7 июль куни Гаити президенти Жовенель Моиз ўз уйида ўлдирилди. Қотиллар президентнинг Порт-о-Пренсдаги қароргоҳига бостириб кириб, у ва унинг рафиқаси Мартина Моизга қарата ўқ узишган. 53 ёшли Жовенель Моиз 2017 йил февралидан бери мамлакат президенти сифатида ишлаб келган. Ўтган йилнинг февраль ойида Гаитида норозилик намойишлари бўлиб ўтган эди. Намойишчилар президент истеъфосини талаб қилиб, уни инфляция ўсиши, амалдорлар орасидаги коррупция даражаси ва иқтисодиётнинг ёмонлашувида айблашган.


Давлат раҳбарининг иши нафақат масъулиятли, балки катта хавфни ҳам ўз ичига олувчи касбдир. Ворислар, золим жангчилар, оддий мутаассиблар томонидан мамлакат биринчи шахсларига суиқасд қилиш ҳолатлари тарихда бир неча маротаба содир бўлган. Уларнинг орасида омадлилари ҳам бор, мисол учун Шарль де Голь ёки Фидель Кастро — улар ўндан ортиқ суиқасдни бошдан кечирганлар. Кимдир эса ҳаваскор террорчиларнинг дилетант фитнасидан вафот этган.

Уюштирилган суиқасд туфайли вафот этган энг машҳур давлат раҳбарлари ҳақида «Газета.uz» мақоласида.

Швеция бош вазири Улоф Пальме

Фото: tn8.tv

Швеция бош вазири Улоф Пальмега уюштирилган суиқасд 1986 йил 28 февралда Стокгольмнинг марказий кўчаси Свеавегенда содир этилган.

Ўша вақтда Швецияда ҳокимият тепасида бўлган социал-демократик партиянинг раҳбари Улоф Пальме рафиқаси Лиссет билан кечқурун кинотеатрдан уйига қайтаётган бўлган. Чорраҳада бир одам уларга яқинлашади ва бош вазирга қараб бир неча маротаба ўқ узади. Ҳозиргача унинг қотилини аниқлашнинг имкони бўлмаган. Гумонланувчилардан бири маълум вақт қамоқда ўтирган, аммо тўғридан-тўғри далиллар ва исботларнинг йўқлиги сабабли озод қилинган.

Бош вазирнинг ўлими ҳақида кўплаб версиялар мавжуд — махсус хизматларнинг операцияси, ўнг қанот экстремистларининг фитнаси, Улоф Пальменинг йирик наркотик сотувчиси Сигге Седергрен билан адаштириб, хатолик туфайли отиб ташлагани ва ҳоказо.

Улоф Пальме фожиаси давлатларнинг юқори лавозимли амалдорларини ҳимоя қилиш мавзусини кўтарган: фожеали оқшомда Швеция бош вазирининг ёнида тансоқчиси бўлмаган. Шунга қарамай, ҳозирда ҳам кўплаб Европа мамлакатлари раҳбарлари шахсий ҳаётда тансоқчиларсиз бўлишни афзал кўришади.

Ҳиндистон бош вазири Индира Ганди

Фото: РИА Новости

Дунёда иккинчи ва Ҳиндистон тарихида биринчи бўлган аёл бош вазир Индира Гандини мамлакат ҳаётининг яхшиланиши, энг қашшоқ мамлакатлардан бирини дунёнинг янги етакчиларидан бирига айлантириш учун қўйилган биринчи қадамлар билан боғлашади.

Гандининг ўлимига сабаблардан бири сифатида унинг сикх экстремистларига қарши олиб борган кураши ва Амритсардаги «Мовий юлдуз» операцияси кўрсатилади. Унинг натижасида кўплаб тинч аҳоли ҳам ҳалок бўлган. Оқибатда, сикхлар ундан ўч олишни ният қилишади.

Ҳиндистон бош вазири Индира Гандига суиқасд 1984 йил 31 октябрь чоршанба куни Нью-Деҳлида (Деҳлининг Миллий пойтахт округи) маҳаллий вақт билан соат 9:20да содир бўлган. Ганди Сафдарджанг йўлидаги қароргоҳидан чиқаверишида унинг хавфсизлик хизматида бўлган икки сикх соқчилари унга қарата бир нечта ўқ узишган, натижада у вафот этган.

