20 октябр куни Фавқулодда вазиятлар вазирлиги Тошкент вилояти Паркент туманидаги «Авиастроитель» боғдорчилик ва узумчилик шериклигида (БУШ) 2000 кубометр ҳажмга эга цистернанинг ёрилганлиги ҳақида хабар берди. Вазирлик маълумотларига кўра, ушбу ҳодиса натижасида 8 та уйларга қисман зарар етказилган. «Газета.uz» мухбири посёлкага ташриф буюриб, у ернинг аҳолиси ва туман маъмурияти билан суҳбатлашди.

Етказилган зарар

«Авиастроитель» БУШ Янгибозор-Паркент йўли ва қуриб қолган Паркентсой дарёсининг ўзани орасида жойлашган. Унинг тик қирғоғи бўйлаб қурилиш чиқиндилари йиғилиб кетган. Бу ёрдан деярли 7-кўчага кираверишда одамлар ланж ҳолатларда ғиштларни ажратаётганлари, куракларни силкитаётганлари, бир-бирлари билан ўзаро мулоқот килаётганларини кўриш мумкин. Буларнинг барчаси эса икки занглаб кетган улкан цистерналарнинг манзарасида содир бўлмоқда.


Сешанба куни тонгда идишлар учта эди. Ҳозир эса улардан энг каттаси вайрон бўлган. Цистернанинг қийшайиб қолган қопқоғи қисман нам ерда ётибди. Ишчилар уни бўлакларга бўлишмоқда. Металлнинг катта қисми ажратилаётган пайтда ҳавода бир сония шундай бир овоз жаранглайдики, гуё сувга шўнғиб кетилаётгандек.

20 октябр эрталабки соат 4:30 да айнан шу цистернанинг қопқоғи 499 уйга қараб учаётган эди. Бундан бир дақиқа аввал, дала ҳовли эгаси Ирина Мирзаева қарс этган овозни эшитди. Ўрнидан туриб деразага назар солган чоғи, унга қараб илғаб бўлмайдиган бениҳоят катта ва хавфли нарса ҳаракатланаётганини кўрди. Унинг куёви Исмоил Тошпўлатов ҳам уйғонди. У 6 яшар қизини кўтариб, оиласи билан кўчага ташланди.


Ирина Мирзаева уйининг фонида.

Ирина Мирзаеванинг дала ҳовлиси вайрон бўлмади. Бироқ, ертўла сувга тўлиб кетган, уй пойдевори ва хоналари бўйлаб дарз кетган, баъзи ойналар синган ва иситиш печига путур етган бир пайтда, ҳовли мустаҳкам тура олишига ким кафолат бера олади? Бундан ташқари, турмуш ўртоғининг машинасига зарар етган ва 60 та товуқлар чўкиб кетган. Улардан 10 таси тирик қолган.

Ирина Мирзаева уйининг ўнг тарафида Александр Лобов ва Кира Доброскокларга тегишли бўлган 497 рақамли дала ҳовли жойлашган. Улар ҳозир ўша тунда посёлкада бўлмаганликлари учун шукур қилмоқдалар. Одатда улар айнан сув оқими шлакоблок заборини чиқариб юборган ҳоналарда тунашар эди. Хоналар энди йўқ.

«Биз ҳалоқ бўлар эдик» — деб айтади Кира Доброскок.


Александр Лобов ва Кира Доброскокларнинг уйи.

Тошқин ҳақида унга қўшнилар ҳабар берди. БУШ га етиб келганида сув йўқ, лекин ер нам эди.

«Сув уйимизга тошди, сўнг қарама-қарши томон, пастга қараб оқиб кетди» — изоҳ беради Александр Лобов.

Пастга оқишдан аввал, сув Александр Лобов заборининг бир қисми, дарвозаси ва қандайдир уй анжомини 495 рақамли дала ҳовли томон оқизиб кетди. Бу ерда Татьяна Григорьевна истиқомат қилади. Ўша тонг кекса аёл гумбурлаган овозни эшитди ва хонадаги дераза очилиб кетди.

«Мен шамол бўлса керак деб ўйладим, деразани ёпаман деб ўрнимдан турдим, — деб айтиб беради Татьяна Григорьевна. Дераза синиб, тўшакка чилпарчин бўлиб кетди. Мен дарҳол туриб кетдим. Яланг оёқ эдим, чунки барча нарсалар оқиб кетган эди. Ҳаммомга югуриб бориб кийимларни алмаштирдим, мана шу калишларни кийдим ва бир амаллаб набирамга қўнғироқ қилдим. Соат 4:35 эди».

