Ёнғинлар ўз-ўзидан пайдо бўлмайди, лекин ҳар қандай ёнғиннинг ҳам олдини олиш мумкин. Ёнғинга қарши бирламчи курашиш воситаси ўт ўчиргичлар ҳисобланади. Улар барча хоналарда ва транспорт воситаларида ўрнатилиши керак. Ўт ўчиргичларнинг турли хил бўлишини эса ҳамма ҳам билмайди. Бундан ташқари, ҳаммада ҳам улардан қандай фойдаланиш тўғрисида маълумот мавжуд эмас. 30 йиллик тажрибага эга ёнғин хавфсизлиги бўйича мутахассис Алексей Сорочин «Газета.uz»га ўт ўчиргичлар, уларнинг хусусиятлари ва ўт ўчиргичдан тўғри фойдаланиш тўғрисида гапириб берди.

Ёнғин содир бўлганда, аввало унинг турини аниқлаб олиш лозим. Ёнғинлар қуйидаги тарзда классификация қилинади:

A класс

Органик табиатдаги қаттиқ материаллар — ёғоч, қоғоз, тамаки ва бошқалар орасида юзага келган ёнғинлар, улар содир бўлганида, қизғиш қатрон ҳосил бўлади. Бундай ёнғинга қарши курашнинг энг самарали воситаси сувдир.

B класс

Бензин маҳсулотлари, бўёқ, эритувчилар, ёғ ва мой каби суюқ ёки суюлтирилган қаттиқ моддалар ёнадиган ёнғинлар. Бу вазиятда кукунли, кўпикли ва карбонат ангидридли (CO2) ўт ўчиргичлардан фойдаланиш керак. Бундай ўт ўчиргичларини генератор хоналарида, қозонхоналарда, гаражларда, лабораторияларда, ошхоналарда, осон ёнувчан суюқликлар омборларида топиш мумкин.

C класс

Газ ёнғини. Ушбу турдаги ёнғинни ўчириш учун ўт ўчиргичлардан фойдаланилмайди. Бундай ёнғинни ўчиришни бошламаслик тавсия этилади. Газ таъминоти манбаси ёпилмагунча ёнғинни назорат қилиш керак.

D класс

Магний, алюминий, натрий каби металлар ёнган пайтдаги ёнғин. Ушбу металларга одатда сув яхши таъсир қилмайди, шунинг учун кукунли воситалардан фойдаланиш керак.

E класс

Юқори кучланиш остидаги электр воситалари куйиши оқибатида келиб чиқадиган ёнғинлар. Бундай ёнғинга қарши карбонат ангидридли ва кукунли, шунингдек, галоидланган углеводородли аэрозолли ўт ўчиргичлар самарали бўлади.

Ўт ўчиргичлар қувват массаси ва ҳажми бўйича ҳам фарқланади. Маиший фойдаланиш ва транспорт воситалари учун оғирлиги 20 кг гача ва ҳажми 10 литргача бўлган ихчам моделлар мос келади.

Ўт ўчиргичлар турлари ва уларнинг таркиби

Ўт ўчиргичлар сувли, кўпикли, кукунли, карбонат ангидридли ва аэрозолли бўлади. Қайси ўт ўчиргич қандай турдаги ёнғинни ўчира олишини ўт ўчирувчи моддасига қараб аниқлаш мумкин.

Сувли ўт ўчиргичлар сув ёки сув асосидаги эритмалардан таркиб топган. Бундай композиция B, C, D ва E классидаги ёнғинларни ўчириш учун мос келмайди.

Сувли ўт ўчиргичлар табиий таркибий қисмлари туфайли соғлиқ учун энг хавфсиз ҳисобланади. Ушбу қурилмалар йилига камида бир марта текширилиши ва қайта зарядланиши лозим.

Кўпикли-ҳаволи ўт ўчиргичлар қаттиқ материалларни ва ёнувчан суюқликларни ўчириш учун ишлатилади. Улар ёнғиннинг дастлабки босқичларида самаралироқ ҳисобланади. Ишқорий металларни, тармоққа уланган электр жиҳозларини ва ёниш учун кислородга муҳтож бўлмаган материалларни бундай аралашмалар билан ўчириш тақиқланади.

