4−20 февраль кунлари Пекинда 2022 йилги Қишки Олимпия ўйинлари бўлиб ўтади. 91 давлатдан келган спортчилар спортнинг 7 тури бўйича (15 та йўналиш) 109 та медаллар жамланмаси учун кураш олиб борадилар. Унда Ўзбекистондан фақат битта спортчи — 24 ёшли чанғичи Комилжон Тўхтаев иштирок этади. «Газета.uz» ундан Ўйинларга тайёргарлик, ғалаба қозониш имкониятлари ва мамлакатда чанғи спортини қандай ривожлантириш мумкинлиги ҳақида сўради.
Комилжон Тўхтаев Пекинда, ПЦР-тести натижаси салбий чиққанидан кейин. Шахсий архивдан олинган сурат.
Касб танлаш ва 2022 йилги Ўйинлар ҳақида
Илк бор 2 ёшлигимда чанғида учганман, лекин 16 ёшимда машқ қила бошладим. 17 ёшимда отам хорижлик мураббий қўл остида машғулот ўтказа олишим учун Европага сафарим харажатларини тўлаб берди. Бу катта прогресс берди, шундан сўнг Ўзбекистон терма жамоасидан ўрин олдим, Қишки спорт турлари федерацияси ҳисобидан хорижга чиқиш ва чет эллик мураббийлар билан машғулотлар ўтказиш имконига эга бўлдим.
Бўлғуси Олимпия ўйинлари — карьерамда иккинчиси. Пхёнчханда (Жанубий Корея — таҳр.) бўлиб ўтган аввалги ўйинларда Ўзбекистон шарафини мен ва бугунги кунда фаолиятини якунлаган фигурачи Миша Ге ҳимоя қилди. Бу йил тоғ чанғичиси қизимиз ҳам мусобақага бориши керак эди, лекин у саралашдан ўта олмади. Пекинда бошқа спорт турлари бўйича Ўзбекистон номидан чиқадиганлар йўқ.
Комилжон Тўхтаев 2018 йил Пхёнчхандаги Олимпия ўйинларида Ўзбекистон байроғи билан. Фото: МОҚ.
1 февралдан бери Хитойдаман. Мен 13-куни чиқиш қиламан. Унгача иқлимга мослашамиз ва машқ қиламиз. Тайёргарлик, кўникмаларга эга бўлиш, музни ҳис қилиш учун ҳали вақт бор. Мусобақаларда барча чанғичилар икки мартадан старт олишади. Ушбу икки уриниш йиғиндисига кўра, тоғдан бошқаларга қараганда тезроқ тушган спортчи ғалаба қозонади.
Пекиндаги Ўйинларда медаллар учун курашишни жуда хоҳлардим, лекин европалик спортчиларнинг савияси шунчалик юқорики, кучли 30 таликка киришнинг ўзиёқ яхши натижа мен учун. Ғалаба қозониш эса — шунчаки мўъжиза.
Олимпия ўйинларига тайёргарлик ҳақида
Халқаро Олимпия қўмитаси барча мамлакатлар спортчиларига Ўйинларда чиқиш қилиш имкониятини беради. Ҳар бир Миллий олимпия қўмитаси биттадан спортчини юбориши мумкин. Аммо йўлланмани олиш учун, барибир, муайян нормативларни топшириш керак. Тоғ чанғи спортида бу 140 баллни ташкил этади. Мамлакатлар ўйинларга 4 нафаргача спортчини юбориши мумкин. Аммо агарда бирор мамлакат бирдан ортиқ чанғичини юбораётган бўлса, демак, барча спортчилари дунёнинг кучли 100талигига кирган бўлиши керак.
Пекинда медалларга даъвогар спортчилар миллий мусобақалар доирасида катта саралашдан ўтишди. Уларнинг катта жамоалари бор, мамлакат ичида жиддий рақобат мавжуд. Менда эса атиги беш рақибим бўлиб, уларнинг ҳам чет элда машғулот ўтказиш имкониятлари камроқ.
Мамлакат ичида рақобат паст бўлгани учун Ўзбекистон терма жамоаси тоғ чанғичиларининг Ўйинларгача етиб бориши осонлашди. Биз 140 баллдан ўтишимиз керак, европаликлар эса бу меъёрдан ўта оладиган ўнлаб ватандош спортчилар билан беллашишлари керак. Лекин ўзбеклар учун шу 140 баллдан ўтиш ҳам жуда қийин. Бунинг учун машғулотлар Ўзбекистонда ўтказилмаслиги керак, чунки бугунги кунда мамлакатимизда шароитлар мавжуд эмас.
