Октябрь ойида Ўзбекистонда 9 ёшли қизларнинг одам папиллома вируси (ОПВ)га қарши биринчи эмлаши бўлиб ўтади. Соғлиқни сақлаш вазирлигининг тахминларига биноан, мунтазам эмлаш аёлларда 1100 дан ортиқ янги бачадон бўйни саратони ва ҳар йили 600 га яқин ўлим ҳолатларини олдини олиш керак.
Яқинда «Газета.уз» ўз обуначиларидан ОПВ вакциналари ҳақида саволларини юборишни сўради. Биз Соғлиқни сақлаш вазирлигининг эмлаш дастури раҳбари Дилором Турсунова, Аёллар саломатлиги марказининг гинекологи Муҳаббат Аҳмедова, Республика онкология маркази онкологи Наргиза Зоҳидова, педиатр профессор Дилбар Махмудова ва Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти ваколатхонасининг иммунизация бўйича мутахассиси Камола Сафаевадан ушбу саволларга жавоб беришларини сўрадик.
ОПВ нима?
Одам папиллома вируси бутун дунёда жуда кенг тарқалган вируслар гуруҳининг кенг тарқалган номидир. 190 дан ортиқ вирус турлари маълум бўлиб, улардан камида 13 си саратон ривожланишига олиб келади. ОПВ асосан жинсий алоқа орқали юқади ва кўпчилик ОПВ инфекциялари жинсий фаолият бошланганидан кўп ўтмай содир бўлади.
Инсон ОПВ ташувчиси эканлигини қандай аниқлаш мумкин? Бунда қандайдир ташқи белгилар борми?
Исон ўзида ОПВ борлигини билиш фақат махсус лаборатория таҳлилидан сўнг мумкин. Кўпгина ОПВ инфекциялари аломатлар ёки ташқи белгиларни келтириб чиқармайди.
Эркаклар ОПВ ташувчиси бўлишлари мумкинми?
ОПВ эркакларда ҳам, аёлларда ҳам энг кўп учрайдиган инфекциялардан биридир.
ОПВ эркак ва аёлларда қандай касалликларни қўзғатади?
Вирус иккала жинсда ҳам саратонни келтириб чиқаради. Одам папиллома вируси инфекцияси, шунингдек, анус, хиқилдоқ, вулва, қин ва жинсий олатнинг япалоқ ҳужайрали саратони ҳолатларининг 20−90 фоизига сабабчидир.
Кам онкоген хавфли ОПВ инфекциялари эркак ва аёлларда аногенитал сўгалларни келтириб чиқаради. ОПВ-6 ёки 11 турдаги инфекциялар ва аногенитал сўгалларнинг ривожланиши ўртасидаги ўртача вақт эркакларда 11−12 ой ва ёш аёлларда 5−6 ойни ташкил қилади. Аногенитал сўгалларни даволаш қийин.
ОПВ-6 ва ОПВ-11 шунингдек, қайталанувчи респиратор папилломатоз (РРП) номи билан маълум бўлган ноёб ҳолатни келтириб чиқариши мумкин. Бундай ҳолларда сўгаллар хиқилдоқда ёки нафас олиш йўлларининг бошқа қисмларида шаклланади. РРП асосан 5 ёшгача бўлган болаларда ёки 30 ёшли одамдарда кузатилади. Камдан кам ҳолларда генитал ОПВ инфекцияси бўлган аёллар туғруқ пайтида вирусни болага юқтириши мумкин. Даволанмаган РРП нафас олиш йўлларининг обструкцияси туфайли жиддий муаммога олиб келиши мумкин.
ОПВ дан даволаниш мумкинми?
Кўпгина ОПВ инфекциялари аломатлар ёки касалликларга олиб келмайди ва ўз-ўзидан ўтиб кетади. Инфекцияларнинг 90 фоизи икки йил ичида ўз-ўзидан ўтиб кетади.
Айрим турдаги ОПВли барқарор инфекция (кўпинча 16 ва 18) саратон олди паталогик ҳолатларининг ривожланишига олиб келиши мумкин. Даволашсиз бу ҳолатлар бачадон бўйни саратони ва бошқа саратон касаллигига айланиши мумкин.
Бачадон бўйни саратони ва унинг ОПВ билан алоқаси ҳақида бизга гапириб беринг.