Индира Гандининг ўлимидан сўнг унинг ўғли Ражив Ганди Ҳиндистон ҳукуматининг раҳбари бўлади. У ҳам 1991 йилда террорист томонидан ўлдирилган.

Иордания бош вазири Васфи ал-Тал

Фото: Wikipedia

1971 йил 28 ноябрда Иордания бош вазири Васфи Телл (ал-Тал) ўлдирилган.

1970 йил сентябр ойида Телл Иорданиядаги Фаластин партизанлари базаларини йўқ қилиш учун масъуллардан бирига айланган. Ёсир Арафат бошчилигидаги ФОТ (Фаластинни озод этиш ташкилоти) 1967 йилги Араб-Исроил урушидан кейин Иорданияда жойлашган минглаб фаластинлик қочқинлар томонидан қўллаб-қувватланиб, ушбу ҳудуддан Исроилга қарши қуролли ҳужумлар учун асос сифатида фойдаланишга уринган.

Уч йил ичида ФОТ Иорданияда Фаластин мухториятини яратади ва унинг раҳбарияти маҳаллий нефть бизнесини ўз назоратига олишга ва иорданияликларни давлатга итоат қилмасликка чақиришга уринди. 1970 йил 17−27 сентябр кунлари Иордания армиясининг 40-бригадаси танклар билан ФОТ раҳбарияти бошчилигидаги Фаластин арабларини мамлакатдан чиқариб юборган.

Бу жараёнда юзлаб фаластинликлар ўлдирилган. 1971 йил 28 ноябрида Иордания бош вазири Телл Қоҳирадаги араблараро саммитга келган ва Шератон меҳмонхонасига кираверишда тўрт нафар қуролли шахс томонидан автоматдан отиб ўлдирилган.

Саудия Арабистони қироли Фейсал ибн Абдул-Азиз Ал Сауд

Фото: Wikipedia

Саудия Арабистони қироли Фейсал ибн Абдул-Азиз Ал Сауд 1975 йил 25 мартда отиб ўлдирилган.

Қотил унинг жияни 31 ёшли шаҳзода Фейсал бин Мусад эди. Кувайтдан келган делегация шарафига ташкил этилган зиёфатда шаҳзода тўсатдан тўппончасини олиб, 72 ёшли қиролнинг юзига уч марта ўқ узган ва қўриқчилар томонидан қўлга олинган. Қотил «Аллоҳнинг иродасини бажо келтираётганини» айтган.

Қирол касалхонага олиб борилган, бироқ уни қутқариб қолишнинг иложи бўлмаган. Расмий манбаларда қотилнинг ақлдан озганлиги, алкоголь ва гиёҳванд моддалар билан боғлиқ муаммолари ҳам муҳокама қилинган (1970 йилда у Колорадода ЛСД ва гашиш савдоси учун ҳибсга олинган), шу сабабли қирол унинг Саудия Арабистонидан чиқиб кетишини тақиқлагани айтилган.

Суд-тиббиёт экспертлари Фейсал бин Мусадни жиноят содир этиш пайтида ақли расо бўлган дея хулоса чиқаради ва 1975 йил 18 июнь куни (ўлаётган қиролнинг қотилга раҳм қилишни талаб қилганига қарамай) унинг боши омма олдида танасидан жудо қилинади.

АҚШ президенти Жон Кеннеди

Фото: Dallas Morning News

АҚШнинг 35-президенти Жон Кеннедига суиқасд 1963 йил 22 ноябрь, жума куни Техас штатининг Даллас шаҳрида маҳаллий вақт билан соат 12:30 да содир бўлган. Жон Кеннеди рафиқаси Жаклин билан Элм кўчасида президент кортежида кетаётганда унга милтиқдан ўқ узилган ва натижада давлат раҳбари вафот этган.

