Сайёҳлар шаҳарга келиши билан биринчи бўлиб вокзал биносини кўришади. Темирйўл вокзалларининг архитектураси одамларда шаҳар ва ҳудуд ҳақида таассурот шаклланишига таъсир қилади — бекорга уларни почта карточкаларида тасвирлашмаган.
Ўзбекистон вокзалларида охирги йилларда олиб борилган таъмирлаш ишлари вокзалларнинг кўринишини бир хил қилиб қўйди. Янги вокзаллар бир-бирига ўхшаш лойиҳалар асосида қурилмоқда, бу эса бир хилликка олиб келмоқда ва шаҳарларнинг ўзига хослигини акс эттирмайди. Поезд деразасидан қараган киши қайси шаҳарга етиб келганлигини билмайди. Ўқувчилар қуйидаги тестда вокзалга қараб шаҳарни топишга уринишлари ва бунинг қанчалик қийинлигига ўзлари амин бўлишлари мумкин.
Тестни бажаринг
Архитектура тарихчиси Вадим Басс Arzamas таълим лойиҳасига айтганидек, архитекторлар вокзалларни лойиҳалаштирганда илгари дуч келмаган муаммоларни ечишларига тўғри келган: чироқ, вентиляция, акустиканинг махсус лойиҳалаштирилиши, соябонли платформалар, кутиш залларини лойиҳалаштириш. Ушбу деталлар вокзални ўз замонасининг энг «хайтек"ли архитектура жанрига айлантирган.
Тарихда кўплаб йирик вокзаллар индивидуал лойиҳалар бўйича қурилган, уларни лойиҳалаштиришга эса донғи кетган архитекторлар жалб қилинган. Уларнинг кўриниши танлов асосида аниқланган. Чунки вокзал фақатгина йўловчиларга хизмат кўрсатишни назарда тутмайди. Архитектор Бобир Кличевнинг «Газета.uz»га таъкидлашича, жой контексти, унинг тарихи ва атрофида жойлашган бинолар қурилиш характерига таъсир қилади. Шунинг учун ҳам вокзал — бу архитектура орқали одамлар билан мулоқот қилиш ва уларга ташриф буюрган шаҳарлари маданияти ҳақида ҳикоя қилиш мумкин бўлган жой.
Архитектор Георгий Сваричевский лойиҳаси асосидаги Тошкент йўловчи вокзалининг (бугунги Тошкент Шимолий вокзали) сурати туширилган почта карточкаси. 1899 йилда қурилган. Фото: Tashkent Retrospective.
1957 йилда Шимолий вокзал реконструкция қилинди. Сваричевский лойиҳаси «хрушевка» бинолари кўринишини олди.
2000-йиллар ўртасида Тошкент Шимолий вокзали алюкобонд ва кўк ойналар билан «безатилди», вокзал атрофидаги майдон тўсиқлар билан ўраб олинди. Янги «тренд» мамлакатнинг бошқа шаҳарларида ҳам давом эттирилди.
«Кўплаб мавжуд вокзаллар тарихий аҳамиятга эга, ва буни сақлаб қолиш керак эди, — деди Бобир Кличев. — Самарқанд вокзали бунга яхши мисол. Ёмон мисол эса — 100 йилдан кўпроқ вақт олдин қурилган, замонавий Ўзбекистон ҳудудидаги биринчи вокзал — Когондаги вокзал. Уни оддий алюмин саройга айлантиришди, ваҳоланки тарихий биноларни ва уларнинг ўзига хослигини сақлаб қолиб, вокзални кенгайтириш, такомиллаштириш ва ривожлантиришнинг минглаб усуллари бор».