Бачадон бўйни саратони (ББС) аёлларда энг кўп тарқалган саратонлар орасида тўртинчи ўринни эгаллайди. Ҳисоб-китобларга кўра, 2018 йилда ривожланаётган мамлакатларда ББСнинг янги ҳолатлари сони 570 мингни ташкил қилди (дунёдаги барча янги ҳолатларнинг 84%и). 311 мингга яқин аёл бачадон бўйни саратонидан вафот этди, ушбу ўлимларнинг 85 фоиздан кўпроғи кам ва ўртача даромадли мамлакатларда содир бўлди.
Иллюстрация: Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти.
Бачадон бўйни саратони маълум бир турдаги жинсий йўл билан юқадиган ОПВ инфекцияси натижасида ривожланади. 70% ҳолларда бачадон бўйни саратонининг сабаби икки хил ОПВ (16 ва 18) ҳисобланади. 16 ва 18 чи ОПВ турларига қарши иммунитетни ташкил этадиган вакциналар ЖССТ томонидан тавсия этилади ва кўплаб мамлакатларда фойдаланиш учун тасдиқланган.
Бачадон бўйни саратонининг белгилари одатда фақат саратоннинг ривожланган босқичида намоён бўлади ва қуйидагиларни ўз ичига олиши мумкин:
- мунтазам бўлмаган, жинсий алоқадан сўнг менструаларо ёки ғайритабиий вагинал қонаш;
- орқа, оёқ ёки тосда оғриқлар;
- чарчоқ, вазн йўқотиш, иштаҳани йўқотиш;
- вагина ичидаги ноқулайлик ёки ёқимсиз ҳид билан ажралиши;
- битта шишган оёқ;
- кейинги босқичларда янада жиддий аломатлар пайдо бўлиши мумкин.
Бачадон бўйни саратонига қарши кураш чоралари бирламчи (ОПВга қарши эмлаш), иккиламчи (30 ёшдан ошган аёлларда саратон олди касалликларини скрининг қилиш ва даволаш), учламчи профилактика (бачадон бўйни саратонини диагностикаси ва даволаш) ва паллиатив ёрдамни ўз ичига олади.
Бачадон бўйни саратонини скрининги касаллик белгилари бўлмаган ва ўзларини тўлиқ соғлом ҳис қиладиган аёллар орасида саратон олди ҳолати ва саратон касаллигини синаб кўришдир. Агар скрининг текшируви саратон олди патологик ҳолатни аниқласа, уларни осон даволаш мумкин ва шу билан саратон ривожланишининг олдини олиш мумкин. Скрининг текшируви саратон касаллигини эрта босқичда даволаниш эҳтимолини юқори даражада аниқлаши мумкин.
Касаллик йиллар давомида ривожланиб боришини ҳисобга олиб, 30−49 ёшдаги ҳар бир аёлни ҳаётида камида бир марта, ёки яхшиси, тез-тез кўрикдан ўтказиш тавсия этилади.
Ҳозирги кунда скрининг уч тури мавжуд:
- одатдаги Папаниколау тести ва суюқ цитология;
- сирка кислотаси ёрдамида визуал текшириш (шифокор томонидан амалга оширилади);
- юқори хавфли ОПВ турлари учун ткшириш.
ОПВни эрта даволаш ушбу мамлакатларда бачадон бўйни саратонининг юзага келишини 80 фоизигача олдини олади.
Ўғил болалар ва эркаклар ОПВга қарши эмлатишлари керакми?
Бугунги кунга қадар 11 мамлакат, шу жумладан Австрия, Швейцария ва Италиянинг баъзи худудлари, ўғил ва қиз болаларга ОПВ вакциналарини таклиф қилмоқда. Аммо ОПВни келтириб чиқарадиган энг кенг тарқалган касаллик бу бачадон бўйни саратони. Шу сабабли, аёлларни ушбу хавфли касалликдан ҳимоя қилиш вакцинация дастурларининг асосий мақсади ҳисобланади.
Қизларни ОПВдан ҳимоя қилиш ҳам билвосита келажакдаги шерикларини ҳимоя қилади. Бундай умумий ҳимоя ёки «жамоавий иммунитет» вирус тарқалишининг олдини олишда жуда самарали эканлиги исботланган.