Татьяна Григорьевнанинг набираси Евгения Широкова ҳодиса ҳақида ҳабар бериш учун қўшниларга қўнғироқ қилиб чиқаётганида, кекса аёл нима бўлганини кўриш учун тонг отишини кутар эди.


Евгения Широкова бувисининг дала ҳовлисидаги кириш қисмида.

«Балки қаердадир сел бўлгандир. Албатта, мен тушуна олмасдим. Мен Паркентсой деб ўйлардим. Кўп йиллар аввал у қирғоқларидан чиқиб кетар эди. У деярли қуриб кетган, соат 5 да эса нимани ўйлашни ҳам билмайсан. Ҳеч нарса кўринмайди, ҳамма нарса сузмоқда. Ва гумбуралаган овоз. Барча нарсалар оқиб кетаяпти, ишонасизми, шундай харсанлар оқаяптики».

Татьяна Григорьевна тирик қолди, чунки дала ҳовлининг ён томонига флигель жойлаштирилган эди. У Александр Лобов ҳовлисининг қолдиқлари зарбасини уйнинг бир томонидан ўзига олди. Татьяна Григорьевна уйининг фасад қисмини, рўпарада жойлашган 488 рақамли дала ҳовлининг томи сақлаб қолди.

«Албатта, юрак уриб турибди. Худога шукур, тирик қолдим», — дейди Татьяна Григорьевна.

Унинг айтишича, том 488-уйнинг қолдиқлари билан дарвозани тўсиб қолган. Аёл узоқ вақтгача кўчага чиқа олмаган. Ҳаттоки Евгения ҳовлига кириш учун қурилиш чиқиндиларини оралаб ўтишига тўғри келди.


Татьяна Григорьевнанинг уйини асраб қолган флигель.

«Барча нарсалар устма-уст бўлиб кетган эди, — деб эслайди Евгения Широкова. — Биз ёрдам кутар эдик. Ёрдам бор эди, лекин аввал бутунлай бош-панасиз қолганларга кўрсатилар эди».

Татьяна Григорьевнанинг уйи ва мол-мулкини асраб қолган том Гульнора Раҳматуллаевага тегишли эди.

«Мени энди умуман уйим йўқ. Нимани яна айтиб беришим мумкин?» — деб сўрайди Гульнора Раҳматуллаева.

Ўша тонг унга акаси қўнғироқ қилди. Унга синглисининг дала ҳовлисини сув босгани ва келиб кўриб кетиш кераклиги ҳақида ҳабар беришади. Гульнора Раҳматуллаева ғишт, таҳта ва темир-терсакларнинг уюмида ҳеч нарса топа олмайди.


Ҳозирда дала ҳовлисининг қолдиқларида самовар, қозон ва чойнак пиёлалар турибди, ҳолос. Ишчилар қайта ишлатса бўладиган материалларни, яроқсиз материаллардан ажратишмоқда.

«Бу менинг юрагим эди», — деб йиғлайди Гульнора Раҳматуллаева. — Биз кўпинча шу ерда тунашга қолар эдик. Яқиндагина, якшанба куни фарзандлар, набиралар билан эдик. Дарахт ва гулларга сув сепаётган эдик. Яхши саунамиз бор эди. Бронхитим бўлгани сабабли мен шу ерга тўйиб нафас олиш учун келар эдим. Биз бу дала ҳовлини узоқ 2006 йилда, озгина пулимиз бўлган пайтда сотиб олган эдик. Ҳар йили ободонлаштириб борардик. Менда ҳамма нарса бор эди. Ошхона, иккита музлатгич, ўрин-тўшаклар. Барчаси чилпарчин бўлиб кетди".


Гульнора Раҳматуллаева оилавий дала ҳовлисининг қайта тиклана олишидан ташвишда. Бунга қанча маблағ керак бўлишини эса тасаввур ҳам қила олмайди. Оиласида уйни қайта қуриш у ёқда турсин, заборни ҳам ўрнатишга имконияти йўқлиги ҳақида айтиб берди. Уларнинг учала фарзандлари ОТМларда шартнома асосида таълим олишади ва барча маблағ уларнинг ўқишини тўлашга сарфланади.

