Илк маротаба «Заковат» интеллектуал ўйини 2001 йил март ойида экран юзини кўрди. 20 йил давомида ақл ва заковат жангларини миллионлаб телетомошабинлар экран ортидан томоша қилишди.

«Заковат» клуби аъзоси Саодат Умарова кўпчиликнинг севимли билимдонларига айланган «Заковат» юлдузлари Бобур Ёқубов, Фурқат Қурбонов, Азиза Ибрагимова, Жобир Аҳмедов, Умид Валиев ва Хушнудбек Худойбердиевлар билан суҳбатлар уюштирди. Билимдонлар телеўйинга қандай кириб келганлиги, «Заковат»ни нега тарк этмасликлари ва клубга янги авлодни жалб қилиш учун нималар қилиш кераклиги ҳақида ўз фикрлари билан бўлишишди.

«Заковат» билимдонлари ҳақидаги материалнинг иккинчи қисмида «Газета.uz» Умид Валиев ва Жобир Аҳмедов билан суҳбатларни тақдим этади.

««Заковат»даги рақибим ўзимман. Бугунги Умид (яъни мен) кечаги Умиддан кучлироқ бўлишига интиламан» — Умид Валиев

— Илк бор қатнашган экран ўйинингизни эслай оласизми? Ўша ўйинда эсда қолган бирор воқеани айтиб беринг.

— Илк бор қатнашган экран ўйиним 2004 йил ноябрда бўлган. Жуда яхши эсимда. Умуман олганда барча ўйинларимни статистикасини юритиб бораман.

Биринчи ўйинда 2 та саволга тўғри жавоб бера олганман. Балки дастлабки ўйин бўлгани учунми, савол яхши хотирамда қолган. Саволнинг қисқача маъноси қуйидагича эди: «Aнъанавий япон театрида император ролини ким ижро этади?», жавоб эса ёш (ўспирин) бола эди. Императорни худди бола каби бегуноҳлигини кўрсатиш удум экан.


— «Заковат»дан нима кутган эдингиз ва у сизга нималар бера олди?

— Очиғи «Заковат»дан бирор нима кутиб ўйнамаганман. «Заковат» тарғиботи учун клубнинг барча аъзолари билан бирга ҳаракат қилиб келганман, бундай кейин ҳам клуб ривожи учун кучим ва вақтимни аямайман.

«Заковат» шахсан менга кўп имконият яратди. Биринчи навбатда, мунтазам равишда клуб ва экран ўйинлари орқали турли соҳалардаги билимларимни бойитиб бориш имкониятини бермоқда. Клуб аъзолари бўлган зеҳнли ва серқирра инсонлар билан суҳбатлашиш неъматини берди. Бизнесда «goodwill» деган тушунча мавжуд, яъни яхши репутация. Клубнинг барча аъзоларига «Заковат» шундай репутация бериб келмоқда ва мен доимо шу репутацияга муносиб бўлишдек стимулга эгаман.

— Сўнгги йилларда «Заковат» таназзулга учради деган фикрлар кўп айтилди. Шу даврда ҳам ўйинни тарк этмаслигингизга нима сабаб бўлди деб ўйлайсиз?

— «Заковат» таназзулга учрамаган. Юртимизда ҳеч қачон билимга эътиборсизлик бўлмаган. Клуб фаолияти 20 йилдан буён давом этмоқда. «Заковат» клубида доимо режа, мақсад ва албатта натижа бўлган. Буни охирги 5−6 йил давомида клуб координатори сифатидаги фаолиятимдан келиб чиқиб ишонч билан таъкидлай оламан.

— «Заковат»да сизнинг рақибингиз ким ёки нима?

— «Заковат»даги рақибим ўзимман. Умуман мен ҳеч қачон бирор иштирокчидан кучли ўйнашга ҳаракат қилмаганман, фақатгина бугунги Умид (яъни мен) кечаги Умиддан кучлироқ бўлишига интиламан.

— Интеллектуал ўйинларни қайси жанрдаги фильмга ўхшатган бўлардингиз?

