Апрель ойининг сўнгги якшанбаси Бутунжаҳон қардош шаҳарлар куни сифатида нишонланади. Жорий 2022 йилда бу кун 24 апрель санасига тўғри келди. Ўзбекистон шаҳарлари дунёнинг турли минтақаларидан кўплаб шаҳарлар билан қардошлик алоқаларига эга. «Газета.uz» уларнинг рўйхатини тузиб, шаҳарлар ўртасидаги қардошлик муносабатлари нимани англатишига аниқлик киритишга ҳаракат қилди.
Шаҳарлар ўртасида қардошлик муносабатларини ўрнатиш анъанаси дастлаб Иккинчи жаҳон уруши пайтида пайдо бўлган деб ҳисобланади. 1942 йилда Британиянинг бомбардимон натижасида бутунлай вайронага айланган Ковентри шаҳри аҳолиси жанговар руҳдаги Сталинград аҳолисига ҳамдардлик изҳор қилишади — инглизлар Сталинградга далда берувчи сўзлар битилган телеграмма юборишади. 1943 йилда Ковентри аҳолиси сталинградликлар учун рамзий совға — 830 нафар инсоннинг имзоси туширилган дастурхон тайёрлайдилар: бунда ҳар бир имзо ўз эгасининг сталинградликлар учун тиббий ёрдам фондига қўшган ҳиссасини билдирган. 1944 йилда эса мазкур икки шаҳар қардош шаҳарларга айланади.
Кейинчалик мазкур анъана дунёнинг бошқа минтақаларида ҳам кенг тарқалди, 1957 йилга келиб эса қардош шаҳарлар вакиллари томонидан Бутунжаҳон қардош шаҳарлар федерациясига асос солинди. 2004 йилда ташкилот ўз фаолиятини тўхтатди ва нисбатан йирик ташкилот — «Бирлашган шаҳарлар ва маҳаллий ҳокимиятлар» бирлашмаси таркибига қўшилди. 1963 йилдан бери апрель ойининг охирги якшанбаси Бутунжаҳон қардош шаҳарлар куни сифатида нишонлаб келинади.
Ўзбекистон шаҳарлари дунёнинг турли минтақалари билан қардошлик алоқаларининг бой тарихига эга. Тошкентнинг 1973 йилда Сиэтл шаҳри билан ўрнатган қардошлик муносабатлари одатда ушбу сериядаги воқеаларнинг энг биринчиси ҳисобланади. Бироқ 1972−1985 йилларда Тошкент шаҳар ижроия қўмитаси раиси сифатида фаолият юритган Воҳид Козимовнинг хотирлашича, 60-йилларнинг ўрталарида Тошкент Скопье билан қардошлик алоқаларини йўлга қўйган. 1963 йилда Македония пойтахти (2019 йилдан — Шимолий Македония) зилзила натижасида жиддий зарар кўрган, 1966 йилда эса шаҳар айнан шундай вазиятни бошдан кечирган Тошкентга ҳамдардлик билдирган. Фожеали тажрибалар билан боғлиқ умумийлик аксарият ҳолларда қардошлик муносабатларининг пайдо бўлишига сабаб бўлади — бу ҳар икки томон учун рамзий қўллаб-қувватлаш ҳаракати ҳисобланади.
Совуқ уруш даврида маҳаллий даражадаги бундай алоқалар алоҳида аҳамиятга эга бўлган: мамлакатлар ўртасидаги кескин муносабатлар тўлақонли тарзда ҳамкорлик қилишга имкон бермаган, минтақавий даражадаги қардошлик алоқалари эса зарур маданий алмашинувни таъминлай олган.
Воҳид Козимовнинг 1973 йилда Тошкент ва Сиэтл ўртасида ўрнатилган қардошлик муносабатларига бағишланган «Ҳаёт маъноси» китобидан парча келтирамиз: «Сиэтл билан муносабатларимиз яхшиланди ва биз у ерда „Тошкент“ номли истироҳат боғи ташкил этдик. <...> Тошкентда „Сиэтл“ истироҳат боғини ташкил қилдик. Сиэтл шарафига айни шу номдаги дўкон ҳам очилди. Бу халқона дипломатия катта аҳамиятга эга. Мамлакатларнинг олий раҳбариятини бир четга суриб турайлик, уларнинг асосий мақсади — халқларни яқинлаштиришдир. Эсимда, Америкадан бир қиз келган, таниқли раққосамиз Қизлархон Дўстмуҳамедова унга миллий рақслардан сабоқ берган эди. Биз унга рақс либослари тўпламини туҳфа қилганмиз. Ватанига қайтгач, у даф садолари остида ўзбек миллий либосида ўзбек рақси концертини уюштирган».
Бугунги кунда шаҳарлар ўртасида қардошлик муносабатларининг ўрнатилиши — мамлакатларнинг минтақавий даражада ўрнатилган дипломатик алоқаларининг тасдиғи демакдир. «Қардошлик» муносабатларининг ўрнатилишига бағишланган тантанали маросимларда одатда ўзаро ҳамкорликни мустаҳкамлаш, қўшма лойиҳаларни амалга ошириш ва маданий алмашинув тўғрисидаги баёнотлар янграйди.
Амалда бу мавзулаштирилган фотокўргазмалар сингари тадбирларни ташкил этишни англатади. Масалан, айнан шундай тадбир Тошкент ва Шанхай ўртасидаги қардошлик муносабатларининг 20 йиллиги муносабати билан ўтказилган эди. Одатда шаҳарлар бир-бирларини муҳим саналар билан қутлайдилар — Ашхободнинг 140 йиллиги муносабати билан Туркманистон пойтахтига табрик йўллаган ҳолда Тошкентда қўшиқлар куйланган ва рақслар ижро этилган.
