Amerikaga kirish haqida

2017-yili Toshkent davlat yuridik universitetining Xalqaro huquq fakultetini bitirib, Adliya vazirligida amaliyot o'tadim. O'zimni mehnatsevar va mas'uliyatli xodim sifatida ko'rsata olganim uchun, amaliyot yakunida meni O'zbekistonning Xalqaro va xorijiy tashkilotlarda huquq va manfaatlarini himoya qilish boshqarmasiga ishga qabul qilishdi. 2018-yil bahorida delegatsiya a'zosi sifatida birinchi marta AQSh poytaxti Vashingtondagi Xalqaro investitsiya sudida bo'ldim.

Ikki oy davomida xalqaro huquqshunoslarning ishini, jumladan sud jarayonlarini kuzatdim va xalqaro huquqni nafaqat o'z yurtimda, balki xorijda ham amalga oshiradigan mutaxassis bo'lishni xohlashimni angladim. Orzularimni ro'yobga chiqarish uchun xorij universitetida o'qib, xalqaro diplom olishim kerak edi. Amerika yuridik ta'limi dunyodagi eng yaxshilaridan biri, shuning uchun qaysi mamlakatda o'qish borasida darhol bir qarorga keldim.

Amerikaning nufuzli universitetida o'qish o'sha paytda 60 ming dollarga tushardi. Parvozlar, uy-joy va yashash xarajatlari bilan birga hisoblasa, yiliga 100 mingga yaqin pul kerak bo'lardi. Yaxshiyamki, Amerika hukumat va universitetlari chet ellik talabalarga xarajatlarni qoplaydigan miqdorda stipendiyalar ajratadi. Hatto need-based scholarships deb ataladigan alohida toifadagi dasturlar mavjud — bu turdagi stipendiyalar ehtiyojmand talabalarning xarajatlarini qoplashga yo'naltirilgan.

Do'stlarimning tajribasi va maslahati bilan Fulbright stipendiya dasturini topdim. U Amerikaga borib, ikki yil magistraturada o'qish imkoniyatini beradi, eng muhimi — to'liq moliyalashtiriladi va oylik stipendiyasi ham bor.

2018-yil may oyida dasturning rasmiy sayti orqali ariza topshirdim. Shu bilan birga, jahon iqtisodiyotini o'rganish va ikkinchi oliy ma'lumotga ega bo'lish uchun, Toshkent davlat iqtisodiyot universitetiga ham o'qishga kirdim. Fulbright stipendiyasini olgach, TDIUda masofaviy tahsil oldim.

Stipendiya haqida

Fulbright — AQSh hukumatining eng yirik va eng nufuzli stipendiyasi bo'lib, magistratura talabalariga hamda bakalavriat bo'yicha oxirgi kurs talabalariga beriladi. Stipendiya tibbiyotdan tashqari barcha ta'lim yo'nalishlari uchun ochiq va g'olib uchtagacha dastur tanlashi mumkin. O'zbekistonda har yili atigi uch kishi "Fulbrayt"ni qo'lga kiritadi — shunda ham u kamida ikki yillik ish tajribasiga ega va ariza topshirish vaqtida vatanda bo'lishi lozim.

Ushbu stipendiya o'qish, tibbiy sug'urta, viza, ikki tomonlama aviachipta va, zarurat bo'lsa, TOEFL testi xarajatini to'liq qoplaydi. Agar xalqaro imtihonda yiqilsangizu, lekin qabul komissiyasi sizni baribir ma'qul deb topsa, imtihonni qayta topshirishingiz uchun sizga pul ham to'lashi mumkin. O'qish davomida talabalar universitet joylashgan shtat va shaharga qarab oyiga 1600 dollardan 2500 dollargacha stipendiya olishi mumkin. Mening oylik stipendiyam 2100 dollar edi.

Nomzodlar tanlov asosida uch bosqichda tanlanadi. Jarayon juda uzoq davom etadi, shuning uchun unga bir yil vaqtni rejalashtirgan ma'qul.