Ҳар бир мамлакат касалликларнинг оғирлиги кўрсаткичлари ва мавжуд молиявий манбаларга асосланган ҳолда, ОПВга қарши кимларни эмлаш кераклигини мустақил равишда ҳал қилади. Агар мамлакат етарли салоҳиятга ва молиявий имкониятга эга бўлса, у 14 ёшдан ошган қизлар ва ўғил болалар учун эмлаш қамровини кенгайтириши мумкин.
Ўзбекистонда қўлланиладиган ОПВ вакцинаси ҳақида гапириб беринг. Ушбу вакцинанинг бошқалардан қандай фарқи бор?
Ўзбекистонда Merck Sharp & Dohme (баъзан MSD ёки Merck деб аталади) томонидан ишлаб чиқарилган Гардасил вакцинаси қўлланилади. Вакцина 2006 йилда фойдаланиш учун лицензияга эга бўлган. У Голландияда ишлаб чиқарилади ва АҚШ, Канада, Австралия, Исроил, Россия, Грузия, Молдова, ЖАР ва бошқа 70 дан ортиқ мамлакатларда қўлланилади.
Гардасил вакцинаси тетравалент вакцинадир, яъни у тўртта энг хавфли ва кенг тарқалган ОПВ турларидан ҳимоя қилади — яъни 6, 11, 16 ва 18 турларидан. Вакциналар 9 ёшдан катта аёллар ва эркаклар орасида, саратон олди касалликлари ва юқори хавфли ОПВ турлари туфайли юзага келувчи бачадон бўйни, қин ва анус саратонини, ҳамда ОПВнинг 6 ва 11 турлари билан боғлиқ бўлган аногенитал сўгалларни олдини олиш учун қўлланади.
MSD, шунингдек, ОПВга қарши қўлланувчи «Гардасил 9» вакцинасини ишлаб чиқаради. 2014 йилда ушбу вакцина АҚШ соғлиқни сақлаш вазирлиги қошидаги озиқ-овқат ва дорилар устидан санитар назорат бошқармаси томонидан тасдиқланган. Ўзбекистонда ушбу турдаги ОПВ вакцинаси ҳали рўйхатдан ўтмаган.
Вакцинанинг «Церварикс» (Cervarix) номли яна бир тури мавжуд. Вакцина GlaxoSmithKline компанияси томонидан ишлаб чиқарилади. 2007 йилда у ушбу вакцинани фойдаланиш учун лицензия олди. Церварикс — бу икки валентли вакцина бўлиб, у ОПВнинг икки туридан, яъни — 16 ва 18 турларидан ҳимоя қилади.
«Гардасил» ва «Церварикс» вакциналари Ўзбекистонда рўйхатга олинган ва ОПВ вирусларининг онкоген турларини олдини олиш ва ушбу турдаги вируслар келтириб чиқарадиган бачадон бўйни шикастланишларнинг олдини олишда жуда самарали. Вакциналар уларнинг таркибига киритилмаган вирус турларидан ўзаро ҳимоя қилади.
Тўрт валентли Гардасил вакцинаси генитал сўгалллардан қўшимча ҳимоя қилишини ҳисобга олиб, ушбу вакцинани Ўзбекистон миллий эмлаш жадвалига киритиш тўғрисида қарор қабул қилинди.
Ушбу вакцинанинг таркиби қандай? Бу вакцина тирикми?
Гардасил вакцинаси «жонли» эмас. У вирусга ўхшаш заррачалардан иборат бўлиб, вируснинг оқсил қатламини ўз ичига олади ва вируснинг ўзидан бирон бир генетик материал таркибига кирмаган. Вирусга ўхшашлиги сабабли, вакцина иммунитет тизимини рағбатлантиради, бу эса ОПВга қарши ҳимоя антитаналарини келтириб чиқаради.
Вакцинада иложи борича юқори самарадорликни таъминлаш учун оз миқдордаги қўшимча моддалар ҳам мавжуд (организмнинг иммунитет реакциясини кучайтиришга ёрдам берадиган моддалар). Уларга минерал тузлар, сув ва одамлар ҳаво, озиқ-овқат ва косметика воситалари (масалан, дезодорантлар) орқали доимий алоқада бўлиб турадиган алюминий сульфат (аччиқтош) каби материаллар киради.
