Бугун Қонунчилик палатасида «Ер участкаларини компенсация эвазига жамоат эҳтиёжлари учун олиб қўйиш тартиб-таомиллари тўғрисида»ги қонун лойиҳаси кўриб чиқилди. Мажлис UzReport TV`да онлайн эфирга узатилди.
Қонун лойиҳасида ер участкаларининг «давлат эҳтиёжлари учун» олиб қўйилиши таърифи ўрнига «жамоат эҳтиёжлари учун» тушунчаси қўлланилган.
Муҳокама жараёнида қонун лойиҳаси номининг ўзиёқ депутатлар ўртасидаги баҳс-мунозараларга сабаб бўлди.
ЎзЛиДеП фракцияси аъзоси Зафар Худойбердиев қонун лойиҳаси номида қўлланилаётган «жамоат эҳтиёжлари» атамасига эътироз билдирди.
Зафар Худойбердиев. Фото: Видеодан лавҳа.
«Қонунчилигимизда давлат ва жамоат эҳтиёжлари ҳамда давлат ва жамият эҳтиёжлари тушунчалари бор. Ушбу қонуннинг қабул қилиниши билан мазкур тушунчалар ўрнига жамоат эҳтиёжлари тушунчаси кириб келаяпти. Лекин, лойиҳада уларнинг фақат номи ўзгартириб қўйиляпти, амалда умуман фарқ қилмайди», — деди у.
Депутатнинг сўзларига кўра, мазкур қонун лойиҳасининг асоси ҳисобланган президентнинг 2021 йил 8 июндаги [ПФ-6243-сон] фармонида ҳам «давлат ва жамоат эҳтиёжлари учун» 8 маротаба такрорланган, бироқ «жамоат эҳтиёжлари учун» ибораси қўлланилмаган. Қолаверса, Вазирлар Маҳкамасининг 543-сонли қарори билан тасдиқланган регламентда эса ер участкасини давлат эҳтиёжлари ҳамда жамоат эҳтиёжлари учун бериш алоҳида этиб белгиланган.
Нуриддин Султонов. Фото: Видеодан лавҳа.
ЎзЛиДеП фракциясининг яна бир аъзоси Нуриддин Султонов ҳам лойиҳа номига эътироз билдирди. Унинг таъкидлашича, қонун лойиҳасида ҳам президент фармонида келтирилганидек, «давлат ва жамоат эҳтиёжлари» учун деб қайд этиш керак.
Расул Кушербаев. Фото: Видеодан лавҳа.
ЎзЛиДеП фракцияси аъзоси Расул Кушербаев эса қонун ҳақиқатда узоқ кутилгани ва асосий эътиборни уни амалда ишлашига қаратиш кераклигини айтди.
«Биз уни „давлат ва жамоат эҳтиёжи“ деб номлаймизми ёки „жамоат эҳтиёжи“ деб атаймизми амалда у деярли ҳеч нарсани ўзгартирмайди. Лекин менинг фикримча, „жамоат эҳтиёжи учун“ деб берилаётган таъриф нисбатан халқчилроқ ва одамларга яқинроқ. Сабаби, гап ана шу ерда кўпчилик, яъни жамоат эҳтиёжлари нуқтаи назаридан олиб қўйиш ҳақида кетаяпти. Агар фармонда „давлат“ сўзи қўшилган бўлса бу ҳеч нарса эмас, қонунда жамоат сифатида ишлатамиз, кейинчалик фармонни ўшанга мослайверади», — деди у.
Депутатнинг фикрича, «ушбу қонун лойиҳасида тақдим этилган тушунча нисбатан тўғрироқ, ихчамроқ ва амалда муаммо келтириб чиқармайдиган таъриф».
Алишер Ҳамроев. Фото: Видеодан лавҳа.
Миллий тикланиш фракцияси аъзоси Алишер Ҳамроев эса Расул Кушербаевнинг фикрига қўшилмаслигини таъкидлади.
«Эсизда бўлса, жамоат жойи деган таъриф чиқувди, ҳозиргача таърифини бера олмаймиз. Ким у жамоат? Бу мавҳум тушунча. Ер кимни ҳисобига олинаяпти? Давлатникигами? Давлатнинг пули ҳисобиданми компенсация ҳам? Давлат бўлиши керак, менимча. Мавҳум нарса ҳеч қачон халқчил бўлмайди, мавҳум нарса ҳеч қачон халққа фойда келтирмайди», — деди у.
Нурдинжон Исмоилов. Фото: Абдулло Ёдгоров / «Газета.uz».
Қонунчилик палатаси спикери Нурдинжон Исмоилов баҳсга аралашиб, «депутатлар фақат қонун тўғри ишласин, кейинчалик масаласи чиқмасин» деган мазмунда ўринли савол берганини айтди.