Тоғ чанғи спорти — жуда қиммат спорт тури. Бола учишни бошлашининг ўзига кийим-бошлар учун 1000−1500 доллар сармоя киритиш керак. Бизда бунга қурби етадиган ота-оналар кам. Терма жамоага кириш учун Европага сафар қилиш, хорижлик мураббий ёллаш ёки ўзбекистонлик мураббий билан хорижга кетиш керак. Буларнинг барчасини спортчи ёнидан тўлаши керак, чунки бошида ҳеч қандай ёрдам бўлмайди.
Фото: Комилжон Тўхтаев.
Профессионал тоғ чанғичилар учун машғулотлар дастури — октябрдан майгача чанғи учишдан иборат. Мусобақалар ҳам худди шу вақт оралиғида бўлиб ўтади. Июнда спортчилар дам олишади, кейин эса октябргача улар тоғларда муз устида машқ қилиш ойлиги ва умумий жисмоний тайёргарлик ойлигини ўтказадилар.
Ёзда мен мураббийим Иван Вакуленко билан умумий жисмоний тайёргарликдан ўтдим. Коронавирус чекловлари туфайли октябргача Европага сафар қилиш имкони бўлмади. Бошқа спортчилар чанғида машқ қилишаётганда, мен штанга кўтардим. Чанғи спортида эса тепаликдан тушишнинг ўрнини босадиган ҳеч нарса йўқ.
Октябрь ойидан бери Европада бўлдим, у ерда менга италиялик мураббий Маттиа Жаннесси устозлик қилди. Мен у билан Пекинга бордим. Европада биз ҳар ҳафта курортларни алмаштирардик, лекин биз буни тез-тез қилишимиз ҳам мумкин эди. Ушбу курортлардаги барча трассалар спортчилар учун мўлжалланган ва муз билан қопланган. Барча чанғи мусобақалари муз устида ўтказилади, шунинг учун унинг устида машқ қилиш керак бўлади.
Бу 100 киши бир хил траектория бўйлаб ўтиши кераклиги билан боғлиқ. Муз юзаси ўзгармаслиги керак. Агар трасса қорли бўлса, қанчадир вақт ўтгач, унда чуқурликлар пайдо бўлади ва охирги иштирокчи учун трасса биринчи бошлаганлардан фарқ қилади.
Тоғ чанғиси спортчилари учун шундай шароитлар бўлиши керак. Аммо Ўзбекистонда буни амалга ошириш мумкин эмас, чунки Amirsoy курорти фақат сайёҳлар учун мўлжалланган. Бугунги кунда бу тўғри ҳам, чунки спортимизда харажатлар жуда кўплик қилади.
Ўзбекистонда тоғ чанғи спорти ҳақида
Спортчиларимиз Европада Халқаро чанғи спорти федерацияси ҳисобидан шуғулланмоқдалар. Федерация миллий федерацияларга пул ўтказиб беради. Менда Халқаро олимпия қўмитаси томонидан МОҚга ажратилган стипендия ҳам бор. Бундан ташқари, Пекин Олимпиадаси олдидан Туризм ва спорт вазирлигидан ҳам маблағ олдик.
Фото: Комилжон Тўхтаев / Facebook.
Ўзбекистонда чанғи спортини ривожлантириш учун камида 10 нафар спортчи бўлиши керак. Мураббийлар ҳам керак. Спортчиларнинг мамлакат ичида машқ қилишлари учун бутун бошли тоғда — энг яхшиси, қор ҳеч бўлмаганда ноябрдан майгача турадиган уч минг метрлик тоғда музли трасса ҳосил қилиш, спортчилар учун алоҳида осма йўл қуриш керак. Курорт ушбу тоғ учун спортчилардан тўлов талаб қилади. Аммо бизнинг мамлакатимизда чанғичилар жуда кам. Сайёҳлар эса бундай курортларга боришмайди. Қозоғистон ва Қирғизистонда ҳам чанғичилар худди шунга ўхшаш муаммоларга дуч келишмоқда. Европада эса спортчилар жуда кўп, шунинг учун курортлар улардан пул ишлашлари мумкин.
Чиқиш йўли — имкон қадар чет эллик хусусий ҳомий топиш, чунки мамлакатимизда бу спорт турига қизиқиш йўқ. Чет эллик ҳомийларнинг Ўзбекистон чанғичиларига қизиқиши учун эса спортчилар дунёнинг кучли 30 талиги ёки камида 100 талигидан жой олиши керак.
Бу спорт турини ривожлантиришга давлат ҳам ҳомийлик қилиши мумкин эди, лекин, айтганимдек, бу жуда қиммат спорт тури, шунинг учун мен давлатимиздан хафа бўлмайман.
Бу галги Ўйинларда биз чанғи спортларининг ватани бўлмиш Европа спортчилари билан рақобатлаша олмаймиз. Аммо Олимпиададан сўнг Осиё чемпионати бошланади, унда медаль олиш учун имкониятларимиз катта.