Ли Харви Освальд расмий равишда Жон Кеннедининг қотили ҳисобланади. Аммо Кеннедининг ўлдирилишининг сабаблари ва усуллари ҳақида сон-саноқсиз фаразлар мавжуд. Кеннедига уюштирилган суиқасд тергови бўйича ҳужжатлар махфий сақланиб, шу вақтгача уларнинг барчаси ҳам омма учун ошкор қилинмаган.

Жон Фицжеральд Кеннеди АҚШнинг энг ёш ва бой президенти ҳамда Американинг биринчи католик президенти ҳисобланади. Мутахассисларнинг фикрига кўра, Американинг «фаворити» президентлик сайловларида фақат теледебатлар пайтида сайловчиларни мафтун этгани учун ғолиб чиққан. Кеннеди даврида оқ ва қора танли аҳолининг ҳуқуқларини тенглаштириш бўйича чоралар кўрилган, «Аполлон» Ой дастури ишга туширилган, учинчи жаҳон урушини келтириб чиқариши мумкин бўлган Кариб инқирози бошланган ва муваффақиятли ҳал қилинган, Қўшма Штатлар Жанубий Вьетнамга мунтазам қўшинлар киритган.

Кеннедининг инаугурация нутқининг бир қисми: «Мамлакат сизга нима бериши мумкинлиги ҳақида эмас, балки унга сиз нима беришингиз мумкинлиги ҳақида ўйланг». Ушбу иқтибос ҳалигача турли сиёсатчилар томонидан эътироф этилади.

Миср президенти Анвар Садат

Фото: Wikipedia

1981 йил 6 октябрь куни ислом фундаменталистлари Ал-Гамаъа ал-Исломийя ва Миср Исломий жиҳодининг террористик гуруҳлари бирлашиб, Исроил билан яқинлашгани учун қасос олиш учун Миср президенти Анвар Садатга суиқасд уюштиришган. Қоҳирада 1973 йилги Араб-Исроил урушига бағишланган ҳарбий парад вақтида лейтенант Холид ал-Исломбули бошчилигидаги фитначилар гуруҳи юк машинасидан сакраб тушган ва лейтенант минбар томон қўл гранатасини улоқтирган.

Граната мўлжалга етмасдан портлаган. Яна бешта десантчи ҳукумат минбарига автоматдан ўт очган. Ярадор бўлган Садат касалхонага етказилган ва у ерда вафот этган. 12 киши (президент билан биргаликда) ўлдирилган, 31 киши турли хил оғирлик даражаларида жароҳат олишган. Холид ал-Исломбули ва суиқасднинг бошқа иштирокчилари 1982 йил апрель ойида судланган ва қатл этилган.

Мисрнинг иккинчи президенти Анвар Садатнинг фаолияти жуда кўп тортишувларга сабаб бўлган. У масалан, бир вақтнинг ўзида Маҳатма Ганди ва Гитлерни инглизлар билан кураш олиб борганлиги учун улуғлаган.

Садат араб давлатларининг анъанавий иттифоқчиси Совет Иттифоқи билан алоқаларни узган ва мамлакат ривожланишидаги социалистик йўналишдан воз кечган.

Садат Исроил билан тинчлик ўрнатишда АҚШни танлаган. Исроил ҳарбий жиҳатдан энг кучли душман билан тинчлик ўрнатишга қарши бўлмаган. Садатга ҳамма нарса кечирилган: масалан, Кнессетдаги нутқи пайтида у свастика билан безатилган галстук таққанига эътибор қилинмаган. Мамлакатлар ўртасида тинчлик ҳам ўрнатилган: АҚШ президентларининг Кемп Девиддаги қароргоҳида Анвар Садат ва Исроил бош вазири Менахем Бегин тинчлик келишувини имзоладилар, бунинг учун уларнинг иккаласи ҳам тинчлик учун Нобел мукофоти ва бутун араб дунёсининг нафратига сазовор бўлган.

Анвар Садатнинг дафн маросимини бутун араб дунёси эътиборсиз қолдирган.

Бангладеш президенти Мужибур Раҳмон

Фото: bigasia.ru

1975 йил 15 августда Бангладешнинг биринчи президенти, Бенгали миллий ҳаракати раҳбари Шайх Мужибур Раҳмон ўлдирилган.