Birinchi bosqich — ariza topshirish. Hujjatlarni qabul qilish odatda fevral oyida boshlanadi va may oyida tugaydi, lekin buni saytdan tekshirib ko'rishni maslahat beraman. Ariza beruvchilar ro'yxatdan o'tishlari, ko'rsatmalarni o'qib chiqishlari va onlayn arizani to'ldirishlari kerak. Unga ingliz tiliga tarjima qilingan barcha hujjatlar ilova qilinishi kerak.

Komissiya arizalarni ko'rib chiqib, nomzodlarning 90 foizgacha nomzodlarni chiqarib tashlaydi. Bir oy o'tgach, stipendiya qo'mitasi ingliz tilida intervyu o'tkazadi. Suhbat o'rtacha 20−30 daqiqa davom etadi. Savollarning aksariyati esse bilan bog'liq. Bu sizning Amerikada o'qishga qanchalik ishtiyoqmand ekaningiz va to'plangan tajribangizni vataningizda qanday qo'llashni rejalashtirayotganingizni bilish uchun qilinadi. Nomzodlarga qanchalik serqirra ekani, ambitsiyalari va yetakchilik salohiyatidan kelib chiqib baho beriladi. Siz nafaqat o'qishga, balki darsdan tashqari qo'shimcha mashg'ulotlarga ham qiziqishingiz kerak.

Tanlovdan o'tganlar yakuniy bosqich — TOEFL imtihoniga taklif qilinadi. Agar sizda allaqachon sertifikat mavjud bo'lsa, unda bu imtihondan ozod qilinasiz. Tilni bilish darajasi oliy o'quv yurtlarining minimal talablariga to'g'ri kelmaydigan abituriyentlar keyingi bosqichga o'tmaydi. Ayni vaqtda, kamida qancha ball olish kerakligi ko'rsatilmagan.

Intervyu javoblarini 2018-yil avgustida olgan bo'lsam, 2019-yilning iyulida Amerikaga uchib ketdim.

Universitetga kirishdan avval barcha stipendiatlarni bir oyga Nebraska shtatiga yuborishdi. Bu vaqt davomida talabalar bir-biri bilan tanishib, yangi mamlakatga moslashib oladi. U yerda bizni mahalliy universitetlardan birining kampusiga joylashtirishdi va AQShdagi yashash sharoitlari haqida ma'lumot berishdi. Bu bir oy men uchun yangi tanishlar orttirish va muloqot qobiliyatimni oshirish uchun ajoyib imkoniyat bo'ldi. Nyu-Yorkdagi o'qish esa 12-avgustdan boshlandi.

Amerika ta'lim tizimi haqida

Amerika ta'lim tizimining tuzilishi O'zbekistonnikidan ko'p ham farq qilmaydi. Bakalavriatda o'qish to'rt yilcha davom etadi. Magistratura esa ikki yilgacha davom etishi mumkin. Ammo ta'limning murakkabligi va jadalligi ancha yuqori. Talabalardan nafaqat yaxshi o'qish, balki mustaqil ta'lim olishga tayyor bo'lish ham talab etiladi.

Barcha universitetlarda kredit-modul tizimi mavjud bo'lib, unda har bir fan bo'yicha talabalarga ma'lum miqdordagi ball (credit hours) beriladi. Mavzuning murakkabligiga qarab, unga 1−4 ta kredit berilishi mumkin. Bir semestrda siz 12 dan 16 gacha kredit olishingiz mumkin. Bakalavr darajasini olish uchun kamida 120 kredit, magistratura uchun 24 kredit yig'ish kerak.

Har bir universitet o'quv yilini turlicha tashkil qiladi. Ammo aksariyat universitetlarda u ikki semestrga bo'lingan: avgust-dekabr va yanvar-may. O'rtada qishki va yozgi ta'tillar bor, ta'til vaqti talabalar o'qishi, amaliyot o'tashi yoki vataniga qaytishi mumkin.