Ҳозирги вақтда мавжуд бўлган ОПВ вакциналарида тиомерсал (тасдиқланган ва зарарсиз сақловчи, бошқа вакциналарни ишлаб чиқаришда ишлатиладиган) ёки таркибида симоб бўлган бошқа моддалар мавжуд эмас.
Нима учун 9 ёшдаги қизларни эмлаш учун танланган? 9 ёшгача бўлган қизлар ва катта ёшдаги қизларга ҳам вакцинани эмлаш мумкинми?
Ўзбекистонда ЖССТ тавсиясига биноан 9 ёшдаги қизларни эмлаш тўғрисида қарор қабул қилинди. 9 ёшгача эмлаш амалга оширилмаслиги керак. Болани ОПВга қарши эмлаш учун энг яхши вақт 9 ёшдан 14 ёшгача ҳисобланади. Ушбу ёшда, эмлаш энг кучли иммунитет реакциясини таъминлайди.
Вакцина фақат 9 ёшли қизларга бепул берилади. 2020 йилда 11−14 ёшдаги қизларни бепул эмлаш учун ОПВ вактсинасини олиш бўйича музокаралар олиб борилмоқда.
Миллий жадвалга ОПВ вакцинасини киритиш барча қизлар учун эмлаш мажбурийлигини англатадими?
Соғлиқни сақлаш вазирлиги ОПВ вакциналарини 2015 йилда эмлаш миллий жадвалига киритди. Февраль ойида Соғлиқни сақлаш вазирлиги ОПВ билан эмлаш 2019 йил октябрь ойида бошланишини эълон қилди.
Вакцинанинг миллий жадвалга киритилганлиги шуни англатадики, давлат тегишли ёшдаги болалар учун соғлиқни сақлашнинг бирламчи бўғинида бепул сифатли вакциналар мавжудлигини кафолатлайди.
«Давлат ҳар бир вакцинанинг хавфсизлиги ва самарадорлигининг кафолатидир. Эмлашлар одамларнинг ҳаётини сақлаб қолади, соғлиғини яхшилайди ва болаларнинг ногирон бўлишининг олдини олади «, деб таъкидлади Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва ЖССТ ваколатхонаси.
«Бундай эмлаш мажбурий эканлиги маълум касалликнинг олдини олиш учун эмлаш зарурлигини англатади. Соғлиқни сақлаш вазирлиги «керак» сўзини қонун доирасида тушуниши керак «, деб қўшимча қилди.
Харид қилиш ва профилактик эмлашлар давлат бюджети маблағлари ҳисобидан амалга оширилади ва давлат томонидан кафолатланади. Вакциналарнинг мажбурий қамрови Санитария-эпидемиология фаровонлиги агентлиги томонидан назорат қилинади.
Ота-оналар ва васийлар ОПВ вакцинаси тўғрисидаги гувоҳномани кўришлари мумкинми?
Боланинг ота-онаси ёки васийлари эмлашдан олдин Гардасил вакцинаси сертификати билан танишишлари мумкин. Барча учта ОПВга қарши вактсина ЖССТ томонидан сертификатланган.
Ота-оналар ёки васийлар ўз қизларини эмлатишни рад этишлари мумкинми?
Ўзбекистонда фуқароларни тиббий муолажаларга, шу жумладан мунтазам эмлашларга мажбурлаш йўқ. Мажбурлаш Конституция ва фуқароларнинг соғлиғини ҳимоя қилиш тўғрисидаги қонунга зиддир.
«Фуқаролар даволовчи шифокорнинг фикрини инобатга олган ҳолда, уларнинг соғлиғи тўғрисида оқилона қарорлар қабул қилишлари керак. Болани қизамиқдан ҳимоя қилиш бу қизамиққа қарши эмлаш, қизларни бачадон бўйни саратонидан ҳимоя қилиш бу ОПВ вактсинасини қўллашдир. Агар ота-оналар болаларни эмламасликка қарор қилсалар, бу ҳуқуқ улар учун қонун томонидан сақланиб қолган ва ҳеч бир тиббиёт ходими эмлашни мажбурий қилишга ҳақли эмас «, — дея таъкидлади Соғлиқни сақлаш вазирлигининг вакили.