Агар бўёқ маҳсулотлари, ёғоч, ёғ ва қоғоз ёнаётган бўлса (A ва B ёнғин класслари), кўпикли-ҳаволи ўт ўчиргичлардан фойдаланиш мумкин.

Кўпикли-ҳаволи ўт ўчиргичлар йилига бир марта текширилиши ва қайта зарядланиши керак.

Карбонат ангидридли ўт ўчиргичлари 1000 В гача кучланишга эга ёнаётган электр жиҳозларини, автомобиль двигателларини ва ёнувчан суюқликларни (B, C, E ёнғин класслари) ўчириш учун ишлатилади. Бундай қурилмаларни музейлар, архивлар, кимёвий лабораториялар ва идораларда топиш мумкин. Бундан ташқари, бундай ўт ўчиргичлар ҳар бир транспорт воситасида бўлиши керак.

Ёнаётган одамни карбонат ангидридли ўт ўчиргич билан ўчириш қатъиян ман этилади.

Ушбу турдаги ўт ўчиргичларнинг камчиликлари орасида ўт ўчириш воситаларининг учувчанлиги, қурилманинг ўт ўчирувчи воситани етказиб берувчи элементларини билан эҳтиётсизлик билан ишлашда қўлларнинг музлаши хавфи, шунингдек, газ буғларининг инсон танасига салбий таъсири киради.

Карбонат ангидридли ўт ўчиргичлари босимни текшириш учун йилига бир марта ўлчанади ва ҳар беш йилда бир марта ёнғин ўчирувчи восита билан тўлдирилади.

Кукунли ўт ўчиргичлар 1000 В гача кучланишга эга ёнаётган электр жиҳозларини ва ёнувчан суюқликларни ўчириш учун фойдали. Уларни кислород йўқлигида ёнадиган материалларни ўчириш учун ишлатиш тақиқланади.

Бундай қурилмалар ҳар йили текширувдан ўтказилади ва ҳар беш йилда бир марта ёнғинга қарши восита билан тўлдирилади.

Карбонат ангидридли ва кукунли ўт ўчиргичлар кўпинча кундалик ҳаётда учрайди. Улардан офисларда ва транспорт воситаларида кўп фойдаланилади. Ушбу турдаги ўт ўчиргичлар ҳар қандай турдаги ёнғинларга қарши курашиши мумкин (лекин буни ёнғин миқёси билан адаштирмаслик керак).

Аэрозолли ўт ўчиргичлар нисбатан янги ихтиро ҳисобланади. Бу ёнғинга қарши курашнинг бирламчи самарали воситасидир. Ўт ўчирувчи восита ёнаётган нарсалар юзасида зич плёнка ҳосил қилади. Бу ёнғинга кислороднинг киришига тўсқинлик қилади. Плёнка буюмга зарар етказмайди, чунки уни ювиш воситаси билан кетказиш мумкин.

Агар қурилманинг ўзи муайян бир кечикишни назарда тутмаган бўлса, аэрозолли ўт ўчиргичлар деярли бир зумда ишлайди. Улар ишончли ва узоқ муддат мобайнида хизмат кўрсатади.

Аэрозол металлар ва кислородли бирикмалардан ташқари деярли ҳар қандай қаттиқ ва суюқ моддаларни ўчиришга қодир. Бундай ўт ўчиргичлар ҳар қандай классдаги ёнғинга қарши курашда қўлланилади, бироқ кўпчилик моделларни фаоллаштирилганидан кейин уларни тўхтатиб бўлмайди. Бундан ташқари, қурилма корпуси Тселсий бўйича 300 даражагача қизийди.

Аэрозолли ўт ўчиргичларни одамлар эвакуация қилингандан кейингина бино ичида ишлатиш мумкин. Чиқарилган аэрозол аралашмасининг концентрацияси заҳарли бўлиб, одамлар учун зарарли бўлади.

