Куз фаслининг охирида тоғларимизда табиатнинг чарчоқи сезилади. У ёзнинг жазирама офтобидан, қора молларнинг ортиқча ўтланишларидан, чанг ва одамлардан чарчайди. Аммо қиш – табиат, аксарият сайёҳлар сингари, қор қоплами остида дам олиши мумкин бўлган ажойиб сокинлик ва хотиржамлик даври.

Аммо бизнинг гуруҳимиз учун бу ёзги мавсум олдидан баланд тоғларга саёҳат қилишдан олдин фаол машғулотлар ва тобланишлар даври. Ёзда беш-олти мингликлар об-ҳавосини Ўзбекистондаги уч мингликлардаги қиш билан солиштириш мумкин.

Қўшни Қозоғистон ва бошқа кўплаб мамлакатлардан фарқли ўлароқ, бизда тоғ инфратузилмаси деярли мавжуд эмас, 3000 метр баландликнинг бирорта ҳам бошланиш жойи йўқ. Бундай баландликка кўтарилиш – бу қор кўчкиси хавфи билан боғлиқ бўлган машаққатли ва узоқ жараёндир.

Шунга қарамай, қиш функционал чидамлиликни ошириш ва паст ҳароратга мослашиш учун ажойиб имкониятдир. Ноябрь ойининг ўрталаридан бошлаб бизнинг гуруҳимиз ҳар бир ярим ҳафтада турли уч мингликларни забт этди. Илк кўтарилишимизни Чотқол тизмасининг Шахтёр чўққисида (3100 м) амалга оширдик.

Ноябрь ойида Ўзбекистонга совуқ Сибирь циклони келди. Ҳарорат сезиларли даражада пасайди ва ёғингарчилик кўп бўлди. Об-ҳаво маълумотлари 13 ва 14 ноябрь кунлари фақат бир кун, яхши об-ҳаво кутилаётган кун ҳақида дарак берарди, шундан кейин тоғларда бир неча ҳафта ёмон об-ҳаво бўлиши кутилаётган эди. Саёҳатни қолдириш мумкин эмас эди.

13 ноябрга ўтар кечаси биз чўққи томон йўл олдик. Бир кун олдин кучли қор ёғди, шунинг учун белгиланган манзилга етиб бориш имкони бўлмади. Автомобиль занжирларга қарамай қорда тиқилиб қолди. Ҳар қанча уни итариб чиқаришга уринмайлик, барибир ҳаракатларимиз зое кетди. Машинани йўл четида қолдириб, саёҳатимизни режалаштирилган нуқтадан 2 км узоқроқ масофадан бошладик.

Совуқ тун эди. Оёқ остида қор ғичирларди. Юлдузлар мусаффо осмонда сочилгандек. Улар очиқ об-ҳавони башорат қилишарди.

Қанчалик совуқ бўлмасин, эрталаб қалин кийиниш мумкин эмас. Ҳаво ҳарорати соат сайин кўтарилиб бораверади. Кучли юк билан ҳаракатланаётганда танадан ҳосил бўладиган иссиқлик муқаррар кучли терлашга олиб келади. Кийимлар намланади. Агар одам кўп терласа, кийимларнинг намликни қайтарувчи матоларига қарамай тананинг тўлиқ қуриши қийин бўлади. Тана тўхташ пайтида музлай бошлайди.

Этларимиз совуқдан жунжикиб кетди, лекин биз олдинга секин юришни давом эттирдик. Янги қор билан қопланган арча сийрак ўрмонзорлари юлдузлар ёруғида жуда чиройли ялтирарди. Қуёш чиқишигача йўлнинг ушбу қисми энг манзарали эди.

Олти соатлик машаққатли қор кечишдан сўнг биз Сафаролди чўққисига – 2786 м баландликка чиқдик. Шимол томонда Шахтёр чўққисининг ўткир тошли арра билан тугаган тизмаси бор эди. Унинг яқинлашиб бўлмайдиган нишаби қўрқув соларди. Жанубдаги тоза ҳаво туфайли Тожикистон ҳудудида жойлашган хира чўққилар намоён бўла бошлади. Баъзан Оҳангарон сув омборининг мовийлиги булутларни кесиб ўтарди.


Узоқ кутилган тўхташ. Биз деярли гаплашмасдик. Аммо ҳар биримизнинг кўзларимиз бу кўтарилишга чанқоқликдан ёнди. Тезда тамаддилангач, биз йўлимизда давом этдик. Тоғ тизмасига бориб, қароргоҳ учун энг қулай жойни танлашимиз керак эди.

Тушлик танаффуси жойидан ярим километр узоқликда мос майдонни топдик. Қароргоҳни шамол энг кўп қор учириб кетган жойда ўрнатдик.