Биз — солиқ тўловчиларимиз

«Авиастроитель» шериклигида 600 дан ортиқ ҳовли участкалари мавжуд. Александр Лобов ҳозирда ҳеч кимнинг суви йўқлигини айтиб берди. Балки ўзининг қудуғига эга бўлганлар сув билан таъминлангандир. Лекин унинг сўзларига қараганда, улар техник турига киради, чунки қудуқнинг чуқурлиги 20−30 метрни ташкил этади, цистерналар эса 160 метр чуқурликдаги манбадан артезиан суви билан тўлар эди. Посёлокга ичимлик сувини сув ташувчилари олиб келмоқда.

«Кичик Сардоба» деб ном олган фалокат содир бўлган тонгда, посёлок ҳудудида шошилинч суръатда электр токи узилди. Трансформатор ёрилиб кетган цистернанинг тагида жойлашган эди. Ҳозир электр токи келган, «лекин ҳеч биримизга керак эмас «деб айтади Александр Лобов.

Чоршанба куни дала ҳовлисини яроқсиз деб топиб, экскаватор бутунлай бузиб ташлаётган бир пайтда, ФВВ ва ОАВлар уйлар фақат қисман вайрон бўлган деб берган хабаридан Александр ғазабда. Фақат бассейн қолган. Энди Александр заборни тиклаб, колган нарсаларни сақлаш учун кичик бир иморат қурмоқчи. Лекин энг аввало, ҳудудни қолдиқлардан тозалаш зарур.


Кира Доброскок ва Александр Лобов вайрон бўлган уй ёнида

Паркент тумани ҳокимияти посёлокга «Тоза ҳудуд» корхонасининг бир қанча ишчиларини юборган, бироқ улар орасида кексалар ҳам бор. Бундай меҳнат билан шуғулланиш осон эмас. Дала ҳовли эгалари тезроқ вайроналарни йиғиб ташлашни ҳоҳлашмоқда. Улар «талон-тарож» бошланмасидан олдин, мажбуран ўз ишларидан жавоб олиб, тирик қолган мол-мулкни асраб қолишга уринишмоқда.

Евгения Широкованинг сўзларига қараганда, тун бўйи уйларни шерикчилик раиси Улуғбек Абдуллаев қўриқлаб чиқаяпти. Ҳозир ҳам у толиққан кўзлари билан шу ерда юрибди. Пайшанба куни унинг қон босими кўтарилган, аввалари бундай бўлмаганди.

Улуғбек Абдуллаевнинг таъкидлашига кўра, шерикчиликка кислород баллонлари керак бўлган. Уларни эрталабдан бери излаб, ўзининг ёнидан сотиб олган эди. Унинг сўзларига қараганда, ёлланма ишчиларнинг маошини ҳам у ўзи тўламоқда.

«Шерикчилик раҳбарини қўллаб-қувватлаш учун, бизга ҳозир давлатнинг ёрдами зарур, техника керак-деб тушунтиради Исмоил Тошпўлатов. -Улуғбек ака хамма ерда ўзларининг ёнларидан пул тўлаб юриптилар, биз кислород топа олмаяпмиз, оддий шуларни тозалаб, ҳал этиш учун. Бу ерга мурожаат қилади, у ерга мурожаат қилади, ҳеч қаердан кўмак йўқ».


486 дача.

«Биз барчамиз солиқ тўловчиларимиз», — деб маюс ҳолда айтади Анвар ака. Унинг 486 сонли дала ҳовлиси қўшни 488 ҳовлининг вайроналари билан қисман зарар кўрган. Бахтига, унинг оиласи ҳам ўша мудҳиш фалокат куни посёлокда эмас эди. Уйининг девори бузилган. Икки хонанинг тешиклари ярми ғиштлар билан, ярми қандайдир мебель ва техника билан тўлдирилган.

«Балки беришар, балки йўқ. Ҳамма нарса бўлиши мумкин. Зарарнинг қопланишини истаймиз», — деб якунлайди Анвар ака.

Сабаблар

Кира Доброскокнинг айтишича, цистерналарни қиш мавсумида бўшатишар эди. Унинг сўзига қараганда, 20 октябр куни улар тўлиб кетган эди. Босимни кўтара олмай, энг катта цистерна ёрилиб кетган.

«Бизда бу дала ҳовли 20 йилдан бери бор эди», деб давом этади Кира Доброскок. Қишда одамлар кичик бир бочкадан челаклаб сув тўлдиришар эди, цистерналар эса бўш турар эди. Уларни текшириб, тозалашлари керак эди. Қишда ахир истеъмол кўп бўлмайди, одамлар ҳам кўп яшамайди".