— Интеллектуал ўйинларни детектив жанрдаги фильмга ўхшатаман. Жамоа билан бирга қўйилган масалага жавоб қидирасиз.

— Сиз учун билимдондаги энг муҳим фазилатлар қайси?

— Билим йўлида изланиш, ютуқлардан эсанкирамаслик, камтарлик, натижага йўналтирилганлик, билимларини фақатгина клуб ёки экран ўйинларида эмас балки ҳаётда, иш фаолиятида қўллай билиш билимдондаги энг муҳим фазилатлар деб биламан.

— Қайси билимдонга ҳавас қиласиз, ундан нималарни ўргангансиз?

— Мунтазам ҳавас қиладиган битта билимдоним йўқ. Ҳар бир билимдондан ўзим учун керак бўладиган муҳим ҳислат ва фазилатларни ўрганишга ҳаракат қиламан.

— «Заковат» тарихида энг юлдузли, энг ёрқин билимдон сифатида кўрсатув мухлислари қайси билимдонни эслаб қолишади деб ўйлайсиз?

— «Заковат»да фаолият олиб борган ва давом эттираётган билимдонлар кўп. Уларни ҳар бирининг ўз мухлислари бор. «Заковат» тарихида энг ёрқин билимдон сифатида кўрсатувнинг ёши катта мухлислари Фарҳод Aкбаровни (Оллоҳ раҳматига олган бўлсин) эслаб қолишган деб ўйлайман.

— Сизнингча томошабинлар меҳрини қозониш учун билимдонга қайси хусусиятлар қўл келади?

— Ҳозирги мухлисларнинг меҳрини қозониш учун билимдон ўз ўйини орқали доимо уларни ҳайратда қолдириши, мухлислар кутмаган саволга жавоб бериб «Отасига раҳмат» каби олқишларни олиши зарур. Баъзи билимдонларнинг биргина жавоби мухлисларни эсида қолса, баъзи билимдонлар мухлисларни симпатияси учун йиллар давомида ҳаракат қилишига тўғри келади.

Фото: Умид Валиевнинг шахсий архивидан.

— Обрў топиш ва танилишга бўлган интилиш билимдонни ўз устида кўпроқ ишлашга ундаши мумкинми?

— Машҳурлик аслида билимдонни ўз устида кўпроқ ишлашга ундаши зарур. Aфсуски машҳурлик кўпинча «юлдузлик касали»ни ҳам олиб келади.

— «Заковат» сизнинг шахсий ҳаётингизга ва иш фаолиятингизга қандай таъсир қилган?

— «Заковат» клубнинг барча аъзоларига шахсий ҳаёт ва иш фаолиятида ижобий таъсир беради. Биргина Бухорода бўлиб ўтган Гранд финал ғолибларини эслаб кўринг. Уларни «Заковат»даги ҳаётини финалгача ва финалдан кейинги 2 қисмга ажратиш мумкин. Aлбатта, билимдонлар мухлислардаги ижобий фикрни қора кўзи ёки чиройли смокинги билан қўлга киритмайди. Бунинг учун тинимсиз меҳнат қилишади, шахсий ва жамоавий тайёргарликларни олиб боришади.

— Ўйинга тайёргарликлар жуда кўп вақт талаб қилади, «шу вақтни бошқа нарсага сарфласам фойдалироқ бўларди» деган хаёллар бўлганми?

— Aлбатта, ўйинга тайёргарликлар жуда кўп вақт талаб қилади, шу вақтни бошқа нарсага сарфласам фойдалироқ бўларди деган фикр хаёлимга ҳеч қачон келмаган. Доимо вазиятга қараб иш тутаман, агар ўйинга тайёргарликка қараганда шахсий, оилавий ёки касбим билан боғлиқ зарур вазифа бўлса шу зарурини қиламан.

— Кўпчиликнинг фикрига кўра, ҳозирда ёшлар олдингига нисбатан камроқ китоб ўқишади, сизнингча ҳам шундайми?