Яна бир таассуротга бой кун ўз ниҳоясига етаётган эди. Бугун биз бутун ҳис-туйғулар ранг-баранглигини – қиш манзарасидан эйфориядан тортиб то чексиз зерикарли қор қурашгача лаҳзаларни бошдан кечирдик. Тушдан кейин бизни ҳеч нарса билан ҳайратга сололмайдигандек эди. Бироқ, энг ҳаяжонли сониялар олдинда эди.

Қишда қисқа ёруғ кунлар айниқса сезилади. Қуёш эрталаб соат 8 га яқин кўтарилади ва соат 16 дан бошлаб уфқ ортига ўтишга тайёрланади. Қуёш нурлари иситмайди, лекин улар осмонни ёритиши мумкин.

Пастда, шаҳарларда, бу сеҳрни кимдир кўриши ва ҳис қилиши даргумон. Эҳтимол, тасодифий ўтиб кетаётган киши осмонга қараб: “Бугун қуёш ботиши жуда чиройли бўлди”, деб айтиши мумкиндир. Баланд тоғларда табиатнинг жозибаси ҳар бир сўнаётган қуёш нурлари билан бор қудратини намоён қилади.

Бу ранглар ўйини яна бир соат давом этди. Биз ейишни ҳам, ичишни истамас эдик. Барча фикрларимиз табиатга қаратилган эди. Аммо қуёш ботганидан кейин об-ҳаво ёмонлаша бошлади. Кучли шамол эсди, ҳарорат -15 даражагача тушди.

Қуёш ботишига мафтун бўлиб, чодирларни мустаҳкамлашга етарлича эътибор қаратмадик. Шунинг учун, тун уйқусиз ўтди. Кучли шамол чодир остига каттагина қорни суриб келди ва икки кишилик чодирни бир ярим кишиликкача сиқиб қўйди. Ёмон об-ҳавонинг бошланишидан икки соат ўтгач, чодирда икки кишининг бўлишига чидашнинг имкони бўлмай қолди.

Илҳом бир илож қилиб, ухлаб қолишга муваффақ бўлди. Мен эса туннинг қолган қисмида иложи борича, унинг устига ағанаб кетмасликка ҳаракат қилдим, чунки шамол чодирнинг айнан мен турган томонига қорни суриб келганди. Ташқарига чиқиб, иншоотни тузатишга имкон йўқ эди – шамол фақат тонгга яқин тўхтади.

Даҳшатли кечадан сўнг, ниҳоят “будильник” чалинди. Вақт эрталаб соат 4 – бизнинг йўлга чиқадиган вақтимиз келди.

Биз қор билан қопланган қояли йўллар бўйлаб нисбатан осон йўл билан юрдик. Йўналишнинг асосий чизиғидан чиқиб кетган жамоа, қор кўчиши хавфи катта бўлган кулуарга кириб қолди. Зулматда биз унга тушиб қолганимизни дарҳол англамадик ҳам.

Қояли чиқиш тугади ва биз эса юришда давом этаверардик. Қор белга қадар эди. Унинг оғир ва босиб турувчи тузилмаси қиялик беқарорлигидан огоҳлантирарди. Қатламдаги кичик бир силжиш ва биз шунчаки бу кулуарда қор остида қолиб кетардик. Вазият хавфлилигини англаб, тезда йўналиш чизиғига етиб бордик.

Икки соатдан кейин навбатдаги қояли камар остида кўтарилиш бошланди. Нишаб бурчаги тобора кескинлашиб борарди. Оёқ остида беқарор қулаб тушаётган тошлар, навбатдаги қопқонли тош-тошмалар сезилиб турарди. Биз тонг отишини интиқлик билан кутардик. Аммо қуёш нурлари ўрнига қалин туман ва қор бўрони келди.

14 ноябрь, соат эрталабки 8.00 Биз тошли аррани синчковлик билан енгиб ўтдик ва тизманинг шарқий қисмида Шахтёр чўққисига – 3100 метр баландликка кўтарилдик.

Ҳеч биримиз бундай оғир об-ҳаво шароитини ва бундай совуқни кутмаган эдик. Кейинчалик об-ҳаво фақат ёмонлаша борди. Кейинги 6 соат давомида биз баландликдан ноль кўриниш шароитида – қор бўрони ва туманда тушдик.

Илк қишки саёҳат қароргоҳ жиҳозларининг камчиликларини кўрсатди. Биз қишки кўтарилиш учун парҳезни қайта кўриб чиқдик. Шубҳасиз, бу ҳар биримиз учун катта тажриба ва сабоқ бўлди. У бизга бу қиш мавсумининг кўплаб чўққиларига, совуқ кечалар ва қийинчиликларга тайёргарлик кўришда ёрдам берди.