Агар ота-оналар ва васийлар қизларини мажбурий эмлашдан бош тортсалар, бирон бир ҳужжатга имзо чекишлари керакми?
Рад этиш сабабини кўрсатиш керак бўлиши мумкин.
Ушбу эмловнинг давомийлиги қанча?
Биринчи вакцина 2006 йилда киритилгани сабабли, ҳимоя қилишнинг тўлиқ муддати ҳали ҳам номаълум. Аммо мутахассислар эмланган одамларнинг иммунитетини синчковлик билан ўрганмоқдалар. Янги маълумотлар шуни кўрсатадики, 12 йилдан ортиқ вақт олдин эмланган одамлар ҳали ҳам улар олган вакцинага киритилган ОПВ турларидан тўлиқ ҳимоя қилинган ва шунинг учун ҳам бачадон бўйни саратон олди асоратларидан ва ушбу турдаги ОПВ туфайли келиб чиқадиган касалликларнинг ривожланиш хавфидан ҳимоя қилинади.
Вақт ўтиши билан бундай ҳимоя сусайиши ҳақида ҳеч қандай далил йўқ ва кўплаб мутахассислар эмлаш бир неча ўн йиллар давомида самарали бўлиб қолади деб ҳисоблашади.
Қанчалик тез-тез эмлатиш керак?
ЖССТ тавсияларига кўра, барқарор иммунитет пайдо бўлиши учун 14 ёшгача бўлган болалар эмлашнинг иккинчи дозасини биринчи эмлашдан олти ой ўтгач, икки марта ОПВ вакцинасини олишлари керак. 12 ойгача бўлган дозалар орасидаги интервалга рухсат берилади.
14 ёшдан ошган болалар эмлашнинг уч дозасини олишлари керак. Иккинчи доза биринчи дозадан икки ой ўтгач, учинчи доза биринчи дозадан олти ой ўтгач эмланади.
Эмлашдан олдин текширувдан ўтиш, қандайдир анализларни топшириш керакми?
Соғлиғида муаммоси бўлмаган болалар ва катталар ОПВ вакцинасини эмлатишдан олдин тиббий кўрикдан ўтишлари шарт эмас. Аммо мамлакатимизнинг санитария нормалари ва қоидаларига кўра, ҳар бир бола эмлашдан олдин шифокор томонидан текширилади.
Ушбу вакцинага қарши кўрсатмалар мавжудми?
Ҳомиладорлик, 9 ёшгача болалар ва кучли аллергик реакция (анафилактик шок) ОПВ вакцинасининг учта мутлақ қарши кўрсатмалари ҳисобланади.
Агар тана ҳарорати 38 даражадан юқори бўлса, эмлашни кечиктириш керак. Тана ҳароратининг кўтарилиши вақтинча қарши кўрсатмадир ва тикланишдан кейин эмлаш тавсия этилади.
Ушбу эмлаш қандай ён таъсирга эга? Вакцинага тананинг салбий реакцияси пайдо бўлишини нима боғлиқ?
Бошқа вакциналар ва дори-дармонлар сингари, ОПВ вакцинаси енгил ён таъсирга олиб келиши мумкин. Энг кенг тарқалганлари — бу қизариш, шишиш ёки инъекция жойида оғриқ. Шунинг учун инъекцияни ўнг қўлли одамларнинг чап қўлига, чапақай одамларнинг эса ўнг қўлига эмлаш режалаштирилган.
Баъзи одамлар, шунингдек, эмлашдан кейинги биринчи кун давомида бош оғриғи, енгил иситма, мускул ёки мушакларда оғриқ ёки вақтинча кўнгил айнишни ҳис қиладилар. Ушбу маҳаллий реакциялар ёки ён таъсир одатда бир кундан ортиқ давом этади ва зарарсиздир.
Баъзида, ташвиш, стресс ёки укол қилиш қўрқуви туфайли, ўспирин эмлаш пайтида ёки ундан кейин дарҳол ҳушидан кетиши мумкин. Бу кўпинча болалар ёки ёшлар вакциналарни умумий гуруҳда, масалан, мактабда олганда рўй беради. Ушбу реакция эмлашнинг ўзи билан эмас, балки стресс ва ташвиш билан боғлиқ.