— Негадир менинг фикрим аксарият ҳолатларда кўпчилик фикрига зид бўлади. Ҳозирда ёшлар олдингига нисбатан камроқ китоб ўқишади деб ҳисобламайман. Бундан 2000 йиллар аввал ҳам ёшлар ҳақида шунга ўхшаш фикрлар бўлган. Ёшлар ўзларидан олдинги авлодга нисбатан кам китоб ўқиганида кашфиёт ва ихтиролар бўлмас, биз ҳали ҳам ғорларда ўтирган бўлар эдик.

— Интеллектуал ўйинларга зумер авлодини қандай воситалар орқали жалб қилиш мумкин деб ўйлайсиз? (Зумерлар ёки Z авлод — 90-йилларнинг охири ва 2000-йилларнинг бошида туғилганларга нисбатан ишлатилади)

— Саволлар ичидаги энг ўйлатадигани шу экан. Менинг фикримча интеллектуал ўйинларга зумер авлодини электрон воситалар, андроид дастурлар орқали жалб қилиш мумкин.

— «Заковат»га йилига 50 миллиард сўм ажратилиши маълум қилинди. Сизнингча бу маблағ «Заковат»га янги билимли йигит-қизларни жалб қила оладими? Заковатчилар савиясини ошириш учун молиявий кўмак қанчалик зарур?

— Фурсатдан фойдаланиб, «Заковат»ни 2021 йил давомида умум билим ҳаракатига айланишига катта ёрдам берган Масс медиани қўллаб-қувватлаш ва ривожлантириш фонди васийлик кенгаши раҳбарларига алоҳида миннатдорчилик билдираман. Шу инсонларнинг кўмаги ва билимдонлар ҳаракати билан Заковат клуби фаолиятини мунтазам молиялаштириш тизими йўлга қўйилди. Бу албатта янги билимли йигит-қизларни клубга жалб қила олади ва умуман клуб савиясини ошишига ёрдам беради.

Фото: Умид Валиевнинг шахсий архивидан.

Блиц

— Сиз туғилган йилда қандай муҳим тарихий ҳодиса рўй берган?

— Биринчи Apple Macintosh компьютери савдога чиқарилган.

— Сиз туғилган жойга қисқача таъриф беринг.

— Тошкент — нон ва томоша шаҳри.

— Мактаб давридаги энг катта шўхлигингиз.

— Эслай олмадим.

— Устозингиздан сизга омонат қолган ибратли сўзлар.

— Ҳамма ерда билиминг — ташриф қоғозинг бўлади.

— Иш фаолиятингизда сизни нима илҳомлантиради ва завқ беради?

— Доимо янгиликни ўрганишни талаб этади.

— Шахс сифатида шаклланишингизда қайси бадиий китоблар ва қайси муаллифлар муҳим ўрин эгаллаган?

— Aбдулла Қодирий, Примқул Қодиров, Aбдулла Қаҳҳор, Aлихонтўра Соғуний каби буюкларнинг асарлари.

— Қайси замондошингиз билан суҳбатлашишни хоҳлардингиз?

— Илон Маск.

— Қандай ҳолатда ўзингизга «мен бахтлиман» деб айтгансиз?

— Ҳар доим.

— Aгар сиз ҳақингизда китоб ёзилса, унга қайси сатрлар эпиграф бўлишини хоҳлайсиз.

— Орзуларни қарилик қутисига йиғманг.

«Билимдон „мен ҳамма нарсани билиб бўлдим“ деган хомхаёлга берилмайдиган инсон бўлиши керак» — Жобир Аҳмедов

— Илк бор қатнашган экран ўйинингизни эслай оласизми? Ўша ўйинда эсда қолган бирор воқеани айтиб беринг.

— Мен клубга 2001 йилнинг охирларида келганман. Илк марта қатнашган экран ўйиним 2002 йил апрель ойида бўлган. Шу ўйинда жамоа 6−5 хисобида ғалаба қозонган. Эсда қоларли жиҳати шуки, бу жамоа 4 кун ичида тузилган ва шунга қарамай бир-бири билан киришиб кета олган ва илк ғалабани қўлга киритган.

— «Заковат»дан нима кутган эдингиз ва натижада у сизга нималар бера олди?