Автомобиллардаги ўт ўчиргичлар

Транспорт воситаларида қандай ўт ўчиргичлар қўлланилади?

Қувват оғирлиги 2−5 кг бўлган карбонат ангидридли ва кукунли ўт ўчиргичлари. Илгари фавқулодда вазиятларга дуч келган ҳайдовчилар ўзлари билан иккита ўт ўчиргични олиб юришга тайёр туришади.

Ўт ўчиргичларни машинанинг қаерида сақлаш керак?

Ўт ўчиргичлар биринчи тиббий ёрдам тўплами билан бирга ишлаб чиқарувчи томонидан белгиланган жойларда бириктирилган ҳолатда жойлаштирилган бўлиши керак.

Агар бундай жойлар назарда тутилмаган бўлса, енгил машинада ўт ўчиргич йўловчи салонида ёки автомобиль багажида, микроавтобусда — ҳайдовчи учун қулай жойда сақланиши керак. Автобусда иккита қурилма бўлиши керак — ҳайдовчи кабинасида битта ва йўловчилар салонида битта.

Йирик ва ўрта автобусларда ойналарни синдириш учун болғача ҳам бўлиши лозим.

Бинодаги ўт ўчиргичлар

Электр жиҳозлари мавжуд бўлган биноларда одатда карбонат ангидридли ва кукунли ўт ўчиргичлар қўлланилади. Уларнинг сони эҳтимолий хавф ва биноларнинг вазифасига боғлиқ. Ўт ўчиргичнинг ёрлиғида қурилма самарали бўлган ёнғин тури доимо кўрсатилган бўлади.

Бинолардаги ўт ўчиргичларни эҳтимолий ёнғин содир бўладиган жойдан 30 м узоқроққа югуриш талаб этилмайдиган тарзда жойлаштириш керак.

Ўт ўчириш мосламаларини сақлаш ва улардан фойдаланишга қўйиладиган талаблар


Барча ўт ўчиргичлар ҳар йили текширилиши лозим. Агар қурилма стандартларга жавоб бермаса, уни алмаштириш зарур.

Баллонда кўрсатилган ўт ўчиргичнинг амал қилиш муддати тугаши билан қурилмани алмаштириш керак.

Ойига бир марта ўт ўчиргичларни кўздан кечириш ва жараённи қайд қилиш лозим.

Ўт ўчиргичлар эвакуация йўлларига туташ чиқиш жойларидаги деворга ўрнатилиши керак.

Битта бинода ўрнатилган барча ўт ўчиргичлар бир хил ишлаш принтсипига эга бўлиши зарур.

Агар ўт ўчиргичдан фойдаланилган бўлса, уни тўлиқ қайта зарядлаш даркор.

Агар ўт ўчиргичнинг босими тушиб кетса, уни дарҳол тўлдириш керак.

Ўт ўчиргичдан қандай фойдаланиш керак?

Қўлингизда қандай турдаги ўт ўчиргич бўлишидан қатъи назар, уни қандай ишлатишни билишингиз зарур. Бундай кўникмаларни ривожлантириш учун мунтазам машғулотлар талаб этилади. Афсуски, мамлакатимизда аҳоли ўртасида, жумладан, таълим муассасаларида бундай машғулотлар ўтказилмайди.

Бироқ, биз ўт ўчиргичдан фойдаланишнинг асосий босқичларини тавсифловчи қисқа видео қўлланмани тайёрладик.

Ўт ўчиргичдан фойдаланишдан олдин, тўғри ўт ўчиргични танлаш учун ёнғин турини аниқлаш керак.

Ўт ўчиргичдан фойдаланиш учун сизга қуйидагилар керак бўлади:

  • қурилмани ўрнатилган жойдан олиш;
  • муҳрни (пломбани) бузиш;
  • оғзини қатъий горизонталь равишда жойлаштириш;
  • ричагни босиш;
  • ўт ўчиргичдан чиқувчи воситани олов томон йўналтириш.