Александр Лобов цистерналардан ҳамиша сув сизиб чиқиши ҳақида ҳам айтиб ўтди. Баъзида дарз кетган жойларни ямаб қўйишар эди. Лекин маҳаллий аҳоли бочкаларнинг эскилигини ва уларни алмаштириш кераклигини билишарди. «Бу жуда каттадан катта пуллардир», — деб таъкидлаб ўтади у.


БУШнинг раиси Улуғбек Абдуллаев ишонтириб айтадики, бочкалар тўлиб кетмаганди ва босим ҳам нормал ҳолатда эди. Унинг сўзларига кўра, авваллари авиасозлик заводида ишлаган аҳоли корхонанинг архиви билан алоқага чиқишди. У ерда айтилишига кўра, цистерналар 1977 йилда ўрнатилиб, йигирма йилга кафолат берилган. Ҳозирда Улуғбек Абдуллаев қурилмалар бўйича ҳужжатларни топишга уринмоқда.

Гульнора Раҳматуллаева ҳеч кимни айбламоқчи эмас ва шундай муаммога дучор бўлган, эндигина ушбу лавозимга тайинланган шерикчилик раисига ҳамдардлик билдирмоқда.

«Мени ҳозирда ким айбдор, сабаби нимада эканлиги умуман қизиқтираётгани йўқ. Энди менга фарқи йўқ. Мен икки кун йиғладим. Мен бу ерга тоза ҳаводан нафас олиш учун келар эдим. Лекин кимнинг айби билан бўлгани, нимага содир бўлганини тўғрисини айтсам, ҳеч кимга айбдорликни юклагим келмаяпти. Асосийси менга ёрдам беришди».

Цистерна кимники?

Паркент тумани ҳокимиятининг саноат ривожланиши ва капитал қурилиш бўйича асосий мутаҳассиси Шавкат Акрамов «Газета.uz»га шуни тушунтирдики, ҳукумат қарори билан боғдорчилик ва узумчилик шериклигининг низомига кўра, БУШ — бу ихтиёрий равишда жисмоний шахслар билан тузилган, савдо-сотиққа оид ташкилот эмас. Бундан ташқари, БУШ бу ўзининг шаҳсий штампи, муҳри ва банкдаги ҳисоб рақамига эга юридик шахсдир.

БУШ шерикчилик вакилларининг мажбурий ва ҳар ойлик тўловлари ҳисобига фаолият юритади. БУШ аҳолисининг коммунал ва бошқа ҳизматларини таъминлаш учун керакли корхоналар билан шартномалар имзоланади ва улар ўз хизматларини уй хўжаликларига сотишади.

Шавкат Акрамов туман ҳокимияти юридик шахсга ҳодисанинг оқибатларини бартараф этишга ёрдам беришига мажбур эмаслигини таъкидлаб ўтади. Лекин шунга қарамай, туман маъмурияти муаммони бартараф этишда махсус штабни ташкил этишга чорланди ва ҳудудни тозалаш учун ҳеч қандай маблағсиз техника ажратди.


Шавкат Акрамов қўшимча қиладики, (БУШ техник мутахассисларга эҳтиёж сезилганда, давлат идораларига мурожаат қилиниши керак ва улар билан ҳизматлар бўйича шартнома имзолаш зарур.

Бундан ташқари, туман ҳокимияти «Авиастроитель» БУШ да жабр кўрган аҳолига кам фоизли микрокредитларни олишда ёрдамлашишини ва гаров асосида қарзларни олишга ёки даромад манбаи ҳақидаги ҳужжат асосида юритишга ёрдам беради, деб таъкидлаб ўтди Шавкат Акрамов.

Қудуқлар, цистерналар ва насослар БУШ ҳудудида жойлашганлиги сабабли, цистернага ўз-ўзидан шерикчиликнинг ўзи маъсул эканлигини айтиб ўтади Улуғбек Абдуллаев. Шунинг учун, фалокат оқибатларини бартараф этиш ва қайта тиклаш учун давлат бюджетидан молиявий ёрдамни кутиш керак эмас. Бироқ, давом этади у, икки йил аввал ушбу лавозимга келганида, «Авиастроитель» бўйича ҳеч қандай гидротехника ҳужжатларини олмаганлигини айтиб ўтади.