Ҳар қандай турдаги вакцинани қабул қилган тахминан миллион одамдан бирида кучли аллергик реакция — анафилактик шок юзага келиши мумкин. Шунинг учун, эҳтиёт чораси сифатида, вакцинани қабул қилган киши эмлашдан кейин 15 минут давомида тиббий назоратда қолиши керак. Агар у эмлашдан сўнг дарҳол бош айланиши ёки эшитиш ёки кўришнинг бирон бир ўзгаришини сезса, у тиббий ходимни хабардор қилиши керак.
14 ёшдан катта бўлганлар, жинсий фаолият ва болаларнинг мавжудлиги, менопауза ва ОПВ мавжудлиги ОПВга қарши эмлашнинг самарадорлигига қандай таъсир қилади?
«Гардасил» вакцинаси ишлаб чиқарувчиси 9 ёшдан 45 ёшгача бўлган одамларда ОПВ вакциналарини қўллашни тавсия қилади. 9 ёшдан 25 ёшгача бўлган қизларни эмлайдиган давлатлар мавжуд. Бироқ, ЖССТ тавсияси 9 ёшдан 14 ёшгача бўлган қизларнинг эмлаш ёшини чеклайди.
ОПВ вакциналари жинсий йўл билан юқадиган вируснинг энг кенг тарқалган ва хавфли турларига қаратилган. Улар тақдим этадиган ҳимоя эмловнинг бир қисми бўлган ОПВ турларига қарши энг кучли ҳисобланади.
Одатда, одамлар жинсий фаолият бошланганидан кўп ўтмай, ушбу вируснинг бир ёки бир нечта турини юқтиришади. Шунинг учун, эмлашдан фойда олиш учун, жинсий фаолият бошланишидан олдин эмлатиш мақсадга мувофиқдир.
Вакцина ОПВни олдини олиш ва даволаш учун ишлатилади.
9−14 ёшдаги қизлар, аёллар, ўғил болалар ва эркаклар учун ОПВ вакцинасининг нархи қанча?
ОПВ вакциналари фақат 9 ёшдаги қизларга бепул. Бошқа барча ёш тоифалари, шунингдек ўғил болалар ва эркаклар ҳам вакцинани клиникада ҳатто тўлов эвазига ололмайдилар.
Тўловли вакцинани эмлаш марказларида олиш мумкин. Бироқ, Соғлиқни сақлаш вазирлигининг маълумотларига кўра, бу йил мамлакатда хусусий эмлаш марказлари ОПВ вакциналарини импорт қилмаган. Таққослаш учун, Россия ва Қозоғистонда ОПВ вакцинаси тахминан 100 долларни ташкил қилади.
2020 йилда 11−14 ёшдаги қизларни бепул эмлаш учун ОПВ вакцинасини олиш бўйича музокаралар олиб борилмоқда.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги 2020 йилда 10 ёшли қизлар бепул ОПВ вакцинасини ололмаслигини тушунтирмоқда, чунки келгуси йили 10 ёшга тўладиган қизлар 2019 йилда ОПВ вакцинасини қабул қилиши керак эди.
«Бу йил эмлашни ўтказиб юборган қизлар келажакда уни бепул олишлари мумкин эмас. Катта ёшдаги қизларни эмлаш бир марталик бўлади. Бу бир марталик акция. 2021 йилда катта ёшдаги қизларни эмлаш учун бошқа имконият қолмайди «, — дейилади вазирлик хабарида.
Ушбу эмлаш бепуштликка олиб келадими? Қандай тадқиқотлар унинг хавфсизлигини тасдиқлайди?
ОПВ вакциналари репродуктив функцияга салбий таъсир кўрсатмаслиги тўғрисида ишончли илмий далиллар мавжуд. 2006 йилда биринчи ОПВ вакцинасини лицензиялашдан олдин ўтказилган клиник тадқиқотлар, шунингдек, унинг киритилишидан кейин ўтказилган мониторинг ва хавфсизлик бўйича тадқиқотлар ушбу вакцинанинг аёлларнинг репродуктив дисфункциясини келтириб чиқармаслигини тасдиқлади.