Talabalar o'qish davomida o'zi uchun o'zi jadval tuzadi, soatlab ma'ruza o'rniga seminar va muhokamalar o'tkazadi. Bir fanni bir vaqtning o'zida bir nechta o'qituvchi o'tishi mumkin, talabalar esa ish vaqtiga moslashadi. Men birinchi semestrda to'rtta fanni oldim va haftada uch kun universitetda o'qidim. Boshqa kunlarda talabalar mustaqil ravishda (self study) va kelgusi darslarga tayyorgarlik ko'radi.

Universitetda tanqidiy fikrlashni rivojlantirish, faktlarni tahlil qilish, talabalarning shaxsiy fikrini shakllantirishga alohida e'tibor beriladi. Bu yerda darsliklardagi materiallarni yig'ish yoki keraksiz konspektlarni yozishga majburlashmaydi. Bu sizga haqiqatan ham qiziqarli bo'lgan mavzularni tanlashda ko'proq erkinlik beradi. Ushbu tizim orqali men argumentlarni ijodiy ravishda tuzish va sud protsessida pozitsiyalarni taqdim etish ko'nikmalarini rivojlantirdim.

O'zbekistonda oliygohda o'qirkanman, davlat universitetlarida o'qish amaliyotdan ajralib qolganini payqagandim. Talabalarning universitetda olgan bilimlari ishga joylashish uchun yetarli emas edi. Talaba o'quv dasturini yaxshi o'zlashtirgan bo'lsa ham, o'qishni tamomlagach, ko'pchilik bu bilimlarni qayerda va qanday qo'llashni bilmaydi. O'z navbatida, ish beruvchilar ham ta'lim tizimiga ishonmaydi, shu bois bitiruvchining diplomi ish topish masalasida aksariyat hollarda biror yordam berolmaydi.

Amerikada esa, aksincha — nazariya amaliyot bilan bevosita bog'liq. O'quv dasturi ish beruvchilar — davlat va xususiy sektor vakillari tomonidan bitiruvchilarga qo'yiladigan talablarga asoslangan. Talabalar zamonaviy bilimlardan tashqari turli amaliy mashg'ulotlar orqali professional faoliyat davomida juda asqatadigan foydali ko'nikmalarga ega bo'ladi. Agar nomzodning baholari yaxshi bo'lsa, bu uning o'z sohasida muvaffaqiyat qozongani va ishlashga tayyor ekanligidan dalolat beradi.

Talabalik haqida

Nyu-York — ajoyib. Bu dunyoning turli burchaklaridan kelgan talabalarni o'ziga jalb etadigan eng katta va eng turfa madaniyatli shaharlardan biri. O'qish nafaqat Amerika turmush tarzi bilan tanishish, balki boshqa madaniyat vakillari haqida ham ko'proq ma'lumot olish imkonini beradi. Etnik xilma-xillik tufayli men juda tez va oson moslasha oldim, chunki siz har qadamda vatandoshlarni uchratishingiz, ona tilingizda gaplashishingiz va milliy taomlardan bahramand bo'lishingiz mumkin.

Amerikadagi talabalik madaniyati va muhiti xilma-xil. Universitetlar hududida bog'lar, stadionlar, konsert zallari, kutubxonalar, galereyalar va hatto rasadxonalar mavjud. Talabalarda hordiq chiqarish uchun sportdan tortib ijodgacha turfa imkoniyatlar bor.

Aksariyat universitetlarda talabalarning yuzlab tashkilotlari va ularni qiziqishlariga qarab birlashtiruvchi klublari mavjud. Bayramlarda talabalar kampusda yoki muassasa tashqarisida norasmiy uchrashuvlar va kechalar o'tkazadi. Dam olish tadbirlari, odatda, bakalavriat talabalari orasida bo'ladi. Magistratura talabalari stajirovka va kasbiy ruhdagi to'garaklarga ko'proq e'tibor qaratadi.