ФВВнинг ҳаракати

Евгения Широкованинг турмуш ўртоғи Баҳодир Алимов маҳаллий бошқарманинг фавқулодда вазиятлар бўйича олиб бораётган ишларидан норози. Унинг сўзларига қараганда, 20 октябр куни БУШга ФВВнинг бир вакили келиб, бир қанча фотосуратлар олиб кетди. «Нима учун ФВВ тузилган? Техноген ҳусусиятли фалокатлардан асраш учун, фақат оқибатларини бартараф этиш учун эмас. Улар буни олдиндан кўра олиши керак. Уларда айнан шундай фавқулоддаги вазиятларга мойил бўлган обьектларнинг кадастри, реестрлари бўлиши керак, - таъкидлайди у. — Улар ушбу обьектларнинг эксплуататциясидан аввал, уларнинг ўзига ҳос ҳусусиятларини инобатга олган ҳолда йўл-йўриқ кўрсатиши керак. Қандай текширувлар бўлиши керак, регламентлар, ҳизмат кўрсатиш. ФВВнинг ўзи маълум вақт оралиғида келиб, текшириши шарт. СЭС ахир келиб текшириб юрадику».

Баҳодир Алимовнинг фикрига кўра, агар ФВВда етарлича мутахассислар бўлмаса, бошқа ташкилотлардан келиб, махсус мосламалар билан ўлчайдиган, камчиликларни топа оладиган ва уларни олдини олиш учун огоҳлантирадиган экспертлар жалб қилиниши керак.


«Биз шу ерга яқин бўлган жойда яшаймиз. Ҳеч қачон сув оқишлари кузатилмаган, — деб қўшимча қилади Баҳодир Алимов. — Шу пайтгача, ҳали бирор марта текширув бўлмаган». Раис Улуғбек Абдуллаев унинг гапини қўллаган ишора қилади.

«Аҳолини ва ҳудудларни табиий ҳамда техноген хусусиятли фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тўғрисида«ги ва «Гидротехник иншоотларнинг хавфсизлиги тўғрисида«ги қонунларга, шунингдек, Фавқулодда вазиятлар тўғрисидаги низомга биноан, вазирлик фавқулодда вазиятларнинг хавф омиллари ва таҳдидларини аниқлаб, гидротехника иншоотларининг техник ҳолатини кузатиши керак.

Гидротехник иншоотларининг хавфсизлигини таъминлаш бўйича чора-тадбирларни эксплуатация қилаётган ташкилот, БУШ ҳолатида эса шерикчиликнинг ўзи амалга ошириши керак. Лекин, гидротехник иншоотларининг текширувида, эксплуатация қилаётган ташкилотни, яъни «Авиасоз» ни назорат қилиш керак. БУШнинг цистерналарни эксплуатация килиши устидаги назоратни эса Саноат хавфсизлиги давлат қўмитаси олиб бориши керак, деб хабар берди ФВВ матбуот хизмати «Газета.uz» нашриётига. Нашриёт қўмитадан изоҳ ола олмади.

«Масъулият олдиндан ишларни олиб бормаган ФВВдадир. Бу уларнинг тўғридан тўғри мажбуриятидир. — деб давом этади Баҳодир Алимов. — ФВВ вакили келди. У ўзининг туманда яккалигини ва ҳеч нима қила олмаслигини айтди. Агар унда техника ва мутахассислар йўқ экан, ҳаракатлар регламенти борку ахир. Нима қилиши керак, кимни огоҳлантириши керак. У барча оқибатларни кўрди. Агар туманда техника йўқ экан, вилоятдан жалб эт. Сув бошқа туманларни ҳам босишни бошлади».

Баҳодир Алимов қандай қилиб ҳеч бир техник мутахассис келмай туриб, ўлчамларни олмай туриб фалокат сабабини аниқлашганликларини тушуна олмаяпти.

«Жиноий иш қўзғатилди. Улар айбдорни излашади, сабабини қидиришади. Барчаси ўзда қолади. Бу ерда экспертиза керак ахир. Цистерна бўлакларга бўлиниб кетаётган бир пайтда, кандай қилиб бирор нимани ҳал этиш мумкин?»


Ҳодисанинг сабабини аниқлаш керак, чунки бу каби цистерналар бошқа хўжаликларни ҳам сув билан таъминлашда керак. Фалокатнинг яна юз беришини олдини олиш керак, деб таъкидлайди Баҳодир Алимов

ФВВ матбуот хизматининг «Газета.uz»га ҳабар беришига кўра, бу фавқулоддаги вазият. Вазирликнинг сай-ҳаракатлари ва маблағлари цистернанинг ёрилиши оқибатларини олдини олишга қаратилган. Сув тортиб олинарди, ҳудуд чиқиндилардан тозаланар эди, ҳамда қайта тиклаш ишлари олиб борилар эди.