«Биз бу каби қонунни биринчи марта қабул қилаяпмиз. Бу жуда катта ютуқ. Кушербаев тўғри айтаяпти, бу ҳамма кутиб турган қонун. Қонун бошқа қонун ости ҳужжатларидан юқори, мана шунда нима десак, кейин қолганлари шунга қараб кетади. „Жамоат эҳтиёжи“ деган нарса аслини олганда давлат манфаати учун бўлса ҳам у жуда кенг тушунча. У давлат хавфсизлиги ҳам, одамлар хавфсизлиги ҳам, ижтимоий масала ҳам бўлиши мумкин — мана шуларнинг ҳаммаси жамоат эҳтиёжи. Биз шу қонунда қанақа таъриф берсак, қолгани кейин [шундай] кетаверади», — деди у.
Унинг сўзларига кўра, қонуннинг 4-моддасида «ер участкаларини қуйидаги мақсадларда компенсация эвазига олиб қўйиш ҳолатлари жамоат эҳтиёжлари деб эътироф этилади: мудофаа, давлат хавфсизлиги учун, муҳофаза этиладиган табиий ҳудудлар эҳтиёжлари, эркин иқтисодий зоналар ва бошқалар».
Шундан келиб чиқиб, Нурдинжон Исмоилов Расул Кушербаевнинг фикрини қўллаб-қувватлади.
«Аслида олганда давлатнинг манфаатига ўхшаяпти, лекин бу ҳам барибир жамоат эҳтиёжи. Шунинг учун депутатларимизнинг бир қисми тўғри айтаяпти, биз мана шунда «жамоат эҳтиёжи»га қанақа таъриф берсак, кейин қолгани шунақа кетаверади, хато бўлмайди», — деди у.
Спикер шунингдек, куни кеча мазкур масалада Аграр ва сув хўжалиги масалалари қўмитаси раиси Равшан Мамутов билан соатлаб муҳокама қилганини айтди. Қўмита раиси ЎзЛиДеП фракцияси аъзолари «жамоат эҳтиёжи» учун деган таърифни қўллаб-қувватлашганини айтган, мажлисда эса эътирозлар асосан ушбу партия вакиллари томонидан билдирилди.
Алишер Каримов. Фото: Видеодан лавҳа.
Қўшимча изоҳ бериш учун сўз адлия вазири ўринбосари Алишер Каримовга берилди.
«Жамоат эҳтиёжлари учун деган янги тушунчани киритаяпмиз. Кеча фракциялар йиғилишида ҳам бунга тушунтириш бергандик. Биринчи навбатда Конституциямизга эътибор қаратадиган бўлсак, 2-моддасида давлат халқ иродасини ифода этиб, унинг манфаатларига хизмат қилади», дейилган. Бундан ташқари, ушбу тушунчани ишлатишда ўзбек тилининг этимологик луғатига ҳам эътибор қаратдик. «Жамоат, жамоа» сўзи — аҳоли маъносидаги арабча «жамаат» сўзидан олинган", — деди у.
Таъкидланишича, барча давлат органларининг хатти-ҳакарати аввало халқ давлатнинг асосини ташкил қилгани учун инсон ҳуқуқлари ва манфаатларини таъминлашга хизмат қилиши лозим. Вазир ўринбосарининг сўзларига кўра, шунинг учун ҳам «ушбу ер участкаларини компенсация эвазига фақатгина аҳолининг эҳтиёжларини кўзлаган ҳолдагина олиб қўйиш масаласи назарда тутилган».
Қонун лойиҳасини ишлаб чиқишда хорижий тажриба ҳам ўрганилгани таъкидланди. «Япония, Корея Республикаси, Швеция, Финляндия, Эстония каби давлатлар қонунчилигида ҳам „давлат эҳтиёжи“ деган тушунча қўлланилмаган. Ҳамма ҳолатларда „жамоат эҳтиёжлари“ тушунчалари қўлланилган», — деди Алишер Каримов.
Қуйи палата спикери қонунда «жамият» тушунчасини қўллашга оид фикрлар ҳам бўлганини, бироқ «жамият» ва «жамоат» сўзлари бир-биридан фарқ қилишини таъкидлади. «Жамоат эҳтиёжи тушунчасига давлат, нодавлат, хусусий ҳам кириб кетади», — деди у.
Депутат Алишер Ҳамроев ўз фикридан қайтмади ва яна бир бор эътироз билдирди. «Жамоат эҳтиёжи деган тушунча бор, лекин бу ерда ер олди-берди бўлади, уни эгаси ўзгараяпти. Жамоат ким у? Давлатми, инвесторми ёки биронта ташкилотми?», — деди у. Спикер эса «жамоат ким деб эмас, балки жамоат эҳтиёжи нима деб савол бериш кераклигини» ва бу саволга 4-моддада жавоб ёзилганини айтди. Алишер Ҳамроев эса бош чайқаб, ўз норозилигини намойиш этди.