Анъаналарга ҳурмат кўрсатиш ўзаро одат тусига кирган: масалан, Сиэтлда Наврўз байрамини нишонлашган. Шунингдек, қардош жуфтликлар орасида таниқли миллий арбобларга ёдгорлик ўрнатиш ва мавзулаштирилган номлар бериш ҳам кенг тарқалган — масалан, Анқара мери шаҳардаги 34 та кўча номлари Ўзбекистон билан боғлиқ эканлиги хусусида ҳикоя қилган эди.
Ўзаро рамзий эътирофлар алмашинувидан ташқари, ҳамкорликнинг реал воқеликдаги натижаларини пайқаш унчалик осон эмас, бироқ улар мавжуд. Масалан, 2019 йилда Тошкент ва Минск ўртасида қардошлик муносабатлари ўрнатилиши вақтида Ўзбекистон делегацияси Минскда технопаркка ташриф буюрган. 2022 йилда Тошкентдаги IT-парк директори ўринбосари Баҳодир Юсупов парк (айнан 2019 йилда очилган) кўп жиҳатдан Беларусь тажрибаси асосида барпо этилганини таъкидлаган. Эҳтимол, бунда Тошкент шаҳар раҳбариятининг Минскка ташрифи ҳам муҳим рол ўйнагандир.
Бундан ташқари, қардошлик алоқалари бизнесни жалб қилишга қаратилган бўлиши мумкинлигига қатор мисоллар мавжуд. Хусусан, Қўқон ва Пхончхон ўртасида келишув имзоланаётган вақтда Фарғона вилояти делегацияси Кореянинг йирик компаниялари билан шартномалар тузишга муваффақ бўлган.
Ҳозирги кунда Ўзбекистоннинг турли вилоятлари етарлича кўп қардошлик алоқаларига эга. Скопье ва Тошкент мисолида бўлгани сингари, фожеали тажрибалар билан боғлиқ умумийликка қўшимча равишда, қардош шаҳарларнинг пайдо бўлишига шаҳарларнинг ихтисослашуви ёки мақоми ҳам асос бўлиши мумкин. Жумладан, 2004−2010 йилларда Испания ташқи ишлар вазири Мигел-Анхел Моратинос қардош шаҳарлар Бухоро ва Кордова тенг даражадаги улуғворлик ва қадимийлик жозибасига эга эканини — улар ўртасида узоқ тарихий ришталар мавжудлигини қайд этган эди.
Совет иттифоқи даврида фақат Москва шаҳригина жаҳондаги ҳар қандай пойтахт шаҳар билан қардош бўла олади, деб ҳисобланган, шу сабабдан мамлакатимиз мустақилликка эришгунга қадар Тошкент бошқа давлатларнинг асосий шаҳарлари билан қардошлик муносабатларига эга бўлмаган. Шунга қарамай, 1989 йилда Ўзбекистон пойтахти Бельгиянинг кичик шаҳри Кортрийк билан қардошлик алоқаларини ўрнатган. Ўзаро делегациялар ташрифлари уюштирилган, Кортрийкнинг 800 йиллигига бағишлаб Баҳодир Жалолов маданият уйида картина чизган, 2000 йилда эса у ерда аллома Абу Али ибн Синонинг таниқли тошкентлик ҳайкалтарош Илҳом Жабборов томонидан яратилган ҳайкали ўрнатилди.
Биз Ўзбекистон шаҳарлари «қардошларининг» тўлиқ рўйхатини тузиб чиқишга ҳаракат қилдик. Бу осон вазифа эмас: баъзан шаҳарлар ўртасидаги қардошлик ўзаро тан олинмайди, баъзан шаҳарлар ҳамкор мақомига эга бўлса-да, ҳали қардошлик муносабатларига эга эмас, бошқа бир ҳолатда эса қардошлик алоқаларини ўрнатиш режалари эълон қилинган, бироқ уни амалга оширишгача ҳали етиб борилмаган. Шундан келиб чиққан ҳолда, қайд этиш жоизки, рўйхатимизни тузиш тамойили оддий: қайси тарафдан бўлмасин, бирор мансабдор шахс камида бир марта бирор шаҳарни қардош шаҳар сифатида эътироф этган бўлса, шаҳар шу рўйхатдан жой олган.
Ушбу рўйхатдан жой олган вилоят ичидаги кичик шаҳарларни кўриб, хулоса қилиш мумкинки, қардошлик алоқаларига эга бўлиш имконияти барчада мавжуд — асосийси шаҳар маъмуриятининг иродаси.
Бундай дўстона алоқалар фақатгина туғилган кун табриклари ва расмий делегацияларнинг ўзаро ташрифлари билан чекланиб қолмай, реал воқеликда сезиларли натижаларга олиб келса мақсадга мувофиқ бўларди — бу борада ҳали қилинадиган ишлар кўп.
Масалан, Тошкент (ва Ўзбекистоннинг бошқа шаҳарлари) учун дизайн кодини жорий этишда — Берлин, пиёдалар муҳитини ривожлантиришда — Сеул, жамоат транспорти фаолиятини ташкил этишда — Пекин ва Москва тажрибаси жуда қўл келган бўларди.
Тошкент мазкур шаҳарлар билан қардошлик алоқаларига эга ва, афтидан, уларда ҳали амалга оширилмаган имкониятлар талайгина. Ўз навбатида, Тошкент томонидан ҳам ўз тажрибасини баҳам кўриш юзасидан таклифлар шакллантирилиши мумкин.