Бундан ташқари, ОПВ вакцинаси бачадон бўйни саратон олди шикастланишлари ва бачадон бўйни саратонининг олдини олиш орқали репродуктив функцияни ҳимоя қилишга ёрдам беради. Ҳомиладорлик даврида бачадон бўйни саратон олди шикастланишларини жарроҳлик даволаш боланинг эрта туғилиш ва ҳомила ўлимига олиб келиши мумкин, бачадон бўйни саратонини даволаш (бачадон бўйни ва бачадонни олиб ташлаш, кимётерапия ва / ёки радиация терапияси) аёлни туғиш қобилиятидан маҳрум қилади.
Ўзбекистонда 2010 йилда Гардасил вакцинаси билан 12−14 ёшдаги 7000 қизни эмлаш амалга оширилди. Бугунги кунда, 2010 йилда эмланган қизларнинг аксарияти аллақачон турмушга чиқиб, она бўлдилар.
График: ЖССТ.
«Соғлиқни сақлаш вазирлиги кенг жамоатчиликнинг фикрлари ва истакларига жавобан миллий телевидение орқали бачадон бўйни муаммолари бўйича ток-шоу кўрсатувини тайёрлашни сўради. Ток-шоуга бу ёш оналарни ҳам таклиф қилишади (съемка 23 сентябрь куни бўлган) «, — дейилади вазирлик хабарида.
Қизларни ОПВга қарши эмлашнинг натижалари қандай бўлади? ЖССТнинг башоратлари қандай қўллаб-қувватланади?
Ўзбекистонда ҳар йили 1600 га яқин аёл бачадон бўйни саратони ташхиси қўйилган саратон касаллиги билан рўйхатга олинади. Ва мамлакатда йилига 600 га яқин аёллар ушбу касалликдан вафот этади. Махсус математик ҳисоб-китоблар олиб борилди ва Ўзбекистонда ОПВ вакцинасини муваффақиятли жорий этиш билан йилига 1100 бачадон бўйни саратони билан касалланиш ва 585 бачадон бўйни саратонидан ўлиш ҳолатлари олдини олиш кутилмоқда.
Агар эмлаш қамрови 90% дан кам бўлмаса, 2050−2060 йилларда Ўзбекистонда бачадон бўйни саратони соғлиқни сақлаш муаммоси сифатида чиқариб ташланади.
«Албатта, бачадон бўйни саратони учун хавф омиллари — бу инсон ёши, яллиғланиш касаллиги ва кимёвий канцерогенлардир. Аммо, касаллик тарқалиши ва ўлим даражаси юқори бўлса, унла касаллик жамоат соғлиқни сақлаш муаммоси ҳисобланади. Агар эмлаш муваффақиятли амалга оширилса, касалликлар сони сезиларли даражада камаяди», — дея тушунтирди Соғлиқни сақлаш вазирлиги мутахассислари.
График: ЖССТ.
Қизлар ОПВга қарши эмланган мамлакатларда бачадон бўйни саратони бўйича статистика қандай?
ОПВ вакцинаси ишлатиладиган мамлакатларда ОПВ инфекциясининг тарқалиши ва бачадон бўйни патологик ўзгаришлари аниқ камаяди. Бачадон бўйни саратонининг эмлаш билан боғлиқ камайиши яқин бир неча йил ичида сезиларли бўлиши кутилмоқда. Бу мамлакатларда, шунингдек, кескин — 90% дан кўпроқ — генитал сўгаллар тарқалишининг пасайиши кузатилмоқда.
ОПВ билан эмлаш ОПВ тарқалишини камайтириш нуқтаи назаридан аниқ таъсирга эга. Бачадон бўйни шикастланган аёллар сонининг қисқариши ва генитал сўгал билан оғриган эркаклар ва аёллар сонининг кескин камайиши бунинг бевосита далилидир.
ОПВ тарқалиши камайган барча ҳолатларда, кейинги бир неча йил ёки ўн йилликлар давомида бачадон бўйни саратони ва ОПВ билан боғлиқ бошқа саратон касаллиги камаяди.
Бугунги кунга қадар ўтказилган тадқиқотлар Гардасил вакцинасининг юқори самарали эканлигини кўрсатди. Австралия, Бельгия, Швеция, Шотландия, Буюк Британия, АҚШ ва Янги Зеландияда ўтказилган тадқиқотлар ОПВ инфекцияси ва генитал сўгаллар билан касалланган ўспирин қизлар ва аёллар сони 90 фоизга камайганлигини кўрсатди.
