Ўзбекистонда квиноа (киноа) — сўнгги йилларда фойдали ва қувватли маҳсулот сифатида оммалашиб бораётган қадимий экиндан мўл ҳосил олинди. Картошка, маккажўхори ва бошқа экинлар сингари ватани Жанубий Америка ҳисобланган квиноа инклар давридаёқ Анд халқларининг асосий озиқ-овқат маҳсулотларидан бири бўлган.
«Квиноа — юқори озуқавий қувватга эга қишлоқ хўжалиги экини бўлиб, унинг таркибидаги оқсил қарийб барча ўсимлик озиқ маҳсулотларига қараганда кўпроқ», — дейилади БМТ Озиқ-овқат ва қишлоқ хўжалиги ташкилоти (ФАО) маълумотида. БМТ Бош Ассамблеяси 2013 йилни Халқаро квиноа йили деб эълон қилган эди.
2015 йилда Қурғоқчилик шароитида биодеҳқончилик халқаро маркази (International Center for Biosaline Agriculture, ICBA) Ислом тараққиёт банки молиявий ёрдами билан Ўзбекистон фермерларига ICBA генофондидан саралаш йўли билан олинган квиноанинг шўрланиш ва қурғоқчиликка чидамли бешта нави уруғларини тақдим этди.
ICBA`нинг Марказий Осиё ва Кавказ ортидаги координатори доктор Кристина Тодеричнинг маълум қилишича, Ўзбекистонда яхшиланган навлар илк бор турли агроэкологик зоналар: Тошкент вилояти, Сирдарё ҳавзасидан тортиб Қизилқумнинг қумли тупроғига синовдан ўтказилди. Асосий эътибор кам ҳосилли ва юқори даражада шўрланган Оролбўйи ерларида квиноа етиштиришга қаратилди.
«Қорақалпоғистоннинг 70−80 фоиз ҳудуди шўрланган. Квиноа — кўп сув ичмайдиган чидамли ва кам харажат экин бўлиб, мураккаб аграр ва экологик шароитларга яхши мослашади. Мақсадимиз қурғоқчил, шўрланган ва қишлоқ хўжалиги учун яроқсиз ерларда квиноани даромадли ва озуқавий экин сифатида синашдан иборат эди», — деди у.
Мазкур ноанъавий экин аҳолининг бошқа дон маҳсулотларига қарамлигини камайтириш ва озиқ-овқат хавфсизлигини мустаҳкамлашга хизмат қилиши мумкин. Квиноанинг яшил биомассаси уй ҳайвонлари учун емиш, пояси эса ўтин бўлиши мумкин. Ўзбекистон шароитида квиноа 95−110 кунда етишади.
Уч йил давомида Нукус туманининг Шортанбай посёлкасида Қорақалпоғистон далаларида квиноанинг бешта нави синовдан ўтказилди. Қурғоқчил келган жорий йилда ярим гектар майдонда улкан ҳосил олинди.
Синовлар натижалари бўйича фермерлар ва уй хўжаликлари учун квиноа етиштириш юзасидан тавсиялар ва технологиялар пакети тайёрланади.