— Бу ўйинга келишимдан асосий мақсад барча билимдонлар каби саволларга жавоб топиш ва ўша адреналинни ҳис қилиш бўлган. Мана 20 йилдан бери ҳар бир ўйинда ўша таърифлаб бериш қийин бўлган завқ ва адреналин бор.

«Заковат» ўйинида қатнашиш менга хар бир янги маълумот қачондир қаердадир керак бўлиб қолиши мумкинлигини ўргатди. Ҳар қандай масаланинг ечими борлиги ва унинг энг оптимал ечимини танлай олишни ўргатди.


— Сўнгги йилларда «Заковат» таназзулга учради деган фикрлар кўп айтилди. Шу даврда ҳам ўйинни тарк этмаслигингизга нима сабаб бўлди деб ўйлайсиз?

— Мен шахсан ўйин таназзулга учради деб хисобламайман. Экранда маълум бир вақт кўринмай қолиш бу таназзулга учраш дегани эмас. Ўша вақтда ҳам бизнинг клуб жамоалари йиғилишни ва машқ ўйинларини тўхтатгани йўқ. Клубни тарк этиш учун экран ўйинларининг вақтинчалик тўхташи асос бўлмайди деб хисоблайман.

— «Заковат»да сизнинг рақибингиз ким ёки нима?

— Асосий рақиб бу 1 дақиқа вақт. Шу рақибни муносиб енга олсангиз марра сизники.

— Интеллектуал ўйинларни қайси жанрдаги фильмга ўхшатган бўлардингиз?

— Кўпроқ триллер жанрига мос тушса керак сабаби, охири нима билан тугашини билмай, хар қадамда қандай нарсага дуч келишингизни билмай ички ҳаяжонда бўласиз.

— Сиз учун билимдондаги энг муҳим фазилатлар қайси?

— Ўз билимларини доимо ошириб борадиган, билганларидан оқилона фойдаланишни биладиган ва «Мен ҳамма нарсани билиб бўлдим» деган хомхаёлга берилмайдиган инсон бўлиши керак.

— Қайси билимдонга ҳавас қиласиз, ундан нималарни ўргангансиз?

— Ўзимизда ўйнаган билимдонлардан Мурод Ҳамроев билан бирга бир жамоада ўйнаганимда кўп нарсани ўрганганман. Россиядаги билимдонлардан Максим Поташёвнинг ўйинларини кузатиб бораман. Ундан кўп нарсаларни ўрганиш мумкин.

— «Заковат» тарихида энг юлдузли, энг ёрқин билимдон сифатида кўрсатув мухлислари қайси билимдонни эслаб қолишади деб ўйлайсиз?

— Буни мухлислар мендан яхшироқ билишса керак.

— Сизнингча томошабинлар меҳрини қозониш учун билимдонга қайси хусусиятлар қўл келади?

— Биринчи навбатда билимдондаги самимийлик томошабин меҳрини қозонади. Ўйин вақтида ўз билим ва имкониятларидан оқилона фойдалана оладиган ва самарадор ўйнайдиган билмидоннинг томошабин эътиборига тушиши осон бўлади.

— Обрў топиш ва танилишга бўлган интилиш билимдонни ўз устида кўпроқ ишлашга ундаши мумкинми?

— Менимча, билимдонни ўз устида ишлаши учун бундан ҳам муҳимроқ мотивациялар бўлиши керак.

— «Заковат» сизнинг шахсий ҳаётингизга ва иш фаолиятингизга қандай таъсир қилган?

— Ҳар иккаласида ўзининг ўрнига эга бўлган.

— Ўйинга тайёргарликлар жуда кўп вақт талаб қилади, «шу вақтни бошқа нарсага сарфласам фойдалироқ бўларди» деган хаёллар бўлганми?

— Ўйинга тайёргарлик учун хақиқатан ҳам кўп вақт сарфлайман. Бироқ бу ерда менинг ёндашувим бошқачароқ: бошқа фойда келтирмайдиган ишга вақт сарфлагандан кўра ўйинга тайёргарлик учун вақт сарфласам фойдалироқ бўлади деб ўйлайман.