График: Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти.
Кейинчалик, бир гуруҳ эмланган шахслар бачадон бўйни саратони текширувидан ўтишни бошлашганда, бачадон бўйни патологик ўзгаришлар ҳоллари камайиши янада аниқроқ бўлди. Масалан, 2007 ва 2008 йилларда ОПВ вакцинаси жорий этилган Австралия ва Данияда, мос равишда эмлаш дастурлари юқори қамров кўрсаткичларига эришган бўлса, тадқиқотлар шуни кўрсатдики, даволанишсиз катта эҳтимол билан саратонга олиб келувчи юқори даражадаги бачадон бўйни патологик ўзгаришлари 80% га камайган.
Ҳозирги кунда, 12 йиллик фойдаланиш ва 270 миллион дозани қўллашдан сўнг, ОПВга қарши эмлаш бачадон бўйни саратонига олиб келадиган сурункали инфекцияларнинг олдини олиш учун жуда самарали эканлиги ҳақида етарли далиллар мавжуд.
Кейинги йилларда бачадон бўйни саратонининг камайиши кутилмоқда, чунки ўсмирлик даврида эмланган қизларнинг биринчи гуруҳи бачадон бўйни саратони бошланадиган ёшга этади.
Баъзи одамлар ушбу эмлашга салбий муносабатда бўлишади. Уларнинг муносабати нимага асосланган?
Вакциналарга салбий муносабатнинг асосий сабаби тўлиқ ва ишончли маълумотларнинг йўқлиги. «Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти вакцинация ҳақидаги шубҳаларни 2019 йилда дунё аҳолиси соғлиғига таҳдид соладиган ўнта хавф-хатарлардан бири деб эълон қилди», деди Соғлиқни сақлаш вазирлиги.
Вазирлик бу йил эмлашга бағишланган веб сайтини янгилади. Унда ўзбек ва рус тилларида эмлашга оид ишончли материаллар мавжуд. ОПВ вакцинасига алоҳида эътибор берилди.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Ўзбекистонда фармацевтика тизими жуда жиддий ишламоқда, деб даъво қилмоқда. Барча дориларнинг, шу жумладан вакциналарнинг хавфсизлиги мониторинги Дори воситалари, тиббиёт буюмлари ва тиббий жиҳозларни стандартлаштириш ва давлат экспертизаси маркази томонидан амалга оширилади. Уларнинг давлат рўйхатидан ўтказилиши, сифат назорати, стандартлаштириш ва сертификатлаш Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Фармацевтика саноатини ривожлантириш агентлиги томонидан амалга оширилади.
«Гардасил», Гардасил 9″ ва «Церварикс» бу кунгача тасдиқланган энг хавфсиз ва самарали вакциналар қаторига киради. Ҳар бир ОПВ вакцинаси кенг қўлланилиши тасдиқлангунга қадар клиник синовларда хавфсизлик ва самарадорлик учун синчковлик билан текширилган. Бундан ташқари, вакциналар жорий қилинганидан бери доимий мониторинг олиб борилмоқда. Бугунги кунга қадар 92 мамлакатда 270 миллион дозада ОПВ вакциналари қўллангандан сўнг, улар жуда яхши хавфсизлик профилини кўрсатмоқда.
ЖССТ вакциналар хавфсизлиги бўйича глобал маслаҳат қўмитаси (ГАCВС) мунтазам равишда бутун дунё бўйлаб ўтказилган тадқиқотлар натижасида тўпланган ОПВ вакциналарининг хавфсизлиги тўғрисидаги илмий далилларни кўриб чиқади. Эмлашдан кейин эмлаш билан боғлиқ ҳар қандай жиддий ҳолатлар текширилади. Бундай ҳолларда, қўмита вакцинани киритишдан олдин ва ундан кейин бундай кўринишлар қанчалик тез-тез кузатилганига эътибор қаратади.
2016 йил январь ойида қўмита мавжуд маълумотлар ОПВ вакциналарини қўллаш хавфсизлик бўйича ташвиш туғдирмайди деган хулосага келди. Европа дори воситалари бўйича агентлиги ҳам мустақил баҳолаш ўтказди ва вакциналар хавфсиз ва самарали деган хулосага келди.