У ҳокимиятга 1971 йилда, Бангладешнинг Покистондан мустақил давлат сифатида ажралиб чиқиш учун уруши пайтида келган. Раҳмон юқори ҳарбий раҳбарият манфаатларига зид равишда шахсан ўзига содиқ бўлган «хавфсизлик кучлари» нинг параллель тузилмаларини шакллантира бошлаган.

Айтилишича, бир гуруҳ офицерлар давлат тўнтаришини уюштиришни мақсад қилган. фитначилар 4 гуруҳга бўлинган, улардан бири майор Худ бошчилигида президент саройига ҳужум қилган. Қўриқчи ҳеч қандай қаршилик кўрсатмаган. М.Раҳмоннинг ўғли Камол, армия офицери ва М.Раҳмоннинг хавфсизлик бошлиғи, полковник Жамолуддин Аҳмед дарҳол отиб ташланган. Фитначилар Раҳмондан истеъфога чиқиши сўралган ҳамда ўйлаши учун вақт берилган. М. Раҳмон эса фитначилар билан бирга кетишдан бош тортган ва зинада ўққа тутилган. Фитначилар президент саройида жами 20 кишини ўлдиришган: Раҳмоннинг рафиқаси, унинг икки нафар ўғли, укаси, келинлари, невараси, жияни хотини билан, уйда бўлган меҳмонлар ва хизматкорлар. Фақатгина президентнинг Германияда бўлган икки нафар қизи омон қолган.

Раҳмондан кейин ҳокимият тепасига келганлар биринчи президентнинг ўлими ҳолатлари бўйича тергов ўтказмаганлар. Фақатгина 1998 йилда Бангладешда ҳокимият тепасига Мужибур Раҳмоннинг қизи Хасина Шейх келгандан кейин, терговлар ўтказилиб, унинг ўлимида айбдор деб топилган ўнлаб офицерлар ўлимга ҳукм қилинган.

АҚШ президенти Авраам Линкольн


Фото: teletype.in

1865 йил 14 апрелда Американинг жанубий Конфедератив штатлари кучлари фуқаролик урушида таслим бўлганидан беш кун ўтгач, президент Авраам Линколн Форд театрига ташриф буюрган. Ноодатий бўлган «Менинг америкалик амакиваччам» спектакли асосида саҳналаштирилган асар тарихга кирди: жанубликлар тарафдори, актёр Жон Уилкес Бут бемалол президент ложасига кириб бориб, хотиржамлик билан президентнинг бошига ўқ узган.

Вашингтондан Иллинойс штатидаги Спрингфилдга дафн этиш поездининг ярим ойлик сафари давомида миллионлаб америкаликлар ўз президентларига ҳурмат бажо келтирганлар. Авраам Линкольн мамлакатни бирлаштириш ва қулларни озод қилиш учун жонини берган шаҳид мақомига эга бўлган. Шу пайтгача, сўровларга кўра, у тарихдаги энг машҳур президентлардан бири саналади.

Исроил бош вазири Ицхак Рабин


Фото: ynet.co.il

Ицхак Рабин 1992 йилда иккинчи маротаба Исроил бош вазири этиб сайланган. 1993 йилда Рабин Ослода Исроил-Фаластин можаросини ҳал қилиш бўйича машхур шартномаларни имзолаган. Шундан сўнг, Рабиннинг Фаластин раҳбари Ёсир Арафат билан тарихий қўл сиқиш маросими бўлиб ўтган. Томонлар бир-бирларини ўзаро тан олишларини эълон қилишган ва бундан ташқари Фаластин автономияси ташкил этилган. Ғазо сектори ва Иордан дарёси ғарбий қирғоғининг бир қисми унга ўтказилган.

Бироқ, Исроил жамиятида ҳукумат раҳбарига муносабат кескин равишда ўзгарган. Баъзилар Рабинни тинчлик истаги учун қаҳрамон деб ҳисоблашса, бошқалар фаластинликларга ер беришга қарор қилгани учун уни хоин деб билишган.