Нурдинжон Исмоилов шундан сўнг, қонунни моддама-модда муҳокама қилишни таклиф этди.
Дониёр Ғаниев. Фото: Видеодан лавҳа.
4-моддага ЎзЛиДеП фракцияси аъзоси Дониёр Ғаниев эътироз билдирди. «Жамоат манфаатлари сифатида эркин иқтисодий зоналар (ЭИЗ) қайд этилаяпти. ЭИЗ ташкил этилганидан кейин маълум вақт тадбиркорларга бериладиган ер ҳисобланади. Президент фармони билан 2019 йилда бутун бошли Навоий вилояти ЭИЗ деб эълон қилинди. Эртага Навоий вилоятида ҳар қанақа ерни ЭИЗлигини инобатга олиб, унга ер бериш нуқтаи назаридан олиш мумкин бўлиб қолади. Навоий вилоятининг ҳар бир ер участкаси жамоат ери ҳисобланадими?», — деди у.
Депутатнинг саволига адлия вазири ўринбосари Алишер Каримов айтарлик жавоб бера олмади. Дониёр Ғаниев эса саволини такрорлаб, «бу оддий логика» эканлигини таъкидлади.
Вазирга ёрдамлашишга ҳаракат қилган «Адолат» СДП фракцияси аъзоси Қодир Жўраев эса Навоий вилоятининг бир қисмигина эркин иқтисодий зона этиб белгиланганига ишонтиришга ҳаракат қилди (Аслида эса ростдан ҳам 2019 йил 15 майда Навоий бутунлигича ЭИЗ деб эълон қилинган).
Унга қўшимча равишда «Миллий Тикланиш» аъзоси Ўктам Исломов «Навоий вилояти ЭИЗ бўлгани билан барча тадбиркор ҳам унинг иштирокчиси ҳисобланмаслигини таъкидлади. «Минглаб тадбиркорлар бор, уларнинг фақат 100 таси ЭИЗ иштирокчиси мақомини олган бўлиши мумкин», — деди у.
Бунга ҳам Дониёр Ғаниевнинг эътироз билдираётганини кўрган палата Спикери «жанжал қилмасликни» сўраб, депутатларни тартибга чақирди.
Депутат Расул Кушербаев эса ЭИЗлар учун ер участкалари амалиётда олиб қўйилган ёки йўқлигига қизиқди.
Адлия вазири ўринбосари эса Дониёр Ғаниевнинг саволига яна бир бор жавоб беришга ҳаракат қилиб кўрди. «Бу норманинг киритилиши келгусида ташкил этиладиган ЭИЗлар ёки мавжуд ЭИЗларнинг чегаралари давлат раҳбари қарори билан ўзгартирилиши мумкин. Шу ҳолатларда қайсидир жисмоний ёки юридик шахсларга тегишли ер участкаларини олиб қўйишга ҳуқуқий асос яратади. Лекин ҳозирги кунда бунақа катта муаммо яратгани йўқ», — деди Алишер Каримов.
Ҳал қилувчи сўз Аграр ва сув хўжалиги масалалари қўмитаси раиси Равшан Мамутовга берилди.
«Депутатлардан шунга эътибор беришни сўрардим, бу қонун компенсация эвазига ерни олишга қаратилган. ЭИЗ ерида олиб қўйиш мумкин дегани бу — олади дегани эмас. Қонунда рад этиш ҳам бор. Яъни Кузатув кенгаши бир марта рад этса, иккинчи марта у ер олиб қўйишга қўйилмайди. Қонун тўлиқлигича айтганда компенсация тўлашга қаратилган бўлиб, у 20 дан ортиқ босқичлардан ўтади», — деди у.
Шундан келиб чиқиб, Равшан Мамутов қонунни моддама-модда овозга қўйишни сўради. 4-модда овозга қўйилди ва унда 3 нафар депутат овоз бермади, бетарафлар 4 нафар, қаршилар 6 нафар (катта эҳтимол билан улар қаторида Дониёр Ғаниев ҳам бор) ва тарафдорлар 104 нафарни ташкил қилди.
Яна бир қанча муҳокамалар ҳамда айрим ўзгартишлардан сўнг, Спикер мунозарага киришган ҳар бир депутатдан қонун бўйича якуний фикр сўради ва уларнинг барчаси ижобий жавоб берди.
Фото: Видеодан лавҳа.
Шундан сўнг, лойиҳани учинчи ўқишда қабул қилиш учун якуний овозга қўйилди. 111 нафар депутат маъқуллади, 3 нафари овоз бермади, 1 нафари эса бетарафликни танлади. Шу билан қонун лойиҳаси маъқулланиб, Сенатга кўриб чиқиш учун юборилди.