Чапдан ўнгга: Хушнудбек Худойбердиев, Жобир Аҳмедов, Бобур Ёқубов, Тимур Мирзаев. Фото: Абдулло Ёдгоров / «Газета.uz».

— Кўпчиликни фикрига кўра, ҳозирда ёшлар олдингига нисбатан камроқ китоб ўқишади, сизнингча ҳам шундайми?

— Ҳа, менимча ҳам шундай. Виртуал ҳаёт реал ҳаётдан устунлик қилаётгани сабабли шундай бўляпти деб ўйлайман.

— Интеллектуал ўйинларга зумер авлодини қандай воситалар орқали жалб қилиш мумкин деб ўйлайсиз? (Зумерлар ёки Z авлод — 90-йилларнинг охири ва 2000-йилларнинг бошида туғилганларга нисбатан ишлатилади)

— Бугунги кунда «Нима? Қаерда? Қачон?» ўйинининг бир қанча онлайн версиялари мавжуд. «Заковат»нинг ҳам мобил версияси яратилса, уларни ҳам интеллектуал ўйинларга жалб қилиш осон бўлади.

— «Заковат»га йилига 50 миллиард сўм ажратилиши маълум қилинди. Сизнингча бу маблағ «Заковат»га янги билимли йигит-қизларни жалб қила оладими? Заковатчилар савиясини ошириш учун молиявий кўмак қанчалик зарур?

— Ҳа, албатта жалб қилади. Бугунги ёшлар ҳар бир ишни қилишдан олдин мақсад қўяди. Агар бу мақсад ичида молиявий мотивация бўлса мақсадни амалга ошириш учун ҳаракат кучаяди. Инсон фаолиятининг барча соҳалари каби интеллектуал ўйинларда иштирок этаётганларга молиявий мотивнинг борлиги қизиқишни янада кучайтиради.

Блиц

— Сиз туғилган йилда қандай муҳим тарихий ҳодиса рўй берган?

— Интернет тармоғи дунёга келган.

— Сиз туғилган жойга қисқача таъриф беринг.

— Осиёнинг энг сўлим ўлкаларидан биридаги энг файзли ер.

— Мактаб давридаги энг катта шўхлигингиз.

— 3 синфда 1 чорак ўқиб, 2-чоракни 5-синфда давом эттирганим.

— Устозингиздан сизга омонат қолган ибратли сўзлар.

— Ҳеч қачон «бу ишни мен уддалай олмайман» дема, балки «нима учун бу ишни мен уддалай олмас эканман? Албатта уддалай оламан» деб шу ишга кириш.

— Иш фаолиятингизда сизни нима илҳомлантиради ва завқ беради?

— Инсонларнинг билим олишга бўлган қизиқиши ва келажакда яхши шифокор бўлиш учун тинимсиз меҳнат қилиши.

— Шахс сифатида шаклланишингизда қайси бадиий китоблар ва қайси муаллифлар муҳим ўрин эгаллаган?

— Ўзбек адабиётида Ўткир Ҳошимов ижодига қизиқишим жуда катта бўлган ва унинг асарларидан олган хулосаларим кўп вақт менга қўл келган.

— Қайси замондошингиз билан суҳбатлашишни хоҳлардингиз?

— Бундай инсонлар жуда кўп. Ўзбекистонда ҳам, дунёда ҳам.

— Қандай ҳолатда ўзингизга «мен бахтлиман» деб айтгансиз?

— Ҳар тонгда уйғонганимда кўзим кўриб турганида, қулоқларим эшитиб турганида ва тилим гапиришга қодир бўлганида, Аллоҳга шукр қилиб «бугун мендан бахтли одам йўқ» дейман.

— Aгар сиз ҳақингизда китоб ёзилса, унга қайси сатрлар эпиграф бўлишини хоҳлайсиз.

— Билмаганни сўраб ўрганган — олим. Орланиб сўрамаган — ўзига золим.

Материалнинг биринчи қисмида «Заковат» билимдонлари Бобур Ёқубов ва Фурқат Қурбоновлар билан суҳбат тақдим этилганди.

Саодат Умарова суҳбатлашди.