юборилди. Уларнинг биттасида ушбу касаллик бор эканлиги тасдиқланди. ЖССТ бу касалликнинг тарқалишини олдини олиш мақсадида Ганага ёрдам чораларини кучайтиришини билдирди.

Шу ўринда қайд этиб ўтиш лозимки, ушбу вирус яқинда пайдо бўлиб қолган эмас ва шу кунгача деярли барча бу вирус билан боғлиқ ҳолатлар Шарқий Африкада кузатилган. Ганада эса бу вирус илк бор аниқланмоқда.

Марбург вируси қачон ва қандай пайдо бўлган?

Маълум бўлишича, 1967 йилда Франкфурт, Марбург ва Белград лабораториялари ходимлари Угандадан олиб келинган яшил мартишкаларининг (Cercopithecus aethiops) тўқималарини кўздан кечираётганида янги вирус билан зарарланишган ва вирус уларга қараган тиббий ходимларга ҳам юққан. Тез орада бунинг янги вирус эканлиги аниқланади. Вирусга юқоридаги лабораториялардан бирининг номи берилган.

Бироқ, ушбу вируснинг асосий резервуари сифатида кўпинча Нил кўршапалаги (Rousettus aegyptiacus) тилга олинади. Бу жониворлар мевалар билан озиқланади ва катта колония бўлиб яшашади. Уларнинг ўзларида вирус асоратларсиз ўтади.

Вақти-вақти билан ушбу вирус билан боғлиқ эпидемиялар ва алоҳида ҳолатлар Ангола, Конго Демократик Республикаси, Кения, Уганда, Жанубий Африка (яқинда Зимбабвега саёҳат қилган одамда) ва Угандада қайт этилган. 2008 йилда Угандада ушбу вирус билан зарарланган инсоннинг аввалроқ Нил кўршапалаги колонияси жойлашган ғорга ташриф буюргани маълум бўлган.

MARV вируси қандай йўл билан юқиши мумкин?

MARV билан касалланганлар фақат аломатлар пайдо бўлгандагина вирус юқтириши мумкин. Вируснинг юқиши танадан чиқадиган суюқликлар ва ифлосланган чойшаблар, тиббий воситаларга тегиниш орқали содир бўлади - одатда вирус касалларга ғамхўрлик қилган ёки уларнинг таналарини кўмган инсонларга юқиши ҳолатлари кузатилади. Албатта, бундай ҳолатлар беморлар билан яқин алоқа қилишда вирус юқишининг олдини олиш чораларига риоя қилмаслик оқибатида юз беради. Шунингдек, вирус соғайган инсоннинг тўқималарида бир неча ой давомида қолиши мумкин, шунинг учун Марбург вируси эркак кишидан (лекин аёл кишидан эмас) жинсий йўл орқали юқиши мумкин.

Вирус қонда сақланар экан, бемор инфекция манбаи бўлиб қолаверади.

Марбург вирус қанчалик хавфли?

MARV вируси билан зарарланган инсонда инкубацион давр одатда 2−21 кун давом этади. Ушбу муддатдан кейин беморда бирдан ҳарорат кўтарилиши, қаттиқ бош оғриғи, ҳолсизлик ва мушаклардаги оғриқни ҳис қила бошлайди.

Яна 2−5 кун ўтгач, бемор қоринда оғриқ, кўнгил айниши, диарея ва ошқозон-ичак трактидаги бошқа ноқулайликларни ҳис қилишни бошлайди.

5−7 кун ўтиб, беморнинг аҳволи ёмонлашади, қон кетиши ва танага тошма тошиши кузатилади. Бунинг оқибатида, нерв тизими зарарланади, бемор комага тушиб қолиши ҳам мумкин.

Вируснинг қайси варианти билан зарарланганига қараб, одатда 24−88% беморларда ўлим ҳолати кузатилиши мумкин. Одатда ўлим ҳолати инкубацион даврдан 8−9 кун ўтгач кузатилади (ички қон кетиши, органларнинг ишдан чиқиши ва шок оқибатида). Соғайган беморларнинг ўзига келиши учун кўп вақт талаб этилади. Ушбу вирусни бошдан кечирган инсонларда ақлий қобилиятлар сусайиши мумкин.

Бу вирусга қарши дори воситалари ёки вакцина борми?

MARV вирусини даволаш бўйича тавсия этилган дори воситалари ҳозирча йўқ. Беморларга қўллаб-қувватловчи ва симптоматик терапия қўлланилади.

Олимлар Марбург вирусига учун даво топишга ҳаракат қилишмоқда. 2017 йилда америкалик тадқиқотчилар гуруҳи гвинея чўчқаларида инсон моноклонал антитаначаларига асосланган препаратни синаб кўрди. Натижалар умид бағишлади: препарат инфекциядан беш кун ўтиб юборилган бўлса ҳам, барча ҳайвонлар тирик қолди.

Шунингдек, 2020 йилда Европа Тиббиёт Агентлиги (ЕТА) томонидан тасдиқланган Эбола вируси касаллигига қарши Zabdeno ва Mvabea вакциналари Марбург вирусидан қисман ҳимоялашига умид қилинмоқда. Бироқ, уларнинг MARV’га қарши самарадорлиги ҳали клиник синовлардан ўтказилмаган.


Ҳозирги вазиятда вирус фақат Ганада аниқланган. Гана ҳукумати вирус тарқалишининг олдини олиш юзасидан барча зарур чораларни кўрмоқда. Беморлар билан мулоқотда бўлган 100 га яқин киши қатъий карантинга олинган. Шунингдек, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти бир гуруҳ мутахассисларини ушбу мамлакатга сафарбар этяпти.

«Бу жараёнда тезкорлик жуда муҳим, — дейди ЖССТнинг Африка минтақавий бюроси раҳбари Матшидисо Моэти. — Чунки зудлик билан қатъий чоралар кўрилмаса, Марбург осонгина назоратдан чиқиб кетади. Биз ҳозир шунга эришяпмиз».