1995 йил 4 ноябрда Яқин Шарқдаги тинчлик жараёни тарафдорлари Тел-Авивдаги митингга йиғилганлар. Рабинни қўллаб-қувватлашга қарор қилган намойишчилар сони 150 минг кишидан иборат бўлган. Бош вазир Исроил шоҳлари майдонидаги оломон олдида сўзлар экан, ўз дастурининг асосий тезисларини такрорлаган ва «ҳамкорликсиз биз ҳаммамиз интилаётган тинчлик бўлмайди», дея таъкидлаган.

Соат 21:30 да 73 ёшли бош вазир майдондан чиқиб кетиб, машинаси томон йўл олган. Шу пайт учта ўқ овози эшитилган. Рабин йиқилган. Қотил 25 ёшли диний коллеж талабаси Игаль Амир бўлиб, у ўнг қанот экстремистлар гуруҳига мансуб бўлган. Тинтув пайтида унинг ёнидан ортодокс-раввинларинининг «яҳудий халқи хоинини қатл этиш» каби даъватлари ёзилган матн топилган. Амир ўз ҳаракатларини «Исроил халқини Осло келишувларидан ҳимоя қилиш» билан изоҳлаган.

Покистон бош вазири Беназир Бхутто

Фото: rus.team

Беназир Бхутто 1988−1990 ва 1993−1996 йилларда аҳолиси асосан мусулмонлардан иборат мамлакатнинг биринчи аёл раҳбари — Покистон бош вазири бўлган.

1984−1986 йилларда оиласи билан у Лондонда сиёсий муҳожирликда бўлган. 1986 йил апрель ойида Бхутто 1985 йилда ҳарбий ҳолат бекор қилингандан кейин Покистонга қайтиб келган. Худди шу ойда унга биринчи суиқасд қилинган, кейинчалик 1987 йил январида, 1997 йил январда ва 2007 йил октябрда Бхуттога яна суиқасдлар уюштирилган.

Бир неча йил турли мамлакатларда сарсон бўлган мухолифат етакчисига айланган Бхутто 2007 йил 2007 йил 18 октябрда Покистонга қайтиб келган.

2007 йил 19 октябрга ўтар кечаси, Бхутто автоулови кортежи яқинидаги аэропортдан йўл бўйлаб иккита портлаш содир бўлган, натижада 143 киши ҳалок бўлган, 500 дан ортиқ одам жароҳат олган. Бхуттонинг ўзи ўша пайтда зарар кўрмаган.

2007 йил 27 декабрда Бхутто Равалпинди шаҳридаги сайловолди митингда сўзга чиққан. У кетмоқчи бўлиб, зирҳли машинага ўтирган, лекин сўнгги дақиқада у тарафдорларига қўл силкитиш учун машина люкидан чиққан. Гувоҳларнинг бир версиясига кўра, иккита мотоциклчи Бхутто жипига АК-47дан ўқ узган. Шу вақтнинг ўзида, террорчи машинага яқинлашиб ўзини портлатиб юборган.

ОАВларда Бхуттони кўпинча «Шарқнинг темир хоними» деб аташган. У 1995 йилда энг машҳур сиёсатчи сифатида Гиннес рекордлари китобига кирган.

Баъзи маълумотларга кўра, Покистон телеканаллари ҳужум бўлган куни Ал-Қоида террористик ташкилоти Покистон оппозицияси раҳбарининг ўлдирилиши учун жавобгарликни ўз зиммасига олгани ҳақида хабар беришган. «Биз Покистонда америкалик жосусни ўлдирдик», деган эди ўшанда Ал-Қоида вакили Мустафо Абу ал-Язид.


Ўзбекистон тарихида ҳам президентга суиқасд уюштирилган. 1999 йил 16 февралда Тошкентда, шу жумладан Мустақиллик майдонидаги ҳукумат биноси яқинида бир қатор кучли портлашлар содир бўлган. Расмий маълумотларга кўра, 13 киши ҳалок бўлган, 100 дан ортиқ одам жароҳат олган. Ўзбекистоннинг биринчи президенти Ислом Каримов терактнинг диний экстремистлар томонидан уюштирилгани, уларнинг мақсадларидан бири унинг ҳаётига суиқасд уюштиришдан иборат бўлганини таъкидлаган эди.