Amerika universitetiga o'qishga kirganingiz haqidagi tasdiqnomani olgach, xalqaro ofis sizga mavjud turar-joy haqida ma'lumot yuboradi. Amerikadagi chet ellik talabalar uchta variantdan birini tanlashli mumkin: universitet yotoqxonalari, oilalar bilan birga turish yoki ijaraga olingan kvartira. Birinchi ikkita variant ko'proq bakalavriat talabalari uchun mos. Magistratura talabalari ancha ulg'aygan va mustaqil shaxslar bo'lgani bois, ular odatda alohida turar joy ijaraga oladi.

Budjetingizdan kelib chiqib, ijaraga xona, studiya yoki kvartira olishingiz mumkin. Turar-joyni maxsus saytlar yoki universitet sahifalaridan izlagan ma'qul. Unda boshqa talabalar yashaydigan kvartiralarning xonalari ko'rsatiladi. Turar joyni tanlashda universitetga yaqinligi, jamoat transporti va atrofida oziq-ovqat do'konlari bor-yo'qligiga e'tibor berish kerak. Masalan, shahar markazi, masalan, Manhettendan uy ijaraga olishni tavsiya qilmagan bo'lardim — juda qimmat. Bu borada Bruklin va Kvins yaxshiroq. Men xonamni 600 dollarga ijaraga olganman.

Fulbright qoidalariga ko'ra, stipendiat o'qishni tamomlagach, vataniga qaytib, ikki yil ishlab berishi kerak. Shu talab bajarilmagunicha, Amerikaga qaytib kirolmaysiz. Shuni deb 2020-yili White&Case xalqaro yuridik firmasidagi ishimdan ketishga majbur bo'ldim. Toshkentga kelgach, xususiy yuridik firmaga ishga joylashdim va MBA darajasini olish uchun Webster University'ga o'qishga kirdim. 2022-yili o'qishni tamomlagach, o'z yo'nalishimni yanada rivojlantirishga qaror qildim va Amerikaga doktoranturaga hujjat topshirdim.

Men hozirda yuridik fanlar doktori darajasini olish uchun Cardozo School of Law'da tahsil olayapman. O'qishni tugatganimdan so'ng men AQShda bir yil ishlash imkoniyatiga ega bo'laman. Xalqaro kompaniyalarda tajriba orttirish va bilimlarimni amalda qo'llash imkoniyati bo'ladi. Keyin O'zbekistonda xalqaro ommaviy va xususiy huquqni o'rganishga o'z hissamni qo'shish uchun vatanga qaytish niyatidaman.

Amerikada o'qish menga sohaning eng yaxshi o'qituvchilari va mutaxassislaridan bilim va ko'nikmalarni o'rganish imkonini berdi. Men Nyu-York va Vashingtondagi White & Case, Frankfurtdagi Clifford Chance kabi yuridik firmalarda, Jenevadagi Jahon savdo tashkiloti ishlashga muvaffaq bo'ldim. Nyu-Yorkda orttirgan tajribam tufayli men Legal World and Beyond konsalting kompaniyasiga asos soldim. U bo'lajak talabalarga Amerika universitetlariga kirishda va keyinchalik ishga joylashishda yordam beradi.

Chet elga chiqmoqchi bo'lganlarga mustaqil yashashni o'rganishni maslahat bergan bo'lardim. Chet elda siz kutilmagan qiyinchiliklarga duch kelasiz. O'zbekistonda biror kutilmagan qiyinchilikka duch kelsangiz, misol uchun, qarindosh yoki do'stlar yordamiga tayanishingiz mumkin, ammo chet elda sizga hech kim yordam bermaydi. Shunday ekan, siz turli hayotiy vaziyatlarga — u xoh uy-joy topish bilan bog'liq muammo bo'lsin, xoh universitet talablarini bajarishga ulgurmaslik — hammasiga tayyor bo'lishingiz kerak. Kelajagingiz uchun faqat va faqat o'zingiz javobgar ekaningizni